Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Bydgoszczy

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 marca 2023 r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Agnieszka Dutkiewicz

Protokolant: stażysta Patrycja Bizoń

po rozpoznaniu w dniu 23 marca 2023 r. w Bydgoszczy

na rozprawie

sprawy z powództwa: M. B. (1), M. B. (2)

przeciwko: Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę

I ustala nieistnienie stosunku prawnego wynikającego z umowy o kredyt nr (...)/H. zawartej w dniu 9 grudnia 2008r. między M. B. (1) (wcześniej : K.), M. K. (1) i M. K. (2) a pozwanym Bankiem (...) S.A. w W.;

II zasądza od pozwanego na rzecz powódki M. B. (1) kwotę 32 186,03 zł (trzydzieści dwa tysiące sto osiemdziesiąt sześć złotych 03/100) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od:

- kwoty 30 039,92 zł (trzydzieści tysięcy trzydzieści dziewięć złotych 92/100) od dnia 5 marca 2021r. do dnia zapłaty,

- kwoty 1 088,55 zł (jeden tysiąc osiemdziesiąt osiem złotych 55/100) od dnia 19 marca 2021r. do dnia zapłaty,

- kwoty 1 057,61 zł (jeden tysiąc pięćdziesiąt siedem złotych 61/100) od dnia 3 lutego 2022 r. do dnia zapłaty;

III zasądza od pozwanego na rzecz powodów M. B. (1) i M. B. (2) kwotę 138 733,03 zł (sto trzydzieści osiem tysięcy siedemset trzydzieści trzy złote 03/100) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 5 marca 2021r. do dnia zapłaty;

IV zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 11 834 zł (jedenaście tysięcy osiemset trzydzieści cztery złote) tytułem zwrotu kosztów postępowania wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

SSO Agnieszka Dutkiewicz

Sygn. akt I C 109/22

UZASADNIENIE

Powodowie M. B. (1) i M. B. (2) domagali się zasądzenia od pozwanego Banku (...) S.A. w W. kwoty 170 919,06 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od kwoty 168 772,95 zł od dnia 5 marca 2021r. do dnia zapłaty, od kwoty 1 088,55 zł od dnia 19 marca 2021r. do dnia zapłaty oraz od kwoty (...),61 od dnia 18 stycznia 2022r. do dnia zapłaty, w tym:

- na rzecz M. B. (1) kwoty 32 186,03 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od kwoty 30 039,92 zł od dnia 5 marca 2021r. do dnia zapłaty, od kwoty 1 088,55 zł od dnia 19 marca 2021r. do dnia zapłaty oraz od kwoty 1 057,61 zł od dnia 3 lutego 2022r. do dnia zapłaty,

- łącznie na rzecz M. B. (1) i M. B. (2) kwoty 138 733,03 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 5 marca 2021r. do dnia zapłaty, z tytułu zwrotu wszystkich świadczeń otrzymanych od strony powodowej przez pozwanego w okresie od 17 grudnia (...). do dnia 5 listopada 2020r. na podstawie w/w umowy o kredyt, jako świadczeń nienależnych z uwagi na bezwzględną nieważność tejże umowy w całości oraz o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego między stronami wynikającego z umowy o kredyt nr (...)/H. zawartej w dniu 9 grudnia 2008r. między stroną powodową a pozwanym. Na wypadek nieuwzględnienia powództwa w oparciu o w/w podstawę powodowie wnieśli żądanie ewentualne.

W zakresie kosztów procesu powodowie wnieśli o ich zasądzenie od pozwanego na ich rzecz, w tym kosztów zastępstwa procesowego, jako dwukrotności stawki minimalnej.

