Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Bydgoszczy

UZASADNIENIE

Wnioskiem z dnia 4 listopada 2011 r. C. L. wniosła o zatwierdzenie przez Sąd oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po K. J. powołując się na błąd co do przedmiotu spadku.

W uzasadnieniu wniosku wskazała, że była przekonana, że po śmierci brata wszystko dziedziczy jego córka M. M.. Nie wiedziała, że nie została uregulowana sprawa przysposobienia córki byłej żony brata. M. M. pozostawała we wspólnym gospodarstwie domowym z K. J.. Mieszkanie, które było własnością brata powódki zostało przekazane M. M.. Nadto wnioskodawczym nie wiedziała, że brat posiada długi. Informacja o długach brata została jej przekazana w dniu 31 października 2011 r. wraz z odbiorem wezwania do spłaty zadłużenia.

W odpowiedzi na wniosek uczestniczka (...) Kasa (...) im. F. S. wniosła o oddalanie wniosku i zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych.

Postanowieniem z dnia 3 grudnia 2013 r. Sąd zatwierdził wnioskodawczyni C. L. uchylenie się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po bracie K. J. (pkt 1) i ustalił, ze wnioskodawczyni i uczestnik postępowania ponoszą koszty związane ze swoim udziałem w sprawie (pkt 2).

Sąd rejonowy rozpoznający niniejszą sprawę w I instancji, oparł swoje rozstrzygnięcie w przedmiotowej sprawie, na następujących ustaleniach faktycznych:

K. J. zmarł w dniu 1 lipca 2009 r.

C. L. jest siostrą zmarłego K. J.. Małżeństwo spadkodawcy zostało rozwiązane przez rozwód. M. M. jest córką byłej żony K. J. i pozostawała z nim we wspólnym gospodarstwie domowym. M. M. nie została przysposobiona przez

1

spadkodawcę. Za życia K. J. lokal mieszkalny stanowiący jego własność przekazał na rzecz M. M.. O zadłużeniu brata C. L. dowiedziała się w dniu 31 października 2011 r. odbierając wezwanie do spłaty zadłużenia brata.

W tak ustalonym stanie faktycznym sąd I instancji uznał, że wniosek zasługiwał na
uwzględnienie.

Jak stanowi art 1019 § 1 i 2 k.p.c. jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli z następującymi zmianami:

1.  uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem;

2.  spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.

Spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może w powyższy sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu. Jak się wskazuje w orzecznictwie nie jest błędem istotnym - w rozumieniu art. 1019 § 2 k.c. w związku z art. 84 § 1 i 2 k.c. - nieznajomość przedmiotu spadku pozostająca w związku z przyczynowym z nie dołożeniem przez spadkobiercę należytej staranności w ustalaniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego.

W ocenie Sądu Rejonowego nie można zarzucić C. L., że nie dołożyła należytej staranności w ustalaniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego. W niniejszej sprawie wnioskodawczym była przekonana, że spadkobierczynią jest córka byłej żony brata M. M..

M. M. po rozwodzie matki pozostała z ojczymem K. J.. Pozostawała ze spadkodawcą we wspólnym gospodarstwie domowym. K. J. przeniósł na M. M. prawo własności do lokalu mieszkalnego. Okoliczności te jednoznacznie uzasadniały przekonanie wnioskodawczyni, że M. M. została przysposobiona przez spadkodawcę i jest jego spadkobierczynią.

Wobec powyższego nie sposób było uznać, że wnioskodawczyni na skutek swojej zawinionej bezczynności nie miała świadomości, co do rzeczywistego stanu majątku spadkowego, w tym wiedzy o zadłużeniu wobec uczestniczki postępowania.

W rezultacie Sąd uznał, iż zachodzą przesłanki do zatwierdzenia uchylenia się przez C. L. od skutków prawnych nie zachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po K. J. i dlatego orzeczono jak w sentencji.

O kosztach orzeczono na zasadzie art 520 § 1 k.p.c.

2

Powyższe postanowienie Sądu Rejonowego w Szubinie zostało zaskarżone apelacją wniesioną przez uczestnika postępowania.

