Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Bydgoszczy

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 lutego 2021 r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy I Wydział Cywilny w składzie: Przewodniczący: SSO Joanna Cyganek Protokolant: stażysta Alicja Kowalska po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 20 stycznia 2021 r. w B. sprawy z powództwa A. K. (1) i D. K. przeciwko Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W. o ustalenie i zapłatę

1.  ustala nieistnienie stosunku prawnego w postaci umowy o kredyt hipoteczny nr KH/ (...) z dnia 5 sierpnia 2008 r. ze względu na nieważność umowy;

2.  oddala powództwo główne w pozostałym zakresie;

3.  oddala powództwo ewentualne;

4.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów solidarnie kwotę 6.434 zł (sześć tysięcy czterysta trzydzieści cztery złote) tytułem zwrotu kosztów postępowania.

SSO Joanna Cyganek

Sygn. akt I C 369/20

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym w dniu 17 kwietnia 2020 r. przeciwko Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W. powodowie D. K. i A. K. (2) wnieśli o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego w postaci umowy o kredyt hipoteczny nr KH/ (...) z dnia 5 sierpnia 2008 r. ze względu na nieważność umowy oraz zasądzenie od pozwanego na ich rzecz solidarnie kwoty 136.152,33 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 28 marca 2020 r. do dnia zapłaty, z tytułu zwrotu korzyści majątkowej uzyskanej przez pozwanego kosztem powodów bez podstawy prawnej z uwagi na nieważność umowy. Ewentualnie powodowie wnieśli o ustalenie, że w stosunku prawnym łączącym powodów z pozwanym powstałym na podstawie umowy o kredyt hipoteczny nr KH/ (...) z dnia 5 sierpnia 2008 r. powodów nie wiążą postanowienia umowne zawarte w § 2 ust. 2, § 4 ust. 6, § 7 ust. 1 umowy oraz § 3 ust. 2, § 8 ust. 3, § 10 ust. 4 i 5, § 11 ust. 4, 5 i 11, § 12 ust. 3, § 13 ust. 4 Regulaminu kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) S.A. oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów solidarnie kwoty 50.867 zł tytułem zwrotu nienależnego świadczenia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 17 kwietnia 2020 r. do dnia zapłaty, jako różnicy pomiędzy kwotą pobraną przez pozwanego tytułem spłaty przedmiotowego kredytu a kwotą należną z pominięciem niedozwolonych klauzul umownych, z uwzględnieniem oprocentowania przewidzianego w umowie, w okresie od kwietnia 2010 r. do stycznia 2020 r. Nadto powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego na rzecz każdego z nich kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu podano, że powodowie zgłosili się do pozwanego banku celem uzyskania kredytu konsumenckiego, a pozwany zaproponował im kredyt indeksowany do (...), tłumacząc przy tym, że kredyty frankowe są bardzo popularne i nie rodzą większych zagrożeń. Wskazano, że powodom nie przedstawiono żadnych symulacji odnośnie zmiany kursu (...) i wpływu tych zmian na wartość kapitału do spłaty. Powodowie podkreślili, że umowa nie podlegała negocjacjom i została zawarta według wzorca przedstawionego przez bank w dniu 5 sierpniu 2008 r. Wyjaśniono, że na dzień wniesienia pozwu powodowie wpłacili na poczet spłaty kredytu kwotę 130.013,04 zł, a ponadto uiścili koszty związane z kredytem w łącznej kwocie 22.216,61 zł. Zaznaczono, że powodowie niniejszym pozwem dochodzą zapłaty świadczeń, jakie uiścili od kwietnia 2010 r. do kwietnia 2020 r. na łączną kwotę 136.152,33 zł.

Wskazano, że przyczyną wadliwości przedmiotowej umowy, prowadzącą do jej nieważności, był narzucony przez pozwanego sposób ustalania wysokości kwoty podlegającej zwrotowi, a w konsekwencji i wysokości odsetek, a więc głównych świadczeń kredytobiorcy. Podano, że ustalenie ich wysokości wiązało się z koniecznością odwołania się do kursów walut ustalanych przez pozwany bank w tabeli kursów. Podkreślono, że ani umowa, ani inne wzorce umowne stanowiące podstawę ustalenia treści łączącego strony stosunku prawnego, nie określa zasad ustalania tych kursów. Wskazano, że kwota kredytu podlegająca zwrotowi nie jest w umowie ściśle oznaczona, jak również nie są wskazane szczegółowe, obiektywne zasady jej określenia. Zaznaczono, że w umowie nie ma żadnych postanowień odnośnie kryteriów ustalania kursu waluty indeksacji przez pozwany bank zarówno przy uruchomieniu kredytu, jak i jego spłacie. Podano, że pozwanemu pozostawiono w istocie swobodne określenie kwoty podlegającej zwrotowi przez kredytobiorcę, ponieważ umowa nie precyzuje w jakikolwiek sposób, jak kredytujący bank wyznacza kursy walut.

Powodowie zaznaczyli, że takie ukształtowanie stosunku zobowiązaniowego narusza jego istotę, gdyż wprowadza do niego element nadrzędności przedsiębiorcy, bez odwołania do jakichkolwiek obiektywnych kryteriów, co oznacza przekroczenie granicy swobody umów i prowadzi do nieważności czynności prawnej jako sprzecznej z ustawą. Podkreślono przy tym, że dotknięte nieważnością postanowienia dotyczą głównego świadczenia kredytobiorcy, jak również pozwany nie dopuszczał możliwości negocjacji postanowień umowy dotyczących sposobu ustalania kursów walut. Nadto wskazano, że zapisy przedmiotowej umowy w zakresie wysokości świadczenia kredytobiorców są tak sformułowane, że nie pozwalają ustalić konkretnej wysokości rat, w jakich kredyt ma być spłacany. Podano, że sporna umowa nie określa zasad spłaty kredytu, lecz pozostawiła uznaniu jednej ze stron, tj. banku, wskazanie wysokości rat, w których kredyt ma być zwrócony. Zdaniem powodów brak określenia wysokości świadczenia kredytobiorców przesądzał o sprzeczności treści umowy z art. 353 ¹ k.c. i art. 69 Prawa bankowego. Wskazano również, że choć sporna umowa odnosi się do waluty obcej jako do miernika wartości świadczenia, do zwrotu którego zobowiązany jest kredytobiorca, to z przyczyn niewynikających z natury indeksacji, czy waloryzacji, przewiduje dwa różne kursy waluty stosowane w trakcie jej realizacji, co dodatkowo wypacza sens jej stosowania. Zdaniem powodów bez omówionych wyżej postanowień o umożliwieniu kredytodawcy kształtowania wedle jego woli w trakcie wykonywania umowy wysokości świadczenia kredytobiorców, a zwłaszcza bez klauzuli indeksacyjnej sporna umowa nie byłaby zawarta. W ocenie powodów sporna umowa jest zatem w całości nieważna. Wskazano, że po wyeliminowaniu postanowień o indeksacji kredytu do waluty obcej, w tym o sposobie przeliczania kwoty kredytu na (...), a następnie salda kredytu wyrażonego w (...) na złote polskie celem ustalenia kwoty raty, okazuje się, że w umowie nie ma podstawowych elementów konstrukcyjnych, jak również nie istnieją przepisy dyspozytywne, które można byłoby zastosować, aby wyeliminować wymienione braki i uniknąć stwierdzenia nieważności umowy.