W uzasadnieniu powodowie wskazali, że w dniu 9 grudnia 2008 r. zawarli z pozwanym Bankiem (...) S.A. z siedzibą w W. umowę kredytu hipotecznego waloryzowanego do waluty CHF. Powodowie podnieśli, że umowa kredytu zawiera klauzule abuzywne, dotyczące ustalania kursu przeliczania CHF, po których nastąpiła wypłata kredytu oraz następowała spłata kredytu. Zwrócono uwagę, że postanowienia umowne nie były indywidualne uzgadniane ze stroną powodową. Wyjaśniono, że naruszały one dobre obyczaje, a także rażąco naruszały interesy konsumenta. W ocenie powodów, występowanie klauzul abuzywnych w umowie powoduje nieważność całości umowy i konieczność zwrotu świadczeń spełnionych przez powodów na rzecz pozwanego banku jako świadczeń nienależnych na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 2 k.c.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie solidarnie od powodów na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazano, że powództwo nie zasługuje na uwzględnienie albowiem zmierza do wypaczenia równowagi kontraktowej na korzyść strony powodowej. W ocenie pozwanego umowa nie jest sprzeczna z art. 69 prawa bakowego, naturą stosunku ani zasadami współżycia społecznego. Pozwany zaprzeczył, jakoby wskazana umowa była w jakimkolwiek zakresie sformułowana w sposób sprzeczny z ustawą, zasadą określoności świadczenia, zasadą ekwiwalentności świadczeń, czy też naruszała istotę stosunku zobowiązaniowego. Ponadto pozwany zaprzeczył, by naruszył obowiązek informacyjny względem powodów, jak również zagwarantował sobie w umowie prawo do jednostronnego kształtowania zobowiązania powodów. W ocenie pozwanego sporne klauzule indeksacyjne zostały z powodami indywidualnie uzgodnione, zatem była możliwość negocjowania warunków umowy. Zaznaczono, że powodowie zostali poinformowani o ryzyku kursowym i związanych z tym konsekwencjach, jak również innych ważnych aspektach udzielonego kredytu. Pozwany podjął rozważania na temat ewentualnych skutków uznania postanowień umownych za abuzywne. Strona pozwana podniosła także zarzut braku interesu prawnego w ustaleniu nieważności umowy, zarzut naruszenia zasad współżycia społecznego oraz zarzut przedawnienia.

W dalszym toku procesu strony podtrzymywały swoje dotychczasowe stanowiska w sprawie.

Sąd ustalił, co następuje:

Dnia 9 grudnia 2008 r. M. B. (1) (wówczas K.), M. K. (1) i M. K. (2) zawarli umowę kredytu hipotecznego nr (...)/H.. Celem zaciągnięcia kredytu było sfinansowanie zakupu spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w I. przy ul. (...).

Spłata kredytu miała być dokonana w 249 równych ratach miesięcznych (§ 10 umowy).

Bank udzielił kredytu w walucie polskiej indeksowanej do CHF. Kwota kredytu z zastrzeżeniem § 18 Zbioru Ogólnych Z. Kredytowania w Zakresie Udzielania Kredytów Hipotecznych wynosiła 64 012,55 CHF, nie więcej niż równowartość 155 000 zł.

Zgodnie z § 18 ust. 1 Zbioru Ogólnych Z. Kredytowania w Zakresie Udzielania Kredytów Hipotecznych kredyt został uruchomiony w złotych, przy jednoczesnym przeliczeniu na wybraną przez kredytobiorcę i określoną w umowie walutę, po kursie kupna dewiz wg Tabeli kursów z dnia uruchomienia kredytu.

W przypadku wzrostu kursu waluty obcej w okresie między dniem zawarcia umowy, a dniem uruchomienia kredytu/transz kredytu, kwota uruchomionego kredytu wyrażona w walucie wymienialnej mogła być niższa niż kwota określona w umowie. Kwotę kredytu wyrażoną w walucie obniżało się w takim stopniu, aby odpowiadała określnej w umowie równowartości kwoty kredytu w PLN. Zmiana kwoty kredytu w walucie w związku ze wzrostem kursu nie wymagała zawarcia aneksu do umowy (§ 18 ust. 2 (...)). W przypadku spadku kursu waluty obcej w okresie między dniem zawarcia umowy, a dniem uruchomienia kredytu/transz kredytu, kwota uruchomionego kredytu wyrażona w walucie wymienialnej mogła być wyższa niż kwota określona w umowie. Kwotę kredytu wyrażoną w walucie podwyższało się w takim stopniu, aby odpowiadała określnej w umowie równowartości kwoty kredytu w PLN. Zmiana kwoty kredytu w walucie w związku ze wzrostem kursu wymagała zawarcia aneksu do umowy (§ 18 ust. 3 (...)).

