Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Bydgoszczy

UZASADNIENIE

Powódka T. K.(poprzednio S.) w pozwie z dnia 18 lipca 2012 r. domagała się uznania za bezskuteczną w stosunku do niej umowy darowizny z dnia 8 listopada 2010 r., mocą którejS. S.przekazał swoim siostrom W. S. i D. M. nieruchomość położoną w R. (...), gm. (...) dla której Sąd Rejonowy w Inowrocławiu prowadzi księgę wieczystą nr (...) oraz zasądzenia na swoją rzecz kosztów postępowania.

W uzasadnieniu w istocie wywodziła, że działając w ten sposóbS. S.wyzbył się majątku, z którego możliwa byłaby egzekucja renty alimentacyjnej zasądzonej na rzecz powódki, jak i przysługującej powódce w przyszłości spłaty z tytułu podziału majątku wspólnego po zakończeniu postępowania w sprawie I Ns 1001/10. Darowizna z dnia 8 listopada 2010 r. została dokonana przez dłużnika S. S.ze świadomością pokrzywdzenia przyszłej wierzycielki (powódki), gdyż po zawarciu tej umowy S. S.nie posiada już żadnego majątku, z którego egzekucja byłaby możliwa i stał się osobą niewypłacalną w większym zakresie niż przed dokonaniem tej czynności.

Pozwane W. S.i D. M. wniosły o oddalenie powództwa i zasądzenie od powódki na ich rzecz kosztów postępowania.

W uzasadnieniu zaprzeczyły, aby ich brat S. S.dokonując darowizny w dniu 8 listopada 2010 r. nieruchomość rolną w R. (...)działał ze świadomością pokrzywdzenia powódki. Darowizna podyktowana była wyłącznie złym stanem zdrowia S. S..

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 18 grudnia 2014r. Sąd Rejonowy w Inowrocławiu uwzględnił powództwo i uznał umowę darowizny zawartą w dniu 8listopada 2010r. międzyS. S.i W. S.oraz D. M. przed notariuszem I. G., prowadzącą Kancelarię Notarialną w K. przy ul. (...), zarejestrowaną w Repertorium A pod nr (...) za bezskuteczną wobec powódki T. K.(w punkcie 1 wyroku); rozstrzygnął też o kosztach postępowania w sprawie (w punktach 2 i 3 wyroku).

Sąd Rejonowy ustalił, że powódkaT. K.jest byłą żonąS. S.– brata pozwanych W. S. i D. M.. Powódka i S. S.zawarli związek małżeński w dniu 15.04.1990r. Zamieszkali w gospodarstwie rolnym położonym w R. (...) i W., gm. (...), będącym własnością S. S. W dniu 24.09.2010r. powódka wystąpiła do Sądu Rejonowego w Inowrocławiu przeciwko S. S.z pozwem o zasądzenie alimentów (sygn. III RC 809/10).

W dniu 9 października 2010 r. S. S.pobił powódkę T. K., w związku z czym został tymczasowo aresztowany, na okres do 03.11.2010r. Za znęcanie się nad powódką i jej pobicie S. S.został skazany przez Sąd Rejonowy w Inowrocławiu wyrokiem z dnia 12 grudnia 2012 r. (sygn. II K 1001/10) i zobowiązany do zapłaty zadośćuczynienia w kwocie 10.000 zł, z czego dotychczas spłacił dobrowolnie 2.000 zł.

W dniu 8 listopada 2010r. S. S.darował swoim siostrom - pozwanym: W. S.i D. M., każdej z nich do ich majątku osobistego, udziały po ½ części w prawie własności nieruchomości rolnych położonych w R. i W., gm.(...), objętych księgami wieczystymi Sądu Rejonowego w Inowrocławiu nr (...) i nr (...). W dniu 26 listopada 2010 r. S. S.złożył w Sądzie Okręgowym w Bydgoszczy pozew o rozwód (sygn. akt XC 2784/10), przez co powódka T. K.cofnęła pozew w sprawie alimentacyjnej i postanowieniem z dnia 14 grudnia 2010 r. Sąd Rejonowy umorzył postępowanie w tej sprawie.