Nadto zaznaczono, że postanowienia umowne zawarte w § 2 ust. 2, § 4 ust. 6, § 7 ust. 1 umowy oraz § 3 ust. 2, § 8 ust. 3, § 10 ust. 4 i 5, § 11 ust. 4, 5 i 11, § 12 ust. 3, § 13 ust. 4 Regulaminu stanowią postanowienia niedozwolone w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. i z tego względu ich nie wiążą. Wyjaśniono, że powodowie nie mieli wpływu na treść kwestionowanych postanowień umownych, ani bank nie przewidywał możliwości ich zmiany. Wskazano również, że w/w postanowień nie można uznać za jednoznaczne, bowiem odsyłają one do nieokreślonych w umowie kursów z tabel kursów walut obowiązujących w pozwanym banku. Nadto podkreślono, że przed zawarciem przedmiotowej umowy powodom nie udzielono wyczerpujących i rzetelnych wyjaśnień na temat kredytu indeksowanego do waluty obcej oraz o ryzyku kursowym z nim związanym. Zdaniem strony powodowej wymienione postanowienia kształtują prawa i obowiązki powodów, na dzień zawarcia umowy, w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, bowiem przyznawały bankowi prawo do kształtowania wysokości świadczenia kredytobiorcy w sposób dowolny poprzez wskazywanie kursu waluty obcej. Podano, że innym postanowieniem umownym kształtującym prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami jest postanowienie o indeksowaniu kwoty udzielonego powodom kredytu do waluty obcej, bez żadnego ograniczenia ryzyka kursowego.

Jako podstawę prawną swoich żądań powodowie wskazali art. 410 § 2 k.c. Wskazano, że nieważność umowy o kredyt uzasadnia żądanie powodów o zwrot tego, co na jej podstawie świadczyli tj. w okresie od kwietnia 2010 r. do kwietnia 2020 r. łączną kwotę 136.152,33 zł. Jednocześnie powodowie zaznaczyli, że w razie uznania przez sąd, iż nie ma podstaw do ustalenia nieważności przedmiotowej umowy, wnoszą o ustalenie, że w stosunku prawnym łączącym strony powodów nie wiążą niedozwolone postanowienia oraz o zwrot nadpłaconych z tego tytułu rat w okresie od kwietnia 2010 r. do kwietnia 2020 r. w kwocie 50.867 zł (k. 3-32).

W odpowiedzi na pozew pozwany Bank (...) S.A. z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie solidarnie od powodów na jego rzecz kosztów procesu według norm przepisanych. Pozwany zakwestionował roszczenie powodów co do zasady, jak i wysokości, w tym wyliczenia dotyczące wysokości rzekomo przysługującego powodom roszczenia. Pozwany podkreślił, że wszystkie postanowienia umowy są ważne i wiążą strony, a postanowienia umowy w zakresie indeksacji nie miały charakteru niedozwolonego, jak również były sformułowane w sposób precyzyjny i jednoznaczny. Nadto podano, że kwestionowane przez stronę powodową klauzule umowne zostały indywidualnie uzgodnione. Zdaniem pozwanego skoro umieszczenie w treści umowy kwestionowanych przez stronę powodową klauzul dotyczących ustalania kursów walut stanowiło bezpośrednią konsekwencję dokonania przez nią wyboru waluty kredytu, to należy uznać, że klauzule te były indywidualnie uzgodnione. Wskazano przy tym, że pozwany dochował należytej staranności w tym, aby powodowie zostali należycie poinformowani o ryzyku zmian kursów walut i świadomie zdecydowali się oni na zaciągnięcie kredytu w (...).

W ocenie strony pozwanej stwierdzenie bezskuteczności całej indeksacji, w sytuacji w której zarzut powodów pod adresem pozwanego dotyczy w praktyce spreadu, jest nieproporcjonalne, a nadto sprzeczne z zasadami współżycia społecznego oraz uczciwego obrotu. Zdaniem pozwanego brak jest podstaw do przyjęcia nieważności umowy, gdyż uznanie za bezskuteczne postanowień wskazujących na sposób określania waluty nie powoduje niewykonalności umowy kredytu. Zaznaczono, że przy zachowaniu w mocy pozostałych postanowień, przedmiotowa umowa zachowałaby charakter umowy o kredyt indeksowany do (...) i nadawałaby się do wykonania, ewentualnie w miejsce kursów odsyłających do tabeli kursów pozwanego należałoby zastosować średni kurs NBP. Wskazano również, że powodowie nie wykazali interesu prawnego w ustaleniu nieważności umowy. Pozwany zaprzeczył także, by w sposób jednostronny i swobodny ustalał wartość zobowiązania powodów, jak również, by ustalał wartość rat kredytowych w sposób nieprawidłowy.

Podano, że wejście w życie tzw. ustawy antyspreadowej wyłączyło możliwość dochodzenia uznania w trybie kontroli incydentalnej za niedozwolone postanowienia umowne klauzul umów kredytowych określających sposób ustalania kursu waluty, do której indeksowany jest kredyt. Zdaniem pozwanego roszczenia kredytobiorców kwestionujących rozliczenia z bankiem w tym zakresie mogą dotyczyć tylko rozliczeń dokonanych w okresie, gdy brak było choćby potencjalnej możliwości spłaty kredytu bezpośrednio w (...). Podkreślono, że w niniejszej sprawie ta możliwość istniała od zawarcia umowy, a kredytobiorca powinien przy tym udowodnić, że stosowane przez bank kursy kupna i sprzedaży waluty nie były kursami rynkowymi. Pozwany zaznaczył, że stosowane przez niego kursy (...)/PLN były kursem rynkowym. Podano, że możliwe jest określenie kwoty kredytu poprzez wskazanie, iż jest ona indeksowana kursem waluty obcej, co czyni bezzasadnymi zarzuty strony powodowej. Zdaniem pozwanego nie sposób mówić o sprzeczności kredytu indeksowanego z naturą umowy kredytu, czy zasadami współżycia społecznego, gdy ustawodawca wielokrotnie wprost odwołuje się do tego rodzaju kredytu.

W dalszej części uzasadnienia pozwany podjął rozważania w przedmiocie skutków ewentualnego uznania, że kwestionowane klauzule umowy nie wiążą powodów. W ocenie pozwanego nie jest możliwe korzystanie ze wskaźnika LIBOR w odniesieniu do kredytu w PLN, natomiast możliwe jest sięgnięcie do kursów NBP. Pozwany zaprzeczył również, by strona powodowa mogła dochodzić od niego świadczenia nienależnego. Podano, że świadczenie powodów miało oparcie w łączącej strony umowie kredytowej i nie sposób uznać, by bank miałby być w jakimkolwiek nadzwyczajnym stopniu wzbogacony. Wskazano, że rzekome zubożenie strony powodowej było natomiast wynikiem jej świadomej decyzji. Pozwany zaznaczył, że powodowie nie mają interesu prawnego w zakresie roszczenia o ustalenia. Zaznaczono także, że bezzasadne są roszczenia powodów o zapłatę w zakresie kosztów ubezpieczeń. Pozwany podniósł także zarzut przedawnienia roszczeń strony powodowej oraz nadużycia prawa podmiotowego przez stronę powodową (k. 97-131).