Spłata kredytu denominowanego wraz z odsetkami następowała w złotych, w ratach określonych w walucie kredytu z umowy wg przeliczenia z dnia wpływu środków na rachunek kredytowy kredytobiorcy, po ustalonym wg Tabeli kursów kursie sprzedaży dewiz obowiązującym w banku w momencie dokonania powyżej operacji (§ 18 ust. 4 (...)).

W dniu 6 listopada 2008 r. powódka wraz z pozostałymi kredytobiorcami podpisała oświadczenie, iż przed zawarciem umowy przedstawiona została jej w pierwszej kolejności oferta kredytu hipotecznego w złotówkach, a także, że jest jej w pełni znane i wyjaśnione przez pozwanego ryzyko związane ze zmianą kursu waluty, w której zamierzała zaciągnąć zobowiązanie kredytowe.

Strony zawarły porozumienie, aneks nr (...) do umowy oraz umowę o przystąpieniu do długu w dniu 27 lipca 2013 r. M. K. (1) i M. K. (2) zostali zwolnieni z długu w związku z umową kredytu. M. B. (2) przystąpił do przedmiotowej umowy.

Dowody: umowa kredytu hipotecznego z dnia 9 grudnia 2008 r. nr (...)/H. (k. 33-36 akt), Zbiór Ogólnych Z. Kredytowania w Zakresie Udzielania Kredytów Hipotecznych (k. 37-43 akt), oświadczenie o poddaniu się egzekucji (k. 44 akt), aneks nr (...) (k. 46 akt), porozumienie z dnia 25.07.2013r. (k. 47 akt), umowa o przystąpienie do długu (k. 48 akt), odpis skrócony aktu małżeństwa (k. 45 akt), wniosek o udzielenie kredytu (k. 103 akt), oświadczenie klienta o wyborze denominowanego kredytu hipotecznego (k. 105 akt), załącznik nr 2 i 3 do umowy (k. 107-109 akt), kart informacyjne klienta (k. 111-118 akt).

Powódka szukała kredytu na zakup mieszkania. Umowę kredytu hipotecznego zawarła wraz z rodzicami. Przedstawiciel pozwanego banku przedstawił kredytobiorcom ofertę kredytu w CHF jako korzystną i bezpieczną. Zapewniano ich, że waluta CHF jest stabilna, a wahania kursu są minimalne. Nie wytłumaczono im we właściwy sposób czym jest mechanizm indeksacji i czym są tabele kursowe. Umowa zawarta została przez strony z wykorzystaniem przedłożonego przez bank wzorca umownego, bez możliwości negocjacji jej treści. Po zwolnieniu rodziców powódki z zobowiązania wynikającego z umowy kredytu dołączył do niego powód M. B. (2). Powód M. B. (2) nie został poinformowany przez pozwany bank o żadnych kwestiach związanych z przedmiotową umową.

Dowody: umowa kredytu hipotecznego z dnia 9 grudnia 2008 r. nr (...)/H. (k. 33-36 akt), zeznania powodów (k. 186-187 akt).

W wykonaniu przedmiotowej umowy powodowie regularnie dokonywali spłat rat kapitałowo-odsetkowych. Wpłacili oni na rzecz pozwanego łącznie kwotę 168 772,95 zł tytułem rat kapitałowo odsetkowych w tym kwotę 30 039,92 zł w okresie od 5 stycznia 2009 r. do 6 maja 2011 r. oraz kwotę 138 733,03 zł w okresie od 6 czerwca 2011r. do 5 listopada 2020r. Powodowie wpłacili także na rzecz pozwanego kwotę 1 088,50 zł tytułem ubezpieczenia niskiego wkładu oraz kwotę 1057,61 zł tytułem ubezpieczenia pomostowego.

Dowody: zaświadczenie o dokonanych spłatach (k. 48-53 akt), zeznania powodów (k. 186-187 akt).

W dniu 4 lutego 2021r. powodowie złożyli pozwanemu reklamację dotyczącą nieważności przedmiotowej umowy kredytu oraz wezwali do zapłaty kwoty 168 772,95 zł (alternatywnie kwoty 45 712,55 zł).

W dniu 11 marca 2021r. powodowie wezwali pozwanego do zapłaty kwoty 1 088,50 zł tytułem nienależnie pobranych od powodów kosztów ubezpieczenia kredytu w zakresie kredytowanego wkładu finansowego w kwocie 1 088,50 zł.

