Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Bydgoszczy

Sygn. akt.

VIII Ga 78/14

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

			Dnia 18 września 2014r.
Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VIII Wydział Gospodarczy w składzie:
Przewodniczący Sędzia Sędzia		SSO Barbara Jamiołkowska SR del. Artur Fornal (spr.) SO Elżbieta Kala
Protokolant		st.sekr.sądowy Joanna Bereszyńska
po rozpoznaniu w dniu 18 września 2014r. w Bydgoszczy
na rozprawie
sprawy z powództwa: (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w O.
przeciwko : K. P.
o zapłatę
na skutek apelacji wniesionej przez powoda od wyroku Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 4 grudnia 2013r. sygn. akt VIII GC 1522/13
1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób że: I.  nakazuje pozwanemu K. P., aby wydał powodowi (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w O. młot hydrauliczny (...) model (...), numer seryjny: (...) poprzez jego dostarczenie do miejsca prowadzenia działalności przez powoda przy ul. (...) w B.; II.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 5.000,00 zł ( pięć tysięcy złotych) z odsetkami ustawowymi od dnia 20 maja 2013r. do dnia zapłaty; III.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 2.967,00 zł ( dwa tysiące dziewięćset sześćdziesiąt siedem złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu; 2.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1.750,00 zł ( tysiąc siedemset pięćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą.

  Sygn. akt VIII Ga 78/14

Powód (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w O. pozwem skierowanym przeciwko K. P. domagał się nakazania pozwanemu, aby wydał powodowi młot hydrauliczny (...) model (...) o nr seryjnym (...) przez jego dostarczenie do miejsca prowadzenia działalności gospodarczej przez powoda przy ul. (...) w B., a ponadto zasądzenia kwoty 5.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 20 maja 2013 r. do dnia zapłaty oraz kosztami procesu.

W uzasadnieniu pozwu podniesiono, że pozwanemu zlecona została naprawa przedmiotowego młota hydraulicznego. Tytułem zaliczki na poczet wynagrodzenia powód wpłacił pozwanemu kwotę 5000 zł, a termin wykonania naprawy strony ustaliły na początek kwietnia 2013 r. Z uwagi na to, że pozwany nie wykonał naprawy w ustalonym terminie, a także w dodatkowym terminie wyznaczonym przez powoda na połowę kwietnia 2013 r. (ani też nie zwrócił w tym czasie młota) w piśmie z dnia 14 maja 2013 r. powód odstąpił od umowy domagając się zwrotu urządzenia a także zaliczki.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa podnosząc, iż młot został naprawiony i znajduje się w miejscu prowadzenia przez niego działalności. Zaprzeczył również, iż odmówił wydania młota powodowi, argumentując, że uzależnił wydanie urządzenia od zapłaty przez powoda reszty należnego mu wynagrodzenia w kwocie 3000 zł oraz odebrania go w jego siedzibie po uprzednim napełnieniu gazem.

Wyrokiem z dnia 4 grudnia 2013 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy oddalił powództwo ustalając, że w dniu 19 marca 2013 r. P. Ś. zlecił w imieniu powoda pozwanemu wykonanie naprawy młota hydraulicznego (...) model (...) o nr seryjnym (...). Pozwany obejrzał młot, ale nie potrafił oszacować kosztów naprawy, strony umówiły się zatem, że pozwany zabierze młot do swojego zakładu w I., zrobi wycenę, a zależności od tego czy powódka zaakceptuje wysokość wynagrodzenia pozwanego zwróci ten młot powodowi lub przystąpi do naprawy. Po kilku dniach od wydania mu młota pozwany poinformował powódkę, iż młot nadaje się do naprawy. Ustalono, że naprawa miała zostać wykonana z materiałów pozwanego w terminie określonym na początek kwietnia 2013 r., zaś wynagrodzenie należne pozwanemu miało wynieść 8000 zł. Ostatecznie powód wpłacił pozwanemu kwotę 5000 zł tytułem zaliczki na poczet wynagrodzenia, pozwany zaś wystawił na tą okoliczność w dniu 27 marca 2013 r. fakturę nr (...). Sąd Rejonowy ustalił także, że pozwany nie wykonał naprawy w ustalonym terminie, powód wyznaczył więc pozwanemu dodatkowy termin na wykonanie naprawy do połowy kwietnia 2013 r. Pozwany jednak również i w tym terminie nie wykonał naprawy, ani nie zwrócił młota powodowi. W piśmie z dnia 14 maja 2013 r. powód odstąpił od umowy z pozwanym, żądając zwrotu zaliczki oraz młota. W odpowiedzi pozwany oświadczył, że naprawił młot, a po zapłacie reszty wynagrodzenia można odebrać go z I.. Pozwany twierdził ponadto, że nie może sprawdzić działania młota, gdyż urządzenie należy napełnić gazem, co w ocenie pozwanego należało do obowiązku powoda.