W dalszym toku postępowania strony podtrzymały stanowiska dotychczas zajęte w sprawie.

Sąd ustalił, co następuje:

W dniu 5 sierpnia 2008 r. powodowie A. B. (obecnie K.) i D. K. zawarli z pozwanym bankiem umowę o kredyt hipoteczny nr KH/ (...). Powodowie umowę zawarli jako konsumenci. Celem zaciągnięcia kredytu było finansowanie zakupu mieszkania w budowie od dewelopera.

Na podstawie umowy pozwany bank zobowiązał się oddać do dyspozycji powodów kwotę 173.096 zł, która była indeksowana kursem (...). Wypłata tej kwoty nastąpiła w walucie polskiej z jednoczesnym zastosowaniem mechanizmu opisanego w § 2 ust. 2 umowy tzw. indeksacji, przez co została przeliczona według kursu kupna waluty z Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu lub transzy.

Kredyt miał być spłacany w 360 miesięcznych ratach kapitałowo-odsetkowych. Spłata kredytu miała następować w miesięcznych ratach z zastosowaniem mechanizmu opisanego w § 7 ust. 1 umowy tj. w walucie polskiej, po uprzednim ich przeliczeniu według kursu sprzedaży (...) obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z (...) Banku (...) S.A.

Kredyt oprocentowany był według zmiennej stopy procentowej. W treści umowy zastrzeżono, że kredytobiorca ponosi ryzyko zmian stóp procentowych co oznaczało, że w przypadku wzrostu poziomu stopy referencyjnej wyższe będzie oprocentowanie kredytu i wzrośnie wówczas wysokość miesięcznej raty kapitałowo-odsetkowej. Oprocentowanie kredytu wynosiło 4,0900% w stosunku rocznym, co stanowiło sumę stopy referencyjnej LIBOR 3M ( (...)) obowiązującej w dniu sporządzenia umowy oraz marży w wysokości 1.3000 p.p. stałej w całym okresie kredytowania. Oprocentowanie miało ulegać zmianie w zależności od zmiany stopy referencyjnej LIBOR 3M.

Zmiana waluty kredytu miała wpływ na wysokość kwoty kredytu oraz wysokość rat kapitałowo-odsetkowych i dokonywana była w oparciu o mechanizm opisany w § 4 ust. 6 umowy tj. z zastosowaniem Tabeli Kursów Walut Obcych

Zabezpieczeniem kredytu była hipoteka kaucyjna do sumy 294.263,20 zł ustanowiona na nieruchomości należącej do powodów.

Powodowie oświadczyli, że przed zawarciem umowy otrzymali Cennik Kredyt Hipoteczny oraz Regulamin, obowiązujące w dniu zawarcia umowy, zapoznali się z nimi i akceptują postanowienia w nich zawarte. Zgodnie z § 3 ust. 2 Regulaminu kredyt mógł być indeksowany kursem waluty obcej na podstawie obowiązującej w Banku (...). Zgodnie z § 8 ust. 3 Regulaminu w przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej kwota raty miała być obliczana według aktualnego kursu sprzedaży dewiz dla danej waluty obowiązującego w Tabeli Kursów Walut Obcych Banku w dniu spłaty raty. Tabela Kursów Walut Obcych ustalana była nie rzadziej niż raz dziennie, na podstawie kwotowań rynkowych poszczególnych par walut przy możliwym odchyleniu dla kursu kupna i kursu sprzedaży nie większym niż 10% od kwotowań rynkowych.

Powodowie udzielili pozwanemu pełnomocnictwa m.in. do pobierania z ich rachunku bankowych środków pieniężnych z zaliczeniem ich na spłatę wymagalnych zobowiązań z tytułu kredytu, odsetek, prowizji i innych opłat.

dowód: umowa o kredyt hipoteczny nr KH/ (...) z dnia 5 sierpnia 2008 r. k. 37-42, 166-167, załącznik do umowy nr (...) k. 180, Regulamin kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) S.A. k. 43-61, 169-178, wniosek kredytowy nr (...)/2008 r. k. 139-140, Cennik Kredyt Hipoteczny k. 179, dokumenty finansowe: odpowiedzi z BIK k. 141-152, zaświadczenia o zatrudnieniu i wysokości dochodów k. 153-154, raporty ZUS k. 156-158, dokumentacja dotycząca kredytu w Banku (...) S.A. i G. M. Banku k. 154-155, 159-160, parametry wejściowe symulacji i wynik symulacji k. 165, decyzja kredytowa wraz z opinią Departamentu (...) Produktów B. (...) k. 161-163, akt małżeństwa powodów k. 62,

W dniu 22 lipca 2014 r. powodowie zawarli z pozwanym aneks do w/w umowy o kredyt, na mocy którego zmieniono ubezpieczenie niskiego wkładu własnego na prowizję za zwiększone ryzyko banku z tytułu występowania niskiego wkładu własnego.

dowód: aneks nr (...) do umowy o kredyt hipoteczny nr KH/ (...) z dnia 22 lipca 2014 r. k. 168,

Kredyt został uruchomiony w 3 transzach. W dniu 14 sierpnia 2008 r. została powodom wypłacona kwota 113.800 zł, co odpowiadało kwocie 57.191,68 CHF (według kursu 1, (...)). W dniu 22 września 2008 r. została powodom wypłacona kwota 34.999,99 zł, co odpowiadało kwocie 17.518.39 CHF (według kursu 1, (...)). W dniu 30 grudnia 2008 r. została powodom wypłacona kwota 24.296,01 zł, co odpowiadało kwocie 8.986,54 CHF (według kursu 2, (...)).

dowód: zaświadczenie pozwanego z dnia 12 grudnia 2019 r. k. 63, zestawienie transakcji k. 181-230,

W okresie od 14 sierpnia 2008 r. do 17 kwietnia 2020 r. powodowie wpłacili na rzecz pozwanego łączną kwotę 130.013,04 zł tytułem spłaty rat kapitałowo-odsetkowych.