Uczestnik zaskarżył postanowienie w całości domagając się jego zmiany i oddalenia wniosku oraz zasądzenia od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika kosztów postępowania za dwie instancje. Zaskarżonemu postanowieniu uczestnik zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art.1019 § 1 i 2 kc poprzez jego niewłaściwą interpretację i błędne przyjęcie, że w sprawie zachodzi podstawa do zatwierdzenia uchylenia się przez wnioskodawczynię od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po K. J. w ustawowym terminie. W uzasadnieniu uczestnik podniósł, że zgodnie z art. 1019 § 1 kc, jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenie woli. Powołać można się jedynie na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (art. 1019 § 2 kc). Definicję błędu istotnego formułuje art. 84 § 2 kc przywołując dla obiektywizacji oceny istotności błędu miernik rozsądnego działania.

W niniejszej sprawie wnioskodawczyni nie mając ku temu rzetelnych podstaw uznała, że spadkobiercą po K. J. jest M. M., przyjmując, że została przez niego przysposobiona, co wyłączałoby wnioskodawczynię z kręgu spadkobierców K. J.. Nie podjęła w kierunku weryfikacji swej wiedzy żadnych działań, nie dochowała zatem należytej staranności w kwestii ustalenia swego następstwa prawnego po bracie. Jednocześnie nie podjęła też żadnych działań w celu ustalenia stanu masy spadkowej, które - gdyby zostały podjęte - pozwoliłyby na uniknięcie błędu.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja uczestnika była niezasadna.

Na wstępie czynionych tu rozważań stwierdzić należało, że w ocenie Sądu Odwoławczego, Sąd Rejonowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne z rozważeniem całokształtu materiału dowodowego, bez przekroczenia granic swobodnej oceny dowodów, o której mowa w treści art. 233 § 1 k.p.c. Wobec tego, Sąd Okręgowy podzielił poczynione ustalenia Sądu I instancji i przyjmuje je za własne. Nie było zatem w niniejszej

3

sprawie konieczności ich ponownego tu przytaczania.

Wskazać w tym miejscu również było warto, że Sąd Okręgowy podziela stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale 7 Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 roku, sygn. akt III CZP 49/07 (OSNC 2008/6/55), że Sąd II instancji rozpoznający sprawę na skutek wniesionego środka odwoławczego, nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi prawa materialnego. Wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego.

Zarówno oświadczenie o przyjęciu jak i o odrzuceniu spadku jest jednostronnym oświadczeniem woli i podobnie jak każde oświadczenie woli może być dotknięte wadami. Zgodnie z regulacją art. 1019 § 1 kc do wad oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku złożonych pod wpływem błędu lub groźby stosuje się przepisy ogólne o wadach oświadczenia woli z dwoma tylko modyfikacjami: uchylenie się od skutków oświadczenia woli zostało objęte sądową kontrolą co oznacza wymaganie złożenia oświadczenia przed sądem i zatwierdzenia przez sąd uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia w sprawie przyjęcia spadku (art. 1019 § 1 i 3 kc), a po wtóre spadkobierca winien równocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca (art. 1019 § 1 kc). Konstrukcja uchylenia się od skutków prawnych złożonego pod wpływem błędu oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku została rozciągnięta na sytuacje, w których pod wpływem błędu spadkobierca nie złożył żadnego oświadczenia w terminie (art. 1019 § 2 kc), a więc na takie, w których w istocie spadkobierca uchyla się nie od skutków prawnych swego oświadczenia, lecz od skutków prawnych biernego zachowania się (niezłożenia oświadczenia).

Stosowanie do wad wyżej wskazanych oświadczeń ogólnych przepisów o wadach oświadczeń woli oznacza - w wypadku, gdy wadą jest błąd - iż błąd musi dotyczyć treści czynności prawnej oraz że musi być istotny (art. 84 § 1 i 2 kc). Błąd co do treści oświadczenia woli w przedmiocie przyjęcia lub odrzucenia spadku może być błędem co do składu spadku, ale i dotyczyć tytułu dziedziczenia lub osoby spadkodawcy. W odniesieniu do konstrukcji błędu prawnie istotnego, wskazać trzeba, że błędem istotnym jest nieznajomość tytułu dziedziczenia, bądź przedmiotu spadku pozostająca w związku przyczynowym z niedołożeniem przez spadkobiercę należytej staranności w ustalaniu rzeczywistego porządku dziedziczenia czy rzeczywistego stanu majątku spadkowego. Brak wiedzy o porządku dziedziczenia, czy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego jest błędem istotnym jedynie wtedy, gdy nie jest wynikiem braku staranności po stronie