W dniu 21 stycznia 2011r. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy w sprawie z powództwa S. S.przeciwko T. K.o rozwód (sygn. X C 2784/10) udzielił powódce zabezpieczenia w ten sposób, że na czas trwania procesu rozwodowego zobowiązał S. S.do łożenia na rzeczT. K., począwszy od dnia 16 grudnia 2010r., renty alimentacyjnej w kwocie 700 zł miesięcznie z ustawowymi odsetkami.

Wobec nie wywiązywania się przezS. S.z nałożonego na niego obowiązku powódka złożyła u komornika sądowego wniosek o wszczęcie egzekucji świadczeń alimentacyjnych (sygn. Kmp 5/11).

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy wyrokiem z dnia 29 lutego 2012 r. (sygn. X C 2784/10), rozwiązał małżeństwo T. K.i S. S.przez rozwód z winy S. S.i jednocześnie zasądził od S. S.na rzecz T. K.alimenty w kwocie 1.000 zł miesięcznie z ustawowymi odsetkami. Na mocy orzeczenia Sądu drugiej instancji alimenty te obniżone zostały do kwoty 700 zł miesięcznie. Z dalszych ustaleń Sądu Rejonowego wynikało, że w okresie od 19.04.2012r. do dnia 02.11.2012r. zadłużenieS. S.z tytułu egzekwowanych alimentów nadal się utrzymywało, przestało istnieć w marcu 2013 r. i od tego momentu egzekucja alimentów przebiega harmonijnie. S. S.bieżące alimenty wraz opłatą egzekucyjną wpłaca komornikowi, ten zaś kwotę 700 zł miesięcznie przekazuje wierzycielce T. K..

W ramach oceny prawnej tych ustaleń Sąd rejonowy uznał, że roszczenie powódki T. K.znajduje oparcie w art. 531 § 1 k.c. i art. 530 k.c. w zw. z art. 527 § 1 i 2 k.c. Przepisy te przewidują możliwość wystąpienia przez przyszłego wierzyciela z powództwem o uznanie czynności prawnej dokonanej przez dłużnika za bezskuteczną, w sytuacji gdy zamiarem dłużnika było pokrzywdzenie przyszłych wierzycieli. Sąd pierwszej instancji stwierdził, że w chwili zawierania przez S. S.z pozwanymi umowy darowizny wierzytelności powódki T. K.z tytułu alimentów i z tytułu podziału majątku wspólnego (ta sprawa w toku), jak również z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w związku ze zdarzeniem dnia 09.10.2010 r., nie istniały. Wierzytelność alimentacyjna powstała w dniu 21 stycznia 2011 r. skutek postanowienia Sądu Okręgowego w Bydgoszczy wydanego w sprawie X C 2784/10; wierzytelność z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę powstała w dniu 7 czerwca 2013 r. w następstwie wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z w sprawie II Ka 358/13, zaś wierzytelność z tytułu podziału majątku w chwili wyrokowania w przedmiotowej sprawie nie była jeszcze określona po względem przedmiotowym, bo postępowanie nadal trwa. Pozew w przedmiotowej sprawie wpłynął do Sądu w dniu 18 lipca 2012 r. Oznacza to, iż powódka T. K.mogła domagać się uznania za bezskuteczną umowy darowizny z dnia 8 listopada 2010 r. wobec niej z uwagi na swoje roszczenia w stosunku do S. S.wynikające z postanowienia Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z dnia 21 stycznia 2011r. wydanego w sprawie rozwodowej (X C 2784/10) oraz z wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z dnia 7 czerwca 2013 r. (II Ka 358/13), nie ma natomiast na chwilę obecną legitymacji czynnej w żądaniu uznania za bezskuteczną umowy darowizny z uwagi na swoje przyszłe roszczenie z tytułu podziału majątku.