Pozwany odmówił uwzględnia roszczeń powodów.

Dowody: reklamacja z dnia 4.02.2021r. k. 59-61, reklamacja z dnia 11 marca 2021r. k. 62-64, pismo pozwanego z 4.03.2021r. k. 65-67, pismo pozwanego z dnia 18.03.2021r. k. 68-69.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie w/w dokumentów złożonych przez strony w toku postępowania, jak również na podstawie zeznań powodów.

Sąd uznał za wiarygodne oraz przydatne dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy dokumenty zebrane w aktach sprawy, albowiem zostały one sporządzone we właściwej formie, przewidzianej dla danego typu dokumentów. Ponadto autentyczność tych dokumentów nie budziła wątpliwości Sądu ani stron postępowania.

Za wiarygodne Sąd uznał zeznania powodów na okoliczności związane z zawarciem umowy. Powodowie przedstawili okoliczności, w których zaproponowano powódce zawarcie kredytu hipotecznego waloryzowanego kursem CHF, a powodowi przystąpienie do tego kredytu. Jako konsumenci, a zatem słabsza strona obrotu gospodarczego polegali na zaufaniu do banku, którego pracownicy zapewniali ich o korzystności wyboru kredytu waloryzowanego do waluty CHF, jak również o stabilności kursu franka szwajcarskiego.

Sąd nie kwestionując ich autentyczności i prawdziwości, uznał dowody z dokumentów nieujawnione w stanie faktycznym za nieprzydatne dla rozstrzygnięcia sprawy. Nie miały one żadnego znaczenia procesowego z punktu widzenia analizy spornej umowy kredytu oraz oceny czy jest ona zgodna z prawem i czy zawiera klauzule niedozwolone, podobnie jak inne dowody przedłożone do akt sprawy nieujawnione w stanie faktycznym. Powołane dokumenty zawierały treści oderwane od konkretnej umowy, która jest przedmiotem sporu. W ocenie Sądu zaoferowane dowody wskazują na istnienie różnych ocen prawnych kredytów, jak i na szerokie tło ekonomiczne kredytów oraz kredytów indeksowanych. Wskazać jednak należy, że przeprowadzenie prawnej oceny umowy zastrzeżone jest dla Sądu.

Za nieprzydatny dla ustaleń faktycznych Sąd uznał przeprowadzony dowód z zeznań świadka P. O. (wcześniej B.) uznając je za zbędne dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, w szczególności na okoliczności towarzyszące zawarciu umowy. Świadek nie posiadał żadnej wiedzy na temat okoliczności zawarcia umowy. Świadek nie pamiętał okoliczności zawarcia przedmiotowej umowy.

Sąd na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. pominął wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego jako nieistotny dla rozstrzygnięcia, gdyż Sąd stwierdził nieważność zawartej umowy, a wysokość pobranych rat wynikała wprost z zaświadczenia banku. Ponadto przeprowadzenie tego dowodu prowadziłoby jedynie do przedłużenia postępowania.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Bezspornym w sprawie było, że dnia 9 grudnia 2008 r. M. B. (1) (wówczas K.), M. K. (1) i M. K. (2) zawarli umowę kredytu hipotecznego nr (...)/H.. Celem zaciągnięcia kredytu było sfinansowanie zakupu spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w I. przy ul. (...). Pozwany Bank udzielił kredytu w walucie polskiej indeksowanej do CHF. Kwota kredytu z zastrzeżeniem § 18 Zbioru Ogólnych Z. Kredytowania w Zakresie Udzielania Kredytów Hipotecznych wynosiła 64 012,55 CHF, nie więcej niż równowartość 155 000 zł. Zgodnie z § 18 ust. 1 Zbioru Ogólnych Z. Kredytowania w Zakresie Udzielania Kredytów Hipotecznych kredyt został uruchomiony w złotych, przy jednoczesnym przeliczeniu na wybraną przez kredytobiorcę i określoną w umowie walutę, po kursie kupna dewiz wg Tabeli kursów z dnia uruchomienia kredytu. W przypadku wzrostu kursu waluty obcej w okresie między dniem zawarcia umowy, a dniem uruchomienia kredytu/transz kredytu, kwota uruchomionego kredytu wyrażona w walucie wymienialnej mogła być niższa niż kwota określona w umowie. Kwotę kredytu wyrażoną w walucie obniżało się w takim stopniu, aby odpowiadała określnej w umowie równowartości kwoty kredytu w PLN. Zmiana kwoty kredytu w walucie w związku ze wzrostem kursu nie wymagało zawarcia aneksu do umowy (§ 18 ust. 2 (...)). W przypadku spadku kursu waluty obcej w okresie między dniem zawarcia umowy, a dniem uruchomienia kredytu/transz kredytu, kwota uruchomionego kredytu wyrażona w walucie wymienialnej mogła być wyższa niż kwota określona w umowie. Kwotę kredytu wyrażoną w walucie podwyższało się w takim stopniu, aby odpowiadała określnej w umowie równowartości kwoty kredytu w PLN. Zmiana kwoty kredytu w walucie w związku ze wzrostem kursu wymagało zawarcia aneksu do umowy (§ 18 ust. 3 (...)). Spłata kredytu denominowanego wraz z odsetkami następowała w złotych, w ratach określonych w walucie kredytu z umowy wg przeliczenia z dnia wpływu środków na rachunek kredytowy kredytobiorcy, po ustalonym wg Tabeli kursów kursie sprzedaży dewiz obowiązującym w banku w momencie dokonania powyżej operacji (§ 18 ust. 4 (...)).