W okresie od 15 września 2008 r. do 7 lutego 2020 r. powodowie ponieśli również opłaty związane z kredytem w łącznej kwocie 22.216,61 zł (tytułem ubezpieczenia na życie powodów, tytułem ubezpieczenia nieruchomości, tytułem refinansowania kosztów ubezpieczenia niskiego wkładu, tytułem refinansowania kosztów ubezpieczenia pomostowego oraz tytułem prowizji za zwiększone ryzyko banku)

Powodowie spłacają kredyt w złotówkach. Regulują raty kredytu na bieżąco. Do spłaty kredytu powodom pozostała kwota około 220.000 zł.

dowód: zaświadczenie pozwanego z dnia 20 lutego 2020 r. wraz z załącznikiem k. 64-80, potwierdzenia przelewów k. 81-82, zestawienie transakcji k. 181-230, wyciąg łączony k. 231, informacja o nadchodzącym terminie płatności składki (...) k. 237, informacja o nadchodzącym terminie płatności opłaty z tytułu kosztu (...) lub prowizji za zwiększone ryzyko banku z tytułu występowania (...) k. 238, informacja o nadchodzących terminie płatności opłaty z tytułu prowizji za zwiększone ryzyko banku z tytułu występowania (...) k. 239, zeznania powódki k. 354-354v (00:05:43-00:13:30), k. 377-377v (00:06:10-00:19:46), zeznania powoda k. 354v-355 (00:13:30-00:23:15), k. 377v (00:22:37-00:24:07),

Umowa zawarta została przez strony z wykorzystaniem przedłożonego przez bank wzorca umownego, bez możliwości negocjacji jej treści. Swoboda wyboru powodów ograniczała się jedynie do możliwości jej zawarcia bądź odmowy zawarcia na warunkach przedstawionych jednostronnie przez pozwany bank. Powodowie chcieli zaciągnąć kredyt w złotówkach, ale nie mieli zdolności kredytowej w PLN. Zaciągnięcie zobowiązania w (...) było jedyną możliwością uzyskania kredytu przez powodów. Przedstawiciel banku przedstawiał ofertę kredytu w (...) jako korzystną i popularną wśród klientów. Nie informował powodów o stabilności waluty (...), jak również nie przedstawił symulacji rat kredytu. Powodowie chcieli spłacać kredyt w (...), jednak udzielono im informacji, że nie ma możliwości spłaty w tej walucie. Był to pierwszy kredyt hipoteczny powodów.

Powodowie potwierdzili na piśmie, że w pierwszej kolejności pracownik banku przedstawił im ofertę kredytu w walucie polskiej. Po zapoznaniu się z tą ofertą zdecydowali jednak, że wybierają kredyt indeksowany kursem waluty obcej. Jednocześnie potwierdzili, że zapoznali się z informacją o ryzyku zmian kursów walutowych i ryzyku zmian stóp procentowych. Powodom przedstawiono również symulację wpływu zmiany stopy procentowej i kursu waluty na wysokość raty kredytu oraz historię zmian kursu (...) do PLN i historię zmian stawki referencyjnej dla (...).

dowód: zeznania powódki k. 354-354v (00:05:43-00:13:30), k. 377-377v (00:06:10-00:19:46), zeznania powoda k. 354v-355 (00:13:30-00:23:15), k. 377v (00:22:37-00:24:07), Informacja dla wnioskodawców ubiegających się o produkty hipoteczne indeksowane kursem waluty obcej, oparte na zmiennej stopie procentowej z dnia 27 czerwca 2008 r. k. 164,

Pismem z dnia 11 marca 2020 r. powodowie wezwali pozwanego do zapłaty kwoty 149.962,21 zł z tytułu nieważności umowy o kredyt z powodu klauzul abuzywnych.

dowód: przedsądowe wezwanie do zapłaty z dnia 11 marca 2020 r. wraz z (...) k. 83-89,

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie w/w dokumentów złożonych przez strony w toku postępowania, jak również na podstawie przesłuchania obu powodów.

Sąd uznał za wiarygodne oraz przydatne dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy w/w dokumenty, albowiem zostały one sporządzone we właściwej formie, przewidzianej dla danego typu dokumentów. Ponadto autentyczność tych dokumentów nie budziła wątpliwości Sądu ani stron postępowania.

Sąd pominął dowód w dokumentów w zarządzenia nr ZA/44/1 Prezesa Zarządu Banku (...) S.A. z dnia 17 sierpnia 2011 r. wraz z załącznikiem. Wskazać należy, że wprowadzane przez pozwanego zmiany w Regulaminie w 2011 r. tj. po zawarciu przedmiotowej umowy kredytu nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Podkreślić bowiem należy, że abuzywność zapisów powinno się badać na moment zawierania umowy przez konsumenta z przedsiębiorcą. W takiej sytuacji nie ma więc znaczenia, w jaki sposób przedsiębiorca wykonywał umowę, w tym jakie zmiany w treści stosunku prawnego między stronami wprowadzał po zawarciu umowy.

Sąd pominął dowód z dokumentów w postaci: zestawienia – wyliczenia kredytu (...) jako złotowego oprocentowanego stawką LIBOR, Komunikatu KP (...) dotyczącego zalecenia Komisji Nadzoru Bankowego, oceny wpływu na sytuację sektora bankowego i polskiej gospodarki propozycji przewalutowania kredytów mieszkaniowych udzielonych w (...) na PLN sporządzonej przez Urząd Komisji Nadzoru Finansowego w 2013 r., ekspertyzy dotyczącej walutowych kredytów hipotecznych indeksowanych do kursu (...)/PLN z 2015 r., wydruku kursów (...)/PLN i LIBOR, informacji w zakresie skutków projektu ustawy o sposobach przywrócenia równości stron niektórych umów kredytu sporządzonej przez Urząd Komisji Nadzoru Finansowego w 2016 r., wykaz dealerów rynku pieniężnego, Raportu UOKiK dotyczącego spreadów z 2009 r., opinii na temat sposobu ustalenia rynkowego kursu walutowego, pisma Prezesa (...) z dnia 16 czerwca 2016 r. wraz ze stanowiskiem (...), ze względu na fakt, że nie były one przydatne dla stwierdzenia okoliczności faktycznych istotnych dla niniejszej sprawy. Zaoferowane przez strony dowody wskazują na istnienie różnych ocen prawnych kredytu, jak i na szerokie tło ekonomiczne kredytów indeksowanych. Wskazać jednak należy, że przeprowadzenie prawnej oceny umowy zastrzeżone jest dla Sądu.

Sąd pominął również materiał dowodowy w postaci wydruku wyroków sądów powszechnych wraz z uzasadnieniami, bowiem orzeczenia te nie mają charakteru prejudycjalnego w niniejszej sprawie i nie dotyczą przedmiotowej umowy kredytu.

Za przydatne dla rozstrzygnięcia uznał Sąd natomiast zeznania powodów, albowiem w znacznej części korespondowały one z pozostałem materiałem dowodowym zgromadzonym w aktach sprawy. Powodowie przedstawili okoliczności, w których zaproponowano im zawarcie umowy kredytu hipotecznego waloryzowanego kursem (...), jak również brak możliwości negocjacji poszczególnych postanowień umownych.