Opisany wyżej stan faktyczny Sąd pierwszej instancji ustalił na podstawie dowodów z dokumentów prywatnych, których prawdziwość, autentyczność i moc dowodowa nie budziły wątpliwości, a także na podstawie uznanych za wiarygodne zeznań świadków P. Ś. i B. Ś..

Sąd Rejonowy zważył, iż umowa zawarta przez strony była umową rezultatu, do której należało stosować przepisy umowy o dzieło (art. 627 k.c.). W wypadku gdy opóźnienie przyjmującego zamówienie w rozpoczęciu lub wykończeniu dzieła jest na tyle istotne, że wyklucza prawdopodobieństwo ukończenia dzieła w terminie wynikającym z umowy zamawiający może doprowadzić do wygaśnięcia umowy o dzieło ex tunc przez złożenie oświadczenia o odstąpieniu od niej bez wyznaczania dodatkowego terminu jeszcze przed upływem terminu do wykonania dzieła na warunkach określonych w art. 635 k.c. Jednak zdaniem Sądu pierwszej instancji oświadczenie o odstąpieniu od umowy złożone już po upływie terminu wykonania dzieła nie może być oceniane na podstawie tego przepisu. Skoro powódka nie udowodniła, że odstąpiła od umowy jeszcze przed wykonaniem dzieła, pozwany zaś zaprzeczył, iż w maju 2013 r. pozostawał w zwłoce z naprawą młota, to zgodnie z art. 491 § 1 k.c. dla skutecznego odstąpienia od umowy należało najpierw wyznaczyć pozwanemu odpowiedni dodatkowy termin do jej wykonania z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu nabędzie uprawnienie do odstąpienia od umowy. Ponieważ jednak powódka nie wyznaczyła pozwanemu dodatkowego terminu na wykonanie umowy pod rygorem odstąpienia od niej Sąd Rejonowy przyjął, iż oświadczenie powódki o odstąpieniu od umowy złożone w piśmie z dnia 14 maja 2013 r. było bezskuteczne. W konsekwencji Sąd uznał, iż żądania zawarte w pozwie nie mogły zostać uwzględnione.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód zaskarżając go w całości i zarzucając mu naruszenie :

1.  prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie w ustaleniach istotnych faktów wynikających z zeznań świadków, a mianowicie, że po upływie terminu do wykonania dzieła do momentu odstąpienia od umowy pozwany nie skontaktował się z powodem w celu zaoferowania wydania młota, ewentualnie wydłużenia terminu naprawy (kontakt taki podjął pozwany dopiero po doręczeniu mu oświadczenia o odstąpieniu od umowy i zaproponował wydanie rzekomo naprawionego dzieła, lecz bez faktycznej możliwości jego sprawdzenia), jak również brak istotnych ustaleń co do warunków umowy (w zakresie wydania młota po naprawie, możliwości sprawdzenia i skwitowania oraz zapłaty wynagrodzenia),

2.  prawa materialnego, tj. art. 635 k.c. poprzez błędną wykładnię i uznanie, że nie jest możliwe odstąpienie od umowy już po upływie terminu do wykonania dzieła,

3.  prawa materialnego tj. art. 6 k.c. i prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez uznanie, że powód nie udowodnił, iż odstąpił od umowy jeszcze przed wykonaniem dzieła,

4.  prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c. przez wzięcie po rozwagę okoliczności, które nie znajdują oparcia w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym, nieobjętych nawet twierdzeniami pozwanego (rzekome zaprzeczenie przez pozwanego, aby w maju 2013 r. pozostawał on w zwłoce z naprawą młota, a także że pozwany wykonał dzieło do momentu odstąpienia od umowy).

Wskazując na powyższe powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości, a ponadto o zasądzenie kosztów postępowania.