Sąd ustalił także, że umowa zawarta została przez strony z wykorzystaniem przedłożonego przez Bank wzorca umownego, bez możliwości negocjacji jej treści. Swoboda wyboru kredytobiorców ograniczała się jedynie do możliwości jej zawarcia bądź odmowy zawarcia na warunkach przedstawionych jednostronnie przez pozwany Bank. Pozwany nie dopełnił spoczywających na nim obowiązków informacyjnych względem powodów. W oczywisty sposób obowiązku tego nie spełnia oświadczenie kredytobiorców z dnia 6 listopada 2008 r., iż przed zawarciem umowy przedstawiona została im w pierwszej kolejności oferta kredytu hipotecznego w złotówkach, a także, że jest im w pełni znane i wyjaśnione przez pozwanego ryzyko związane ze zmianą kursu waluty, w której zamierzali zaciągnąć zobowiązanie kredytowe. Podpisanie oświadczenia było w istocie warunkiem udzielenia kredytu. Strona pozwana nie przedstawiła sądowi żadnego wartościowego materiału dowodowego, który wskazywałby na to, że przekazała powodom istotne informacje, które pozwalałyby im ocenić rzeczywisty poziom ryzyka związanego z kredytem waloryzowanym do franka szwajcarskiego, w tym także oszacować rzeczywisty całkowity koszt tego kredytu. Bank nie udzielił informacji, które umożliwiłyby powodom rozeznanie się co do tego, jak duże jest ryzyko wzrostu kursu CHF w relacji do PLN, uwzględniając przy tym wieloletni okres związania stron umową kredytu.

Sąd zważył, że zgodnie z przepisem art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Przesłanką dopuszczalności powództwa o ustalenie jest więc w pierwszej kolejności posiadanie interesu prawnego w wytoczeniu takiego powództwa. Interes prawny w szczególności istnieje wówczas gdy dokonanie ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa jest niezbędne do usunięcia stanu niepewności w tej kwestii a więc w sytuacji gdy np. sporne jest między stronami, tak jak miało to miejsce w niniejszej sprawie, czy zawarta przez nie umowa jest ważna. Co do zasady przyjmuje się również, że strona nie posiada interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie gdy może wystąpić z dalej idącym roszczeniem np. o zapłatę.

W przedmiotowej sprawie powodowie połączyli w jednym powództwie żądanie stwierdzenia nieważności umowy z żądaniem zapłaty kwoty odpowiadającej dotychczas spełnionych przez nich w związku z jej wykonywaniem świadczeń. Przesłanką uznania za uzasadnione żądania zapłaty jest niewątpliwie ustalenie nieistnienia umowy, jednak w ocenie Sądu w realiach niniejszej sprawy nie pozbawia to powodów interesu prawnego do uzyskania odrębnego stwierdzenia nieważności umowy. Umowa stron wiązałaby strony jeszcze do 2029 r. Roszczenie o zapłatę dotyczy natomiast wyłącznie dotychczas dokonanych przez powodów wpłat na rzecz pozwanego. Dokonanie ustalenia co do ważności umowy stron, a w konsekwencji stwierdzenia jej nieważności usunie więc stan niepewności co do sytuacji prawnej stron w przyszłości. W tej sytuacji, w ocenie Sądu, powodowie posiadają interes prawny w ustaleniu nieważności przedmiotowej umowy, a zarzuty pozwanego w tym zakresie nie są słuszne.