Sąd pominął dowód z zeznań świadków A. K. (3) i J. C. z uwagi na ich nieprzydatność dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy tj. na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. Powołani świadkowie nie brali udziału w procesie zawierania przez strony kwestionowanej umowy kredytu, przez co nie mogli posiadać wiedzy istotnej dla rozstrzygnięcia sprawy. Na tej samej podstawie Sąd postanowił pominąć dowód z opinii biegłego, bowiem wniosek ten został złożony wyłącznie w zakresie żądania zapłaty związanego z utrzymaniem węzła obligacyjnego w wersji kredytu w walucie polskiej, natomiast na etapie rozstrzygania o tym dowodzie doszedł do przekonania, że żądanie ewentualne w tym zakresie jest bezzasadne, a rozważeniu podlegało jedynie żądanie dotyczące ustalenia nieważności umowy i związane z nim roszczenie o zapłatę. Dowód ten był więc zbędny dla rozpoznania przedmiotowej sprawy. Sąd pominął również dowód z opinii biegłego z zakresu rachunkowości jako nieprzydatny dla rozstrzygnięcia sprawy, bowiem nie miało w okolicznościach niniejszej sprawy znaczenia, w jaki sposób bank rzeczywiście ustalał kurs w trakcie wykonywania umowy i jaka była relacja kursu banku do kursu rynkowego.

Sąd zważył, co następuje:

W niniejszej sprawie powodowie domagali się ustalenia nieistnienia stosunku prawnego w postaci umowy o kredyt hipoteczny nr KH/ (...) z dnia 5 sierpnia 2008 r. ze względu na nieważność umowy oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów solidarnie kwoty 136.152,33 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 28 marca 2020 r. do dnia zapłaty, z tytułu zwrotu korzyści majątkowej uzyskanej przez pozwanego kosztem powodów bez podstawy prawnej z uwagi na nieważność umowy. Ewentualnie powodowie wnieśli o ustalenie, że w stosunku prawnym łączącym powodów z pozwanym powstałym na podstawie umowy o kredyt hipoteczny nr KH/ (...) z dnia 5 sierpnia 2008 r. powodów nie wiążą postanowienia umowne zawarte w § 2 ust. 2, § 4 ust. 6, § 7 ust. 1 umowy oraz § 3 ust. 2, § 8 ust. 3, § 10 ust. 4 i 5, § 11 ust. 4, 5 i 11, § 12 ust. 3, § 13 ust. 4 Regulaminu kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) S.A. oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów solidarnie kwoty 50.867 zł tytułem zwrotu nienależnego świadczenia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 17 kwietnia 2020 r. do dnia zapłaty, jako różnicy pomiędzy kwotą pobraną przez pozwanego tytułem spłaty przedmiotowego kredytu a kwotą należną z pominięciem niedozwolonych klauzul umownych, w okresie od kwietnia 2010 r. do stycznia 2020 r.

W sprawie bezsporne było, że strony zawarły umowę kredytu na kwotę 173.096 zł, która była indeksowana kursem (...). Wypłata tej kwoty nastąpiła w walucie polskiej z jednoczesnym zastosowaniem mechanizmu opisanego w § 2 ust. 2 umowy tzw. indeksacji, przez co została przeliczona według kursu kupna waluty z Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu lub transzy. Powodowie zgodnie z umową mieli obowiązek spłacać kredyt w miesięcznych ratach kapitałowo-odsetkowych z zastosowaniem mechanizmu opisanego w § 7 ust. 1 umowy tj. w walucie polskiej, po uprzednim ich przeliczeniu według kursu sprzedaży (...) obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z (...) Banku (...) S.A. Do dnia wniesienia pozwu powodowie spłacili na rzecz banku znaczną część udzielonego im kredytu. Zgodnie z przedłożonym zaświadczeniem pochodzącym od pozwanego banku na dzień wniesienia pozwu była to kwota 130.013,04 zł tytułem spłaty rat kapitałowo-odsetkowych.

Sąd ustalił również, że przedmiotowa umowa zawarta została
z wykorzystaniem przedłożonego przez bank wzorca umowy. Powodowie wyjaśnili w wiarygodny sposób, że nie mieli żadnego wpływu na treść umowy, szczególnie w zakresie jej postanowień, które uznają za abuzywne. Bank wykazał natomiast, że poinformował jedynie kredytobiorców o możliwości zaciągnięcia zobowiązania w walucie polskiej, ale również – już po wyborze kredytu waloryzowanego kursem waluty obcej – o ryzyku kursowym oraz mogących z tego tytułu wzrosnąć miesięcznych ratach. Z powyższego wynika, że praktycznie swoboda powodów sprowadzała się do możliwości zawarcia lub nie przedmiotowej umowy.

W pierwszej kolejności Sąd rozpoznał żądanie główne powodów sprowadzające się do ustalenia nieważności umowy z uwagi na zawarcie w jej treści postanowień niedozwolonych w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., co miało dawać pozwanemu możliwość narzucenia sposobu ustalania wysokości kwoty podlegającej zwrotowi, a w konsekwencji i wysokości odsetek, a więc głównych świadczeń kredytobiorcy. Powołane przez powodów klauzule tj. § 2 ust. 2, § 4 ust. 6, § 7 ust. 1 umowy oraz § 3 ust. 2, § 8 ust. 3, § 10 ust. 4 i 5, § 11 ust. 4, 5 i 11, § 12 ust. 3, § 13 ust. 4 Regulaminu w rzeczywistości mogą zostać uznane za niedozwolone. Zgodnie z treścią art. 353 ¹ k.c., strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Jednocześnie zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (art. 385 ¹ § 3 k.c.).

Zaznaczyć należy, że pozwany prowadzi działalność gospodarczą w zakresie czynności bankowych. Powodowie natomiast zawarli przedmiotową umowę jako osoby fizyczne celem sfinansowania zakupu mieszkania w budowie od dewelopera. W świetle powyższego nie budzi wątpliwości, że powodowie w niniejszej sprawie posiadają status konsumentów w rozumieniu art. 221 k.c.

Powodowie wykazali w toku postępowania, że wskazane klauzule nie zostały przez nich uzgodnione z bankiem, a ich rola w procesie zawierania umowy sprowadzała się w zasadzie do podjęcia decyzji o zawarciu lub nie umowy przygotowanej uprzednio przez bank. Jednocześnie wszystkie te klauzule mogą uchodzić za niedozwolone, albowiem przyznają wyłącznie bankowi prawo do dowolnego przerzucania odpowiedzialności za ryzyko związane z wzrostem kursu waluty na powodów. Przede wszystkim konstrukcja indeksacji znajdująca się w umowie powoduje możliwość narzucenia przez bank wysokości kwoty podlegającej zwrotowi, a w konsekwencji i wysokości odsetek, a więc głównych świadczeń powodów. Ustalenie ich wysokości wiązało się bowiem z koniecznością odwołania się do kursu walut ustanawianych w wewnętrznej, dowolnej i nieznanej powodom tabeli kursów banku. Takie klauzule już od dawna wskazywane są jako abuzywne z uwagi na nieokreślony i nieobiektywny miernik, podług którego następuje ostatecznie określenie wysokości zobowiązania kredytobiorcy, które jest niemożliwe do przewidzenia i obliczenia w chwili zawarcia umowy (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2018 r., I CSK 628/17). Jednocześnie zaznaczyć należy, że nie ma znaczenia dla dokonywanej oceny to, w jaki sposób bank rzeczywiście ustalał kurs w trakcie wykonywania umowy i jaka była relacja kursu banku do kursu rynkowego. Są to okoliczności obojętne na gruncie art. 385 ² k.c., jak również oceny możliwego naruszenia interesów konsumenta. Istotne jest jedynie, że postanowienia umowy dawały przedsiębiorcy nieograniczoną swobodę w wyznaczaniu kursu waluty, a w konsekwencji – wysokości zobowiązań konsumenta.

