Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Bydgoszczy

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 30 czerwca 2015 r. ZUS Oddział w B. zobowiązał ubezpieczoną E. Z. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od 1 lutego 2015 r. do 30 kwietnia 2015 r. w kwocie 2647, 48 zł. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, iż ubezpieczona pobrała nienależne świadczenie we wskazanej wyżej kwocie tytułem renty z tytułu niezdolności do pracy przyznanej jej zmarłemu konkubentowi – B. S..

Od tej decyzji odwołanie wniosła E. Z. wnosząc o jej zmianę i zwolnienie z obowiązku zwrotu świadczenia oraz zasądzenie kosztów procesowych wg norm przepisanych. W uzasadnieniu argumentowała, iż zamieszkiwała i prowadziła z B. S. wspólne gospodarstwo domowe, od początku stycznia 2015 r. stan zdrowia w / w- nego uniemożliwiał mu podjęcie jakiejkolwiek pracy zarobkowej, pod koniec tego miesiąca wystąpił on z wnioskiem o rentę . Przez cały okres choroby do śmierci pozostawał po opieką i na utrzymaniu ubezpieczonej. W tym czasie dokonywała ona zakupu żywności , lekarstw , środków czystości oraz odzieży. Konkubent udzielił jej pełnomocnictwa do prowadzenia swoich spraw, w tym tych toczących się przed organem rentowymi związanych z uzyskaniem renty. Upoważnił ją z uwagi na to , że pokrywała ona wszystkie koszty związane z jego utrzymaniem do konta w banku i udzielił jej pełnomocnictwa do występowania w sprawach związanych z prowadzonym kontem oraz podejmowania należności z rachunku. Zdaniem ubezpieczonej w świetle orzecznictwa jedynie świadczenia wypłacone przez organ rentowy za miesiące przypadające po miesiącu w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy , mają charakter nienależnie wypłaconych, tymczasem w przedmiotowym stanie faktycznym organ dochodzi zwrotu świadczeń wypłaconych za miesiące przypadające przed śmiercią świadczeniobiorcy.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany wniósł o jego oddalenie. Organ rentowy opisał sekwencję zdarzeń wskazując, iż w świetle przepisu art. 136 ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie należy ona do osób uprawnionych do wypłaty świadczenia należnego osobie do dnia jej śmierci.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył co następuje :

Stan faktyczny w zakresie niezbędnym dla jej rozstrzygnięcia okazał się w istocie bezsporny . Ubezpieczona E. Z. od roku 2004 r. pozostawała w związku konkubenckim z B. S.. W okresie do stycznia 2015 r. w / w- ny pozostawał w zatrudnieniu, przy czym od lipca 2014 do stycznia 2015 korzystał z zasiłku chorobowego w wysokości po około 1200 – 1300 zł. miesięcznie. Po tej dacie , w lutym 2015 r. konkubent odwołującej wystąpił z wnioskiem o rentę z tytułu niezdolności do pracy. Świadczenie to ( renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy ) zostało mu przyznane decyzją z dnia 24 kwietnia 2015 r. od 5 lutego 2015 r., to jest od miesiąca w którym złożono wniosek . Kilka dni wcześniej , w dniu 15 kwietnia 2015 r. ubezpieczony B. S. zmarł. W tym samym dniu brat zmarłego Z. S. złożył wniosek o zasiłek pogrzebowy. Ubezpieczona korzystając z udzielonego jej pełnomocnictwa do rachunku bankowego w / w- nego w maju 2015 r. pobrała z jego konta kwotę przekazaną na ten rachunek przez ZUS tytułem spłaty renty – łącznie 3850 zł W/ w- na nie powiadomiła banku o śmierci swojego mocodawcy, jednocześnie posadacza rachunku bankowego. Ostatecznie ubezpieczona zwróciła kwotę 54, 41 zł oraz 1202, 52 zł tytułem nienależnej wypłaty za maj 2015 r. Ubezpieczona nie jest spadkobiercą ustawowym ani testamentowym zmarłego.