Sąd Rejonowy po przeprowadzeniu postępowania dowodowego i analizie kolejności zdarzeń, jakie nastąpiły przed i po zawarciu umowy z dnia 8 listopada 2010r., doszedł do przekonania, iżS. S.świadomie i celowo darował pozwanym gospodarstwo rolne w R. i W. i uczynił to nie ze względu na swoje problemy zdrowotne, lecz w zamiarze pokrzywdzenia swojej ówczesnej żony jako przyszłej wierzycielki. S. S.na skutek darowania pozwanym gospodarstwa w R. i W. stał się bowiem niewypłacalny.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz. U z 2010 r., nr 90, poz. 94 ze zm.).

Apelację od wyroku złożyły pozwaneW. S.i D. M. i domagały się jego zmiany poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenia na swoją rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Rozstrzygnięciu Sądu Rejonowego zarzuciły:

- naruszenia art. 233 k.p.c. i art. 227 k.p.c. poprzez bezpodstawne przyjęcie, że S. S.zawierając umowę darowizny działał z zamiarem pokrzywdzenia przyszłej wierzycielki oraz błędne uznanie, że czynność ta niewątpliwie zmniejszyła majątek S. S.i pozbawiła go wypłacalności (apelacja – k.139 do 141).

W odpowiedzi na apelację powódka T. K.domagała się jej oddalenia oraz zasądzenia na swoją rzecz od pozwanych zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego (k.148).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja podlegała uwzględnieniu, aczkolwiek z innej przyczyny niż ta, w niej wskazana. Skarżące podniosły zarzuty naruszenia prawa procesowego, a konkretnie art. 233 k.p.c. i art. 227 k.p.c., za pomocą których zmierzały do wykazania, że Sąd Rejonowy dokonał wadliwych ustaleń faktycznych w sprawie. Sąd Okręgowy tych zarzutów nie podziela, albowiem ustalenia w takim zakresie, w jakim były niezbędne do rozstrzygnięcia sprawy, a w szczególności, czy darowizna dokonana przez S. S.na rzecz W. S.i D. M. była dokonana z zamiarem pokrzywdzenia powódki (jako przyszłej wierzycielki), zostały poczynione w sposób prawidłowy. Sąd pierwszej instancji trafnie ustalił, że umowa darowizny z dnia 8 listopada 2010 r. rzeczywiście została dokonana, a powódka była wierzycielką alimentacyjną S. S.. Podkreślić należy, że treść pozwu jednoznacznie wskazuje na powiązanie żądania powódki właśnie z tymi należnościami alimentacyjnymi. Nie ma w nim mowy o innych wierzytelnościach, których ochronie miałoby służyć wytoczone powództwo, w tym zasądzonych później od S. S.(darczyńcy) na rzecz powódki przez sąd karny tytułem zadośćuczynienia. Zatem Sąd Rejonowy czyniąc prawidłowe ustalenia faktyczne, które Sąd odwoławczy przyjmuje także za podstawę swego orzeczenia, dokonał jednak nieprawidłowej ich oceny prawnej. Zgodnie z art. 527 § 1 i 2 k.c., gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Przesłankami warunkującymi możliwość skorzystania przez uprawnionego z ochrony przewidzianej skargą pauliańską są więc następujące okoliczności: istnienie wierzytelności, dokonanie przez dłużnika czynności prawnej z osobą trzecią, pokrzywdzenie wierzyciela wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika, dokonanie przez dłużnika czynności ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, uzyskanie wskutek tej czynności korzyści majątkowej przez osobę trzecią oraz działanie osoby trzeciej w złej wierze. Dla możności skorzystania ze skargi pauliańskiej wszystkie wymienione przesłanki muszą wystąpić kumulatywnie, a ciężar ich udowodnienia, co do zasady - zgodnie z regułą dowodową wyrażoną w art. 6 k.c. - obciąża wierzyciela.