Dalej wskazać należy, że kwota podlegająca zwrotowi na rzecz banku nie została dostatecznie i ściśle w umowie określona, nie odpowiada ona nominalnie kwocie wykorzystanego kredytu i nie są określone w sposób obiektywny zasady jej ustalenia. Ponadto wskazać należy, że zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Oznacza to, że kredytobiorca jest zobowiązany do zwrotu określonej kwoty środków pieniężnych, którą winna wyznaczać kwota kapitału mu udostępnionego i wykorzystanego przez kredytobiorcę. Bank nie może więc żądać zwrotu większej kwoty aniżeli ściśle określonej i oddanej do dyspozycji klienta. Wszelkie zapisy umowne dopuszczające dowolną waloryzację są sprzeczne z art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe w zw. z art. 358 ¹ § 2 i 5 k.c. i rażąco naruszają interesy konsumenta.

Jednocześnie wskazać należy, że podnoszone przez pozwanego okoliczności dotyczące wprowadzenia z dniem 26 sierpnia 2011 r. tzw. ustawy antyspredowej nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Podkreślić bowiem należy, że abuzywność zapisów, powinno się badać na moment zawierania umowy przez konsumenta z przedsiębiorcą. W takiej sytuacji nie ma więc znaczenia, jakie zmiany w ustawodawstwie wprowadzano po zawarciu przedmiotowej umowy, jak również w jaki sposób przedsiębiorca wykonywał umowę, w tym jakie zmiany w treści stosunku prawnego między stronami wprowadzał po zawarciu umowy.

Mając powyższe okoliczności na względzie Sąd doszedł do przekonania, że żądanie strony powodowej dotyczące ustalenia nieistnienia stosunku prawnego ze względu na nieważność umowy kredytowej jest zasadne. Uznając, że przywołane przez stronę powodową klauzule w rzeczywistości są abuzywne, bezskuteczne i nie wiążą powodów, umowa jako sprzeczna z przepisami prawa jest nieważna na podstawie art. 58 k.c., a bez wyeliminowanych postanowień jej wykonanie nie jest możliwe. Powodowie mają przy tym interes prawny określony w treści art. 189 k.p.c. w ustaleniu tej nieważności, albowiem takie ustalenie rozstrzyga ostatecznie o ich prawach i obowiązkach, które wynikają z istniejącego stosunku zobowiązaniowego. Ustalenie nieważności przedmiotowej umowy ma ten skutek, że strony nie są nią związane i od początku nie były. Są więc obowiązane zwrócić sobie wzajemnie to, co już świadczyły na rzecz drugiej strony umowy wzajemnej.

Zgodnie z art. 69 ust. 2 pkt 4a ustawy Prawo bankowe, umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności - w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu.

Nieprecyzyjne i dowolne odwołanie się do bliżej nieznanej tabeli kursów sporządzanej na wewnętrzne potrzeby przez bank narusza wskazany przepis. Szczególnie istotne jest to, że strona powodowa nie wiedziała i nie mogła wiedzieć według jakiego kursu ostatecznie zostanie przeliczona ich rata, z każdym kolejnym miesiącem powodowie nie wiedzieli więc w praktyce ile wynosi rata, którą zobowiązani są uiścić. Naruszenie więc przez bank art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe jest oczywiste. Ze względu na wyeliminowanie abuzywnych klauzul waloryzacyjnych z umowy, sprzeczność umowy z przepisem art. 69 ust. 2 pkt 4a ustawy Prawo bankowe tylko się pogłębia, albowiem brak jest wówczas jakiegokolwiek obiektywnego miernika według którego można przeliczyć kurs walut. Powoduje to w efekcie nieważność całej umowy kredytowej – zgodnie z treścią art. 58 k.c. Dodać ponadto trzeba, że umowę należy ocenić jako sprzeczną z zasadami współżycia społecznego i dobrymi obyczajami także i z tej przyczyny, że nawet, gdyby za rzeczywistą przyczynę wytoczenia powództwa uznać nie tyle skutki tzw. spreadu, co sam fakt znacznego wzrostu kursu franka szwajcarskiego, w dniu zawarcia umowy powodowie obejmowali swoją świadomością możliwość kilkuprocentowej zwyżki i jej skutki. Taka świadomość ryzyka nie obejmuje, w ocenie Sądu, świadomego ryzyka uwolnienia kursu waluty przez kraj emisji i w efekcie zwyżki kursu o 100%. To na pracownikach banku, jako profesjonalistach, spoczywa obowiązek wyczerpującego wyjaśnienia konsumentowi skutków takich zdarzeń, istoty gwarantowania waluty przez kraj emisji i możliwych skutków jej uwolnienia, w celu uzyskania pełnego obrazu ryzyka i możliwości jego rozważenia. Ponadto, o sprzeczności umowy z zasadami współżycia społecznego, w powiązaniu z powyższymi rozważaniami, świadczy także fakt, że w przypadku tak znacznego, niemożliwego do przewidzenia wzrostu kursu waluty, cały ciężar tego zdarzenia został przerzucony na kredytobiorcę. Bank natomiast, który wypłacił powodom kredyt w złotych polskich, a następnie tylko deklarował fakt konieczności zakupu waluty obcej, ale nie wykazał, aby za pobierane od powodów raty rzeczywiście po tym rosnącym kursie ją nabywał, pozyskiwał do swojej dyspozycji środki znacznie wyższe, niż zaangażował, w związku z niemal podwojonym kursem franka szwajcarskiego – tak dalece niewspółmierne do środków wydatkowanych i rozsądnych zysków, że skutek ten czyni ważność umowy niemożliwą do obrony.

Podniesiony przez stronę pozwaną w odpowiedzi na pozew zarzut przedawnienia roszczenia nie zasługiwał na uwzględnienie. Żądanie oparte o art. 189 k.p.c. ze swojej istoty nie może ulec przedawnieniu, albowiem w dniu wniesienia pozwu umowa kredytowa wiązała obie strony, które realizowały obowiązki wprost z niej wynikające. Żadna ze stron węzła obligacyjnego nie zdecydowała się na wcześniejsze wypowiedzenie przedmiotowej umowy, wierzytelności z niej wynikające nie zostały więc postawione uprzednio w stan wymagalności. Natomiast zgodnie z treścią art. 118 zd. pierwsze k.c., jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. W doktrynie utrwalone jest stanowisko, że kredyt spłacany w ratach jest w istocie świadczeniem jednorazowym (a nie okresowym), stanowi bowiem jedną, określoną całość. Żądania powodów o zapłatę opierały się na żądaniu zwrotu świadczenia nienależnego (art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c.), toteż żądanie zwrotu świadczenia nienależnego przedawnia się z upływem lat dziesięciu (zgodnie z przepisami intertemporalnymi obowiązującymi w dniu zawiązania umowy kredytu). Przedawnienie może ewentualnie dotyczyć więc jedynie żądania zwrotu części zapłaconych przez powodów i przedawnionych już rat, jak również opłat z tytułu ubezpieczenia i prowizji (uiszczonych do kwietnia 2010 r.). Powyższe rozważania nie mają jednak istotnego znaczenia dla przedmiotowej sprawy, albowiem żądanie główne o zapłatę, jak również żądanie ewentualne o zapłatę, zostało oddalone z innych przyczyn.