W zaistniałym stanie faktycznym i prawnym odwołanie nie zasługiwało na uwzględnienie. W dacie w której odwołująca się odebrała rentę przekazaną przez organ rentowy na rachunek zmarłego , a zatem po upływie niemal 3 tygodni po śmierci jej konkubenta nie była osobą uprawnioną - w rozumieniu przepisów o zwrocie nienależnie pobranego świadczenia - do jego pobrania . Przepis art. 138 ust.3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS stanowi , iż za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się również świadczenia wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu. I taka tez sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie . W dacie wypłaty świadczenia przez bank ( który nie został przez odwołującą się powiadomiony o śmierci ubezpieczonego , gdyż ta dokonując wypłaty środków zgromadzonych na jego rachunku , przelanych przez organ rentowy , jako pełnomocnik nie ujawniła faktu śmierci posiadacza rachunku i jej mocodawcy . Zdaniem Sądu Okręgowego ubezpieczona nie była osoba uprawnioną do pobrania tych pieniędzy, albowiem wszelkie pełnomocnictwa w myśl art. 56 ustawy Prawo bankowe wygasły z chwilą śmierci jej konkubenta . Ubezpieczona byłaby uprawniona do pobrania pieniędzy znajdujących się na koncie zmarłego, gdyby dysponowała pełnomocnictwem do wypłaty na wypadek śmierci, ale takim dysponować nie mogła, bo nie należy ona do kręgu osób, którym takiego pełnomocnictwa można udzielić. Ten krąg osób określa wprost art. 56 ust. 1 prawa bankowego , który stanowi ,iż posiadacz rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej może polecić pisemnie bankowi dokonanie - po swojej śmierci - wypłaty z rachunku wskazanym przez siebie osobom: małżonkowi, wstępnym, zstępnym lub rodzeństwu określonej kwoty pieniężnej (dyspozycja wkładem na wypadek śmierci).

Nawet gdyby przyjąć ( choć sąd nie podziela wyrażonego w orzecznictwie poglądu ) , iż art. 138 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie ma w tym przypadku zastosowania, bo organ rentowy wypłacił świadczenie na konto uprawnionej osoby – wskazanego w decyzji B. S. , a jedynie zostało ono pobrane przez nieuprawnioną osobę , to należy wskazać, iż zastosowanie znalazłby ust. 2 pkt 2 tego przepisu . Zgodnie z jego treścią za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

W realiach niniejszej sprawy nie budzi wątpliwości fakt, iż świadczenie zostało wypłacone odwołującej wskutek świadomego wprowadzenia przez nią w błąd banku , który gdyby wiedział o śmierci posiadacza rachunku , a jej konkubenta, nie wypłaciłby w/w – nej zgromadzonych na rachunku , przelanych wcześniej kwot ( bo pełnomocnictwo odwołującej się do rachunku wskutek śmierci jego posiadacza wygasło ) . Ubezpieczona mając świadomość śmierci konkubenta ( i mocodawcy ) zataiła ten fakt przez bankiem, doprowadzając do wypłaty nienależnego jej ( jako nie spadkobiercy ) w warunkach braku przesłanek określonych w art. 136 świadczenia należnego za okres do śmierci B. S. ( a w zasadzie do końca miesiąca, w którym śmierć ta nastąpiła ).