4

spadkobiercy, gdy jest to błąd usprawiedliwiony okolicznościami sprawy. Poprzestanie na pozbawionym jakichkolwiek konkretnych podstaw przypuszczeniu dotyczącym porządku dziedziczenia czy stanu majątku spadkowego nie może być uznane za błąd istotny, lecz za lekkomyślność, która nie stanowi podstawy do uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia woli w terminie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2005 rok, IV CK 799/04 i postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 2011 roku, I CSK 85/11).

W przedmiotowej sprawie wnioskodawczyni jest 72-letnią emerytką, siostrą spadkodawcy. Jej brat - jeden z pięciorga rodzeństwa - prowadził odrębne gospodarstwo domowe w innej niż wnioskodawczyni miejscowości, wcześniej był żonaty, choć jego małżeństwo zostało rozwiązane przez rozwód. Wraz ze spadkodawcą mieszkała M. M., którą wnioskodawczyni uważała za jego córkę, a która w rzeczywistości okazała się jedynie córką partnerki spadkodawcy, która nie została formalnie przysposobiona przez spadkodawcę. M. M., według wiedzy wnioskodawczyni, przejęła mieszkanie stanowiące własność spadkodawcy, co utwierdziło ją w przekonaniu, że to ta osoba jest spadkobiercą K. J.. W realiach tej sprawy nie sposób oczekiwać, by wnioskodawczyni podejmowała jakiekolwiek działania weryfikujące jej wiedzę, w szczególności by żądała od M. M. wykazania, że została przysposobiona przez spadkodawcę, czego domaga się apelujący. Niezależnie od tego, nawet jeśliby wnioskodawczyni mogła mieć wiedzę o tytule swego powołania do spadku, to nie sposób wywieść - jak tego oczekuje apelujący - by wnioskodawczyni, podejmując stosowne działania, mogła ustalić stan majątku spadkowego, w szczególności istnienie długu wobec uczestnika. Skuteczność powołania się na błąd co do przedmiotu spadku można wyłączyć wtedy, gdy spadkobierca nie dochował należytej staranności polegającej na podjęciu uzasadnionych w danych okolicznościach działań, zmierzających do ustalenia stanu spadku, których podjęcie doprowadziłoby do takiego ustalenia i w konsekwencji - do uniknięcia błędu. Wnioskodawczyni nie rościła sobie jakichkolwiek praw do spadku po K. J. będąc przekonaną że spadek po nim odziedziczy jego przysposobiona córka, to ta osoba przejęła jedyny aktyw majątku spadkowego, wnioskodawczyni nie miała jakiejkolwiek wiedzy i choćby przypuszczeń, że spadkodawca mógł pozostawić niespłacone zobowiązania, a już w szczególności nie sposób od niej wymagać by mogła podjąć skuteczne działania, które doprowadziłyby do ustalenia, że

5

spadkodawca pozostawił dług z (...)-u w G.. Skoro nie sposób wskazać - czego nie czyni także apelujący - jakie to akty staranności podjęte przez wnioskodawczynię mogłyby doprowadzić ją do ustalenia, że spadkodawca pozostawił dług spadkowy w (...)-u, co pozwoliłoby z kolei na podjęcie ewentualnej decyzji o odrzuceniu spadku w ustawowym terminie, to brak jest podstaw do przyjęcia, że mogła ona ustalić stan masy spadkowej przed datą zawiadomienia jej o istnieniu długu przez uczestnika. Tym samym zaś błąd wnioskodawczyni co do stanu masy spadkowej był błędem istotnym, niezawinionym przez wnioskodawczynię, który uzasadniał skuteczne uchylenie się przez nią od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku w ustawowym terminie.

Mając powyższe uwagi na względzie Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 kpc apelację oddalił.