Odnosząc się do żądania głównego o zasądzenie kwoty 136.152,33 zł w związku z nieważnością umowy kredytu wskazać należy, że nie zasługiwało ono na uwzględnienie. Zgodnie art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową, ten obowiązany jest do jej zwrotu. Świadczenie spełnione jako wykonanie nieważnej czynności prawnej jako nienależne jest jednym z przypadków tej instytucji (art. 411 k.c.) W sprawie niniejszej mamy do czynienia z nieważnością umowy wzajemnej, przy czym świadczenia stron miały charakter jednorodzajowy (pieniężny). Po jej zawarciu bank wypłacił wskazaną w umowie kwotę na rachunek bankowy powodów. Następnie przez okres prawie 12 lat powodowie spełniali świadczenia odpowiadające określonym w umowie ratom kapitałowo-odsetkowym, dokonując kilkudziesięciu wpłat, przy czym ich łączna wartość (130.013,04 zł) nie osiągnęła jeszcze kwoty wypłaconej przez bank (173.096 zł).

Tego rodzaju sytuacja nakazuje rozważenie zasadności roszczenia głównego powodów o zapłatę z uwzględnieniem przepisu art. 409 k.c., zgodnie z którym obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. Istota problemu sprowadza się do wykładni sformułowania zużył lub utracił (korzyść) w taki sposób, że nie jest już wzbogacony. Wykładnia językowa nie prowadzi do wystarczającego rezultatu, nakazuje jedynie badać stan wzbogacenia strony, która uzyskała korzyść majątkową. Natomiast nie można jednoznacznie stwierdzić, czy roszczenia stron należy rozpatrywać zupełnie od siebie niezależnie, czy też świadczenie wzajemne należy brać pod uwagę jako element stanu majątkowego strony wpływający na wysokość wzbogacenia. W doktrynie problem ten jest dostrzegany jako spór pomiędzy zwolennikami tzw. teorii dwóch kondykcji (nakazującej niezależne rozliczenia roszczeń) i tzw. teorii salda (uznającej, że w razie świadczeń wzajemnych istnieje tylko roszczenie wobec tego podmiotu, który uzyskał korzyść o większej wartości).

Zaznaczyć należy, że za cel instytucji bezpodstawnego wzbogacenia nie można uznać jedynie słuszności. Służą one wyrównaniu przesunięć majątkowych, które nie znajdują oparcia w procedurach uznanych przez państwo za legitymizujące, ich funkcją jest oddanie każdemu, co mu się należy według ocen pozytywnego porządku prawnego ( por. P. Księżak Bezpodstawne wzbogacenie. Art. 405-411 k.c. Komentarz, Warszawa 2007 s. 6, W. Serda nienależne świadczenie, Warszawa 1988, s. 14, R. Trzaskowski, Komentarz do art. 405 k.c., teza 1 do art. 405, Lex). Nie chodzi zatem o realizację poszczególnych roszczeń, jakie powstają w określonym stanie faktycznym, ale o zapewnienie równowagi majątkowej sprzed zdarzenia dającego się określić jako bezpodstawne wzbogacenie. Taki wniosek płynie już z art. 405 k.c., który w pierwszej kolejności przewiduje zwrot korzyści, zaś dopiero w razie niemożliwości takiego przesunięcia nakazuje zapłatę sumy pieniężnej. Kolejny argument - bardziej szczegółowy, a przez to i bardziej przekonujący - płynie z art. 408 § 3 k.c., zgodnie z którym jeżeli żądający wydania korzyści jest zobowiązany do zwrotu nakładów, sąd może zamiast wydania korzyści w naturze nakazać zwrot jej wartości w pieniądzu z odliczeniem wartości nakładów, które żądający byłby obowiązany zwrócić. Przepis ten reguluje sytuację, w której obie strony są zobowiązane wobec siebie i pozwala na rozstrzygnięcie sprowadzające się do najmniejszego przesunięcia majątkowego zapewniającego równowagę sprzed bezpodstawnego wzbogacenia.

Wobec powyższego, zdaniem Sądu, uwzględnianie spłat dokonywanych przez kredytobiorcę jako wykonanie nieważnej umowy kredytowej jest niezbędne dla określenia minimalnego przesunięcia zapewniającego powrót do równowagi majątkowej stron. Innymi słowy spłaty dokonane po otrzymaniu kwoty kredytu na podstawie nieważnej umowy należy traktować jako zużycie uzyskanej korzyści prowadzące do utraty (przynajmniej w części) uzyskanego wzbogacenia. To zaś w świetle art. 409 k.c. prowadzi do wniosku, że w takiej sytuacji zwrotowi jako nienależne mogą podlegać dopiero wpłaty kredytobiorcy, których suma przekroczyła kwotę udzielonego kredytu.

Należy również zauważyć, że pomijanie świadczeń drugiej strony (konsumenta) przy rozliczaniu nieważnej czynności prawnej może prowadzić do skutków niedających się zaakceptować ze względu na konstytucyjną zasadę ochrony konsumentów (art. 76 Konstytucji). Zawarcie nieważnej umowy kredytu może rodzić roszczenia nie tylko kredytobiorcy, ale i banku. Nieważność na skutek sprzeczności z ustawą jest brana pod uwagę z urzędu, podobnie z urzędu sąd ma obowiązek badać umowy zawierane z konsumentem pod kątem ich ewentualnej abuzywności. Podstawą zasądzenia kwoty na rzecz banku będą wówczas przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. Przyjęcie koncepcji, że przy określaniu wzbogacenia należy brać pod uwagę jedynie świadczenie jednej strony doprowadza do konieczności zasądzenia wypłaconej kwoty nawet w sytuacji dokonania przez kredytobiorcę - konsumenta nadpłaty ponad uzyskaną kwotę kredytu.

Skutkiem nieważności wobec stwierdzenia abuzywności klauzuli indeksacyjnej (to samo dotyczy nieważności umowy sprzecznej z ustawą) było uznanie, że spełnione przez powodów świadczenia nie miały oparcia w łączącej strony umowie. Nie oznacza to jednak, że uzyskane w ten sposób wzbogacenie pozwanego nastąpiło bez podstawy prawnej. Na konieczność odróżnienia podstawy prawnej świadczenia i wzbogacenia zwracano od dawna uwagę w doktrynie ( por. W. Serda, Nienależne świadczenie, Warszawa 1988, s. 40). Do nienależnego świadczenia stosuje się przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, a więc i powołany wyżej art. 409 k.c. A zatem może się okazać, że w nienależne (z racji nieważności umowy) świadczenie strony, która uzyskała wzbogacenie jako pierwsza, staje się wzbogaceniem należnie uzyskanym przez drugą stronę, która sama jako pierwsza dokonała świadczenia na podstawie tej samej nieważnej umowy. Innymi słowy świadczenie kredytobiorcy w postaci raty płaconej na podstawie nieważnej kredytu powoduje wygaśnięcie w odpowiedniej części jego długu z tytułu otrzymania bezpodstawnego wzbogacenia w postaci wypłaconego kredytu.