W tym miejscu należy od razu zaznaczyć, iż chybionym jest powoływanie się przez odwołującą się na treść art. 136 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Przepis ten dotyczący świadczenia niezrealizowanego stanowi, iż w razie śmierci osoby, która zgłosiła wniosek o świadczenia określone ustawą, świadczenia należne jej do dnia śmierci wypłaca się małżonkowi, dzieciom, z którymi prowadziła wspólne gospodarstwo domowe, a w razie ich braku - małżonkowi i dzieciom, z którymi osoba ta nie prowadziła wspólnego gospodarstwa domowego, a w razie ich braku - innym członkom rodziny uprawnionym do renty rodzinnej lub na których utrzymaniu pozostawała ta osoba. W niniejszej sprawie w odniesieniu do świadczenia przyznanego ubezpieczonemu za okres do 30 kwietnia 2014 możemy mówić o świadczeniu zrealizowanym, albowiem kwota z tego tytułu została wpłacona na jego rachunek i weszła do masy spadkowej. W wyroku z dnia 15 maja 2013 r. III AUa 1707/12 SA w Gdańsku w stanie faktycznym , w którym wpłata na rachunek nastąpiła po śmierci uprawnionego stwierdził między innymi : „ Powyższe oznacza, że wypłacone na rachunek bankowy zmarłego świadczenie za maj 2012 r. nie mogło być potraktowane jako świadczenie niezrealizowane. Świadczenie to zostało zrealizowane. Skoro zaś uprawniony do tego świadczenia zmarł, to prawo do świadczenia nabyli jego następcy prawni, którzy mogą swoje uprawnienie realizować na warunkach określonych w przepisach Prawa bankowego oraz prawa spadkowego . Nie ma zatem podstaw prawnych do przyjęcia, że ubezpieczonej przysługuje prawo do "niezrealizowanego", które mogłaby kierować wobec pozwanego organu rentowego. W uzasadnieniu sad wskazał między innymi ,iż zważywszy na przyczynę ustania prawa do świadczenia tego rodzaju wypłata może nastąpić na rachunek bankowy - w warunkach uniemożliwiających przypisanie takiej wypłaty jakiejkolwiek osobie. Jak zasygnalizowano wcześniej Sąd Okręgowy nie podziela jednocześnie poglądu , zgodnie z którym mając na uwadze normę wynikającą z art. 130 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, dokonania wpłaty na rachunek indywidualny w banku osoby uprawnionej po jej śmierci nie można potraktować jako wypłacenia - z przyczyn niezależnych od organu rentowego - świadczenia innej osobie, niż wskazana w decyzji organu rentowego, gdyż wypłacając nienależne świadczenia w sposób, jaki przewiduje ustawa, poprzez ich wpłatę na rachunek w banku świadczeniobiorcy, organ rentowy nie wypłaca ich osobie innej niż wskazana w jego decyzji. W ocenie sądu okręgowego art. 138 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS dotyczy dokładnie takiej sytuacji jak ta w niniejszej sprawie – przepis mówi bowiem o wypłaceniu ( nie rozróżnia przy tym wypłaty – przekazania pieniędzy na konto od ich wypłaty do ręki ), nie przypadkowo wskazuje również na przyczyny niezależne od organu. Trudno przyjąć, iż ustawodawca zawęził przypadki określone w tym przepisie ( mającym służyć jak należy rozumieć odzyskaniu sum wypłaconych w przeróżnych okolicznościach osobom nieuprawnionym do ich pobrania ) do sytuacji, w których to organ rentowy sam wypłacił świadczenie z przyczyn od siebie niezależnych osobie nieuprawnionej ( np. na skutek podania błędnego numeru konta przesłał je na konto innej osoby ) . W niniejszej sprawie wprawdzie to nie organ rentowy , a bank wobec braku wiedzy o śmierci posiadacza rachunku wypłacił jego konkubinie przelane na rachunek świadczenie, ale nie zmienia to faktu, iż świadczenie to pobrała osoba nieuprawniona albowiem osoba nie należąca ani do kręgu spadkobierców ( wówczas i obecnie) ani do kręgu osób wymienionych w art. 136 ustawy ( przepis ten nie znajdzie zresztą zastosowania, albowiem świadczenie zostało zrealizowane ) . Na potwierdzenie powyższych rozważań należy przytoczyć wyrok SA w Białymstoku ( sygn. III AUa 1077 /13 ) gdzie wskazano , iż rolą przepisu art. 136 ust. 1 u.e.r.f.u.s. jest zakreślenie kręgu spadkobierców. Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją określa osoby uprawnione, jednak do czasu wypłaty świadczenia. Analiza przepisu art. 136 ust. 1 w związku z art. 130 ust. 2 u.e.r.f.u.s. nie daje podstawy do przyjęcia, że organ rentowy ma obowiązek wypłacenia spadkobiercom emerytury, w sytuacji, gdy działając zgodnie z wnioskiem ubezpieczonego, przed uzyskaniem informacji o jego śmierci, przekazał świadczenie na rachunek w banku. W sytuacji tej dochodzi do zrealizowania należności, a organ rentowy zwolniony zostaje od obowiązku przesądzania komu świadczenie przysługuje. Nie oznacza to, że do wypłaconej na rachunek kwoty nie są uprawnione wyłącznie osoby wskazane w przepisie art. 136 ust. 1 ustawy. Akt wypłacenia należności nie powoduje, że emerytura podlega dziedziczeniu na ogólnych zasadach. Czym innym są reguły dziedziczenia, a czym innym odpowiedzialność za wypłacenie długu spadkowego.

Nawet zresztą gdyby uznać, iż zastosowanie w niniejszej sprawie znajduje art. 136 ustawy , należy wskazać, iż ubezpieczona nie należy do kręgu osób uprawnionych wymienionych w tym przepisie , nie jest bowiem członkiem rodziny w rozumieniu powyższego przepisu. W wyroku z dnia 24 lutego 2008 r. III AUa 660/07 SA w Katowicach wskazał, iż konkubina nie jest osobą uprawnioną do niezrealizowanego świadczenia po zmarłym konkubencie. Bez znaczenia ( co słusznie podnosił organ rentowy ) pozostaje zatem fakt prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego oraz pozostawania jednego z konkubentów na wyłącznym utrzymaniu drugiego.

Z uwagi na powyższe, Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

SSO Maciej Flinik