W uzasadnieniu apelacji podniesiono, iż Sąd Rejonowy dowolnie i jednostronnie postąpił z materiałem dowodowym zebranym w sprawie. Brak istotnych ustaleń wyłączył możliwość stwierdzenia czy pozwany spełnił swoje świadczenie nie dostarczając naprawionego młota do siedziby powoda i uniemożliwiając sprawdzenie jego działania. Apelujący podkreślił, że pogląd zgodnie z którym możliwe jest odstąpienie od umowy na podstawie art. 635 k.c. już po upływie terminu do jego wykonania, jest obecnie powszechnie aprobowany w orzecznictwie. Powód zwrócił również uwagę, że z odpowiedzi pozwanego na pozew nie wynikało, aby zaprzeczał on, że nie wykonał (ani też, że nie zaoferował) dzieła przed przekazaniem mu oświadczenia o odstąpieniu od umowy, zatem należało tą okoliczność uznać za przyznaną. Nawet gdyby w tej dacie młot był już faktycznie naprawiony – czego, wbrew ustaleniom Sądu, pozwany nie twierdził – dzieła nie można uznać za wykonane jeżeli nie zostało ono zaoferowane do odbioru.

Pozwany nie ustosunkował się do apelacji powoda.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje :

Apelacja powoda zasługiwała na uwzględnienie.

W ocenie Sądu odwoławczego ustalenia faktyczne stanowiące podstawę rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego uznać należy za prawidłowe, wymagają one jednak uzupełnienia gdy chodzi o ustalenie daty w której upłynął trzydniowy termin wyznaczony pozwanemu przez powoda na dokonanie zwrotu zaliczki w kwocie 5.000 zł – co nastąpiło w dniu 19 maja 2013 r. (zob. wezwanie do zwrotu w/w kwoty z dnia 14 maja 2013 r. wraz z dowodem odbioru w dniu 16 maja 2013 r. – k. 22 i 23 akt sprawy). Ustalenie powyższe okazało się ostatecznie istotne dla rozstrzygnięcia bowiem Sąd Okręgowy dokonując na podstawie art. 378 § 1 k.p.c. i art. 382 k.p.c. ponownej oceny materiału dowodowego zgromadzonego przed Sądem pierwszej instancji nie podzielił przyjętej przez ten Sąd oceny prawnej dotyczącej bezzasadności żądania pozwu (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 lutego 2006 r. II CSK 132/05, LEX nr 189904).

Zgodnie z art. 635 k.c. jeżeli przyjmujący zamówienie opóźnia się z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła tak dalece, że nie jest prawdopodobne, żeby zdołał je ukończyć w czasie umówionym, zamawiający może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić jeszcze przed upływem terminu do wykonania dzieła.

Przyjęty przez Sąd Rejonowy pogląd – wyrażany także w nauce prawa oraz orzecznictwie – zgodnie z którym nie jest możliwe skuteczne odstąpienie od umowy na podstawie art. 635 k.c. po upływie terminu wykonania dzieła (tak G. Kozieł Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania - część szczególna. pod red. A. Kidyby, LEX 2010, teza 3 do art. 635 oraz uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2004 r., IV CK 356/02, „Monitor Spółdzielczy” 2005, nr 5, str. 14) zasadnie poddany został jednak krytyce przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 21 marca 2013 r., III CSK 216/12, LEX nr 1324298) jako nie poparty bliższą argumentacją.