Jeśli strony wzajemnie dokonywały świadczeń w jednej walucie, oznacza to, że pozwany bank będzie wzbogacony dopiero po spłacie nominalnej wartości kredytu i dopiero wówczas można zasądzić od niego kwotę nadpłaty jako bezpodstawnego wzbogacenia. Porównując natomiast kwotę wypłaconego kredytu oraz wysokość świadczeń spełnionych przez powodów nie może być wątpliwości, że obecnie pozwany bank nie pozostaje bezpodstawnie wzbogacony kosztem powodów. Łączna suma wpłat powodów (130.013,04 zł) nie przewyższa bowiem wartością uzyskanej wypłaty (173.096 zł), to zaś oznacza konieczność oddalenia powództwa głównego o zapłatę.

Odnosząc się natomiast do żądania ewentualnego o ustalenie, że w stosunku prawnym łączącym strony powodów nie wiążą opisane w pozwie postanowienia umowne oraz związanego z nim żądania zapłaty kwoty 50.867 zł tytułem zwrotu nienależnego świadczenia, jako różnicy pomiędzy kwotą pobraną przez pozwanego tytułem spłaty przedmiotowego kredytu a kwotą należną z pominięciem niedozwolonych klauzul umownych wskazać należy, że również one nie zasługiwały na uwzględnienie. Zgodnie z treścią art. 385 ¹ § 1 zd. pierwsze k.c., postanowienia te nie wiązałyby powodów i to od momentu zawarcia umowy kredytowej. Powyższe rozstrzygniecie powoduje, że postanowienia te stają się bezskuteczne wobec powodów, lecz jednocześnie powoduje to powstanie pewnego rodzaju „luki” w stosunku prawnym. W związku z tym powstaje problem możliwości uzupełnienia umowy innymi postanowieniami. Z bogatego dorobku orzeczniczego (...) wynika, że nic nie stoi na przeszkodzie temu, by sąd krajowy zastąpił nieuczciwe postanowienie umowne przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym (por. m.in. wyrok z dnia 30 kwietnia 2014 r., sygn. akt C-26/13). Jednakże w orzecznictwie sądów krajowych wielokrotnie potwierdzano, że w polskim porządku prawnym nie istnieją przepisy o charakterze deklaratywnym, którymi można by w ten sposób „zapełnić” niejako powstałe braki w umowie. W ocenie Sądu utrzymanie umowy w pozostałym zakresie (tzw. „odfrankowienie” kredytu) również nie jest możliwe, albowiem uczyniłoby to umowę niemożliwą do wykonania. Taka umowa nie zostałaby zawarta z uwagi na jej ekonomiczną nieopłacalność i jako taka nie mogłaby funkcjonować w ramach oferty banku. Na marginesie wskazać należy, że zgodnie z wyrokiem (...) z dnia 3 października 2019 r. (w sprawie C-260-18), sąd krajowy nie jest również władny uzupełniać powstałej wobec uznania za bezskuteczne niektórych z postanowień umowy luki poprzez odwołanie się do kursu średniego NBP.

Z uwagi na powyższe, żądanie ewentualne powodów mające polegać na uznaniu za bezskuteczne niektórych postanowień umownych nie mogło zostać uwzględnione również z w/w przyczyn. Prowadziłoby bowiem do powstania umowy, która nie jest w żaden sposób wykonalna w świetle pozostałej jej treści. Tym samym żądanie ewentualne o zapłatę jako nierozerwalnie związane z tym żądaniem także nie mogło zostać przez Sąd uwzględnione.

Sąd nie podzielił zarzutu pozwanego co do tego, że roszczenia powodów stanowią nadużycie prawa podmiotowego, co jest sprzeczne z regułami art. 5 k.c. Nie ma bowiem podstaw do uznania, że roszczenie powodów o ustalenie nieważności umowy stanowiło przejaw nadużycia konstrukcji prawnej ochrony konsumenta w stosunkach z przedsiębiorcą. Podkreślić należy, że to pozwany zawarł w treści łączącej strony umowy klauzule abuzywne, a konsekwencje tego działania nie mogą obciążać konsumentów. Pozwany miał pełną dowolność kształtowania warunków wzorca umowy kredytowej oferowanego konsumentom i nic nie stało na przeszkodzie, aby zawarł we wzorcu mechanizmu ustalania kursu waluty będącej miernikiem wartości w sposób obiektywny i możliwy do weryfikacji przez konsumenta. Mając więc na względzie, że pozwany już na etapie konstruowania wzorca umowy naruszył dobre obyczaje, zawierając w jego treści postanowienia abuzywne, nie mógł się on w niniejszej sprawie powoływać na ochronę przewidzianą treścią art. 5 k.c.

Mając na uwadze wszystkie przytoczone okoliczności, Sąd na podstawie art. 189 k.p.c. w zw. z art. 58 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe w zw. z art. 385 ¹ § 1 k.c. ustalił nieistnienie stosunku prawnego w postaci umowy o kredyt hipoteczny nr KH/ (...) z dnia 5 sierpnia 2008 r. ze względu na nieważność umowy (pkt 1 wyroku), a na podstawie art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c. w zw. z art. 385 ¹ § 1 k.c. a contrario oddalił powództwo główne w pozostałym zakresie (pkt 2 wyroku). Sąd na podstawie art. 189 k.p.c. i art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c. w zw. z art. 385 ¹ § 1 k.c. a contrario oddalił również powództwo ewentualne (pkt 3 wyroku).

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. obciążając przegrywającego pozwanego równowartością poniesionej przez powodów opłaty od pozwu – 1.000 zł, wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika – 5.400 zł, powiększonego o opłaty skarbowe od pełnomocnictw – 34 zł. Istotą sporu była ważność umowy, a żądanie powodów co do ustalenia nieważności umowy było najdalej idące, bowiem rozstrzygało ostatecznie o prawach i obowiązkach stron. Stąd oddalenie powództw o zapłatę nie oznacza, że powodowie ulegli w nieznacznej części swoich roszczeń. Mając powyższe na uwadze Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powodów solidarnie kwotę 6.434 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania (pkt 4 wyroku). Sąd nie znalazł przy tym podstaw do przyznania stronie powodowej kosztów zastępstwa procesowego zgodnie z żądaniem pozwu. Podkreślić bowiem należy, że wygrywającym proces współuczestnikom, o których mowa w art. 72 § 1 pkt 1 k.p.c., reprezentowanym przez tego samego radcę prawnego, sąd przyznaje zwrot kosztów w wysokości odpowiadającej wynagrodzeniu jednego pełnomocnika ( uchwała SN z 30 stycznia 2007 r., sygn. III CZP 130/06).

SSO Joanna Cyganek

Zarządzenia:

1.  odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć pełn. stron;

2.  dołączyć wniosek pozwanego o uzasadnienie;

3.  za 14 dni albo z apelacją.

(A)  23.02.2021r.