Wśród wymienionych przesłanek, na gruncie rozpoznawanej sprawy, należy zwrócić szczególną uwagę na tę dotyczącą działania dłużnika z zamiarem pokrzywdzenia wierzyciela. Otóż pokrzywdzenie to, wyrażające się w powstaniu stanu niewypłacalności dłużnika lub powiększeniu stopnia jego niewypłacalności, musi istnieć zarówno w chwili wystąpienie wierzyciela ze skargą pauliańską, jak też w chwili orzekania przez Sąd o bezskuteczności czynności prawnej. Tymczasem w sprawie, gdy powódka wystąpiła z powództwem do Sądu Rejonowego (tj. 18 lipca 2012r.) zaległości alimentacyjne dłużnika S. S.względem powódki prawie nie istniały. Zresztą powódka sama przyznała, że w kwietniu 2012 r. zadłużenie z tytułu alimentów zostało spłacone, uregulowane zostały należności uboczne i od tego momentu alimenty są uiszczane na bieżąco, choć za pośrednictwem komornika (por. też pismo powódki do komornika sądowego z dnia 19.04.2012r. – k.105 akt KMP 5/11). Oznacza to, że na chwilę wniesienia skargi pauliańskiej dług alimentacyjny w zasadzie nie istniał, a z całą pewnością wszelkie zaległości z tego tytułu ustały w trakcie postępowania w niniejszej sprawie i tym samym nie istniały również w momencie wyrokowania przez Sąd pierwszej instancji. Potwierdzają to niesporne ustalenia Sądu Rejonowego, z których wynika, że jakiekolwiek zadłużenie S. S.z tytułu alimentów przestało ostatecznie istnieć w marcu 2013r. i od tego momentu egzekucja alimentów przebiega harmonijnie, bo S. S.bieżące alimenty wraz z opłatą egzekucyjną wpłaca komornikowi, ten zaś kwotę 700zł miesięcznie przekazuje wierzycielce T. K..

W konsekwencji nie można mówić o niewypłacalności dłużnika w sytuacji, gdy alimenty na rzecz powódki są realizowane na bieżąco, niezależnie od tego, że pośredniczy w tym procesie organ egzekucyjny. Tu jeszcze raz podkreśla się, że powódka wiązała swoje żądanie uznania czynności prawnej za bezskuteczną wobec niej w związku z jej wierzytelnościami alimentacyjnymi względem dłużnika S. S., i nie wiązała swojego żądania z innymi ewentualnymi wierzytelnościami. Zatem Sądy obu instancji były związane takim jej żądaniem (po myśli art.321 kpc).

Z tej zasadniczej przyczyny, wobec naruszenia przez Sąd Rejonowy przepisu prawa materialnego poprzez wadliwe zastosowanie art. 527 § 1 i 2 k.c., gdy prawidłowo ustalony stan faktyczny sprawy na to nie pozwalał, zaskarżony wyrok podlegał zmianie (art. 386 § 1 k.p.c.). To naruszenie prawa materialnego Sąd odwoławczy wziął po uwagę z urzędu zgonie z zasadą, że Sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego i naruszenia tego rodzaju bierze pod uwagę z urzędu ( vide: uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów - zasada prawna z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07).

W konsekwencji zmiany orzeczenia polegającej na oddaleniu powództwa Sąd Okręgowy zmienił również odpowiednio rozstrzygnięcie o kosztach postępowania w sprawie ten sposób, że uchylił nakaz pobrania od pozwanych na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Inowrocławiu kwoty 600 zł tytułem zwrotu kosztów sądowych, od uiszczenia których powódka była zwolniona i zasądził od powódki na rzecz pozwanych kwotę 2.417 zł tytułem kosztów postępowania za pierwszą instancję oraz kwotę 1.020 zł za drugą instancję - na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z § 6 pkt 4, § 13 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 461). Na koszty postępowania apelacyjnego złożyło się wynagrodzenie pełnomocnika pozwanych będącego adwokatem (600 zł) oraz opłata od apelacji (420 zł).