Zapatrywanie to nie jest podzielane także przez orzekający w niniejszej sprawie Sąd Okręgowy, który za trafny uznaje pogląd, iż na podstawie art. 635 k.c. dopuszczalne jest odstąpienie zamawiającego od umowy o dzieło także po upływie terminu do wykonania dzieła (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 12 stycznia 2012 r., IV CSK 182/11, OSNC 2012, nr 7-8, poz. 90 oraz cytowany wyżej wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2013 r., III CSK 216/12). Słusznie podnosi się, że przemawia za tym wykładnia literalna art. 635 k.c., jeżeli bowiem zamawiający może odstąpić od umowy gdy termin jej wykonania jest zagrożony, to tym bardziej odstąpienie na tej podstawie prawnej należy uznać za możliwe, gdy zamawiający nie wykonał dzieła w umówionym terminie. Do podobnych wniosków prowadzi wykładnia funkcjonalna, brak bowiem przekonujących argumentów, dla których sytuacja zamawiającego miałaby ulec pogorszeniu z tej tylko przyczyny, że jest już pewne, a nie tylko prawdopodobne, że przyjmujący zamówienie nie zdoła dzieła ukończyć w umówionym terminie. Wykładnia taka odpowiada też potrzebom obrotu, zamawiający licząc bowiem na wykonanie dzieła, niejednokrotnie nie odstępują od umowy przed terminem wykonania, są bowiem zainteresowani przede wszystkim jej realizacją. Skorzystanie z art. 635 k.c. jest przy tym korzystniejsze dla zamawiającego, nie wymaga bowiem wykazywania zwłoki wykonawcy, ani wyznaczania drugiej stronie odpowiedniego terminu na wykonanie, z zastrzeżeniem, że po jego bezskutecznym terminie, będzie mógł od umowy odstąpić (art. 491 k.c.). Za takim poglądem przemawia także argument płynący z konstrukcji przepisów o rękojmi za wady dzieła, w którym uprawnienie do odstąpienia od umowy przewidziano już po wykonaniu dzieła i jego wydaniu zamawiającemu (art. 637 § 2 k.c.). Wskazuje to na szczególne unormowanie uprawnienia zamawiającego do spowodowania wygaśnięcia umowy o dzieło, nie przez wypowiedzenie, lecz odstąpienie od umowy. Warto zwrócić za apelującym uwagę na to, że przytoczona wyżej argumentacja jest obecnie aprobowana także w orzecznictwie sądów apelacyjnych (por. np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 26 lipca 2013 r., I ACa 277/13, LEX nr 1369305, także uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 7 września 2012 r., I ACa 881/12, LEX nr 1314958). Dla realizacji uprawnienia z art. 635 k.c. nie są istotne przyczyny, dla których wykonawca opóźnia się z wykonaniem robót, z tym jedynie zastrzeżeniem, aby opóźnienie to nie wynikało z przyczyn leżących po stronie zamawiającego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 września 2006 r., I CSK 129/06, LEX nr 395223).

Rozpatrując łącznie regulację zawartą w art. 627 k.c. i art. 642 § 1 k.c. uznać trzeba, że podstawowym obowiązkiem przyjmującego zamówienie jest nie tylko samo wykonanie dzieła, lecz także oddanie go zamawiającemu (dopiero bowiem z tą chwilą przyjmującemu należy się wynagrodzenie). Oddanie dzieła nie wymaga zachowania szczególnej formy, może nastąpić zatem także poprzez przez czynności faktyczne, świadczące o tym, iż w ocenie przyjmującego zamówienie dzieło zostało wykonane (np. wystawienie faktury VAT, wystąpienie z żądaniem zapłaty wynagrodzenia). Jak wyjaśnił to Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 7 października 2010 r., IV CSK 173/10 (LEX nr 707913) oddanie dzieła następuje także wówczas, jeżeli z umowy inaczej nie wynika, gdy przyjmujący zamówienie stawia dzieło do dyspozycji zamawiającego, który może je odebrać.

Z powyższego należy wyprowadzić wniosek, że jeśli przyjmujący zamówienie nie oddaje w umówionym terminie wykonanego dzieła zamawiający także i w takim wypadku może odstąpić od umowy na podstawie art. 635 k.c. Pomimo tego bowiem, iż w treści tego przepisu mowa jest o opóźnieniu dotyczącym „rozpoczęcia lub wykończenia dzieła” to jednak – biorąc pod uwagę opisany wyżej cel powyższej regulacji – brak jakiegokolwiek uzasadnienia, aby odmiennie traktować sytuację w której wykonawca nie podejmuje w czasie umówionym żadnych starań aby oddać wykonane dzieło zamawiającemu. Nie sposób zatem wymagać od zamawiającego, który nie otrzymał w terminie umówionego dzieła i chce skorzystać z uprawnienia o którym mowa w art. 635 k.c., aby dociekał czy dzieło zostało jednak ukończone, a jedynie przyjmujący zamówienie nie wydaje mu go zgodnie ze swoim zobowiązaniem.

Zgodnie z poglądem przedstawionym przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego – w składzie 7 sędziów – z dnia 25 kwietnia 2003 r. (III CZP 8/03, OSNC 2004/1/1) wolno odstąpić od sensu językowego wykładni gdy takie rozumienie przepisu pozostaje w oczywistym konflikcie lub sprzeczności ze znaczeniem innych norm systemu. Niezależnie jednak od powyższego w opisywanej sytuacji takiej zachodzić musi nie tylko domniemanie winy wykonawcy – na co słusznie zwrócił uwagę apelujący powołując pogląd wyrażony w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 20 kwietnia 1995 r. (I ACr 101/95, OSA 1995, nr 9, poz. 61) – lecz również domniemanie, że dzieło nie zostało ukończone w czasie umówionym (art. 231 k.p.c.).

Słusznie wskazał powód w apelacji, że w niniejszej sprawie pozwany nie zaprzeczył, że w umówionym terminie nie nawiązał kontaktu z zamawiającym w celu oddania mu dzieła (w odpowiedzi na pozew podał jedynie, że młot „jest naprawiony” – zob. k. 38 akt sprawy). Okoliczność braku zaoferowania dzieła do odbioru w terminie należało zatem uznać za przyznaną na podstawie art. 230 k.p.c., zaś samo oświadczenie powoda o odstąpieniu od umowy zawarte w piśmie z dnia 14 maja 2013 r. za skuteczne.

Oświadczenie o odstąpieniu od umowy jest wykonaniem przez zamawiającego prawa podmiotowego kształtującego (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 kwietnia 2008 r., III CSK 323/07, LEX nr 453089, a także uzasadnienie cytowanego wyżej wyroku Sądu Najwyższego z 12 stycznia 2012 r., IV CSK 182/11). Jest to oświadczenie jednostronne, skuteczne ex tunc, prowadzące do sytuacji prawnej „jak gdyby umowa nie została zawarta”. Z tej przyczyny także skorzystanie z wynikającego z art. 635 k.c. prawa odstąpienia od umowy o dzieło, która jest umową wzajemną, skutkuje na podstawie art. 494 k.c. obowiązkiem wzajemnego zwrotu przez strony tego, co sobie świadczyły z tytułu umowy niedoszłej do prawidłowego wykonania.

W świetle powyższego uzasadnione było domaganie się przez powoda w niniejszej sprawie zwrotu przedmiotu swojego świadczenia, czyli zaliczki wpłaconej na poczet wykonania umowy o dzieło, jak i też młota hydraulicznego przekazanego pozwanemu do naprawy poprzez jego dostarczenie do miejsca prowadzenia działalności przez powoda. Bez znaczenia jest w tym przypadku odbiorczy charakter świadczenia o wydanie rzeczy (art. 454 § 1 zd. 1 k.c.), skoro konsekwencją odstąpienia od umowy jest obowiązek przywrócenia – w majątku każdej ze stron – stanu poprzedzającego zawarcie umowy, a ustalone zostało, że to pozwany odebrał w/w urządzenie od powoda (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 października 2010 r., IV CSK 112/10, OSNC-ZD 2011, nr 2, poz. 40). Podstawę dla zasądzenia odsetek z tytułu opóźnienia się ze spełnieniem świadczenia w postaci zwrotu zaliczki wpłaconej na poczet wykonania umowy o dzieło stanowił przepis art. 481 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 455 k.c.

Na marginesie jedynie zauważyć trzeba, że jeżeli podlegający zwrotowi młot hydrauliczny rzeczywiście został naprawiony przez pozwanego, nic nie stoi na przeszkodzie, aby dochodził on zwrotu wartości korzyści majątkowej jaką uzyskałby w takim przypadku powód bez podstawy prawnej (art. 405 k.c.).

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., na nowo również – przy zastosowaniu regulacji art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. – rozstrzygnięto o kosztach procesu. Wyjaśnić w tym zakresie trzeba, że na należne powodowi koszty za pierwszą instancję złożyły się : opłata uiszczona od pozwu (550 zł), wynagrodzenie radcy prawnego (2.400 zł) obliczone stosownie do § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 490) oraz opłata skarbowa od odpisu pełnomocnictwa (17 zł).

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Okręgowy orzekł stosując zasadę odpowiedzialności za wynik postępowania (art. 98 k.p.c.), przy uwzględnieniu regulacji § 6 pkt 5 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 1 w/w rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości (koszty za tą instancję wyniosły łącznie 1.750 zł, tj. kwotę 550 zł opłaty od apelacji oraz kwotę 1.200 zł tytułem kosztów zastępstwa).