Oceniając zasadność żądania ustalenia nieważności umowy stron Sąd badał czy umowa ta odpowiada istocie umowy kredytowej, czy w chwili jej zawarcia zawierała klauzule abuzywne naruszające równowagę interesów stron oraz czy nie naruszała zasad współżycia społecznego w zakresie uczciwości w obrocie gospodarczym. Powodowie wskazywali klauzule umowne, które w ich ocenie mają charakter abuzywny, m.in. § 2 oraz § 8 ust. 2 umowy oraz § 1 pkt. 27, § 7 ust. 6, § 17 ust. 4 oraz § 18 ust. 1-7 (...). Zaznaczyć należy, że w rzeczywistości mogą one zostać uznane za niedozwolone, ponieważ dają pozwanemu możliwość narzucenia sposobu ustalania wysokości kwoty przy wypłacie kredytu oraz podlegającej zwrotowi, a w konsekwencji również wysokości rat i odsetek, a więc głównych świadczeń kredytobiorcy. Co więcej, umowa nie zawiera przy tym żadnych mechanizmów ochronnych względem konsumenta, które pozwoliłyby rozłożyć ryzyko znaczącej aprecjacji waluty indeksacji na obie strony stosunku umownego, obarczając nim wyłącznie kredytobiorcę. Na podstawie art. 353 ¹ k.c., strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Natomiast art. 385 ¹ § 1 k.c. opisuje niedozwolone postanowienia umowne i na jego podstawie postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Zgodnie z definicją zawartą w art. 385 ¹ § 3 k.c. nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta i właśnie z takimi okolicznościami mamy do czynienia w niniejszej sprawie.

Klauzule dotyczące mechanizmu indeksacji przy wypłacie i spłacie kredytu mogą uchodzić za niedozwolone, albowiem przyznają wyłącznie bankowi prawo do dowolnego przerzucania odpowiedzialności za ryzyko związane z wzrostem kursu waluty na powodów. Takie klauzule już od dawna wskazywane są jako abuzywne z uwagi na nieokreślony i nieobiektywny miernik, podług którego następuje ostatecznie określenie wysokości zobowiązania kredytobiorcy, które jest niemożliwe do przewidzenia i obliczenia w chwili zawarcia umowy (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2018 r., I CSK 628/17).

W ocenie Sądu nie ma znaczenia dla dokonywanej oceny to, w jaki sposób bank rzeczywiście ustalał kurs w trakcie wykonywania umowy i jaka była relacja kursu banku do kursu rynkowego, bowiem nie są to okoliczności istotne na gruncie art. 385 ² k.c. oraz oceny możliwego naruszenia interesów konsumenta. Zwrócić należy natomiast uwagę na fakt, że postanowienia umowy dawały przedsiębiorcy nieograniczoną swobodę w wyznaczaniu kursu waluty, a co za tym idzie również wysokości zobowiązań konsumenta. Zaznaczyć należy bowiem, że pozwany jest profesjonalistą i prowadzi działalność gospodarczą w zakresie czynności bankowych. Natomiast powodowie, jako osoby fizyczne zawarły umowę niezwiązaną bezpośrednio z ich działalnością gospodarczą lub zawodową, w związku z tym bez wątpienia w niniejszej sprawie posiadają status konsumenta w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. W samej umowie wskazano także, że kredyt jest przeznaczony na zakup spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w I.. Powodowie potwierdzili te okoliczności w swoich zeznaniach na rozprawie w dniu 6 marca 2023 r.

Sąd rozważył, że abuzywność zapisów umowy powinno się badać na moment dokonywania czynności prawnej przez konsumenta z przedsiębiorcą. Z związku z powyższym, wprowadzenie tzw. ustawy antyspredowej z dnia 26 sierpnia 2011 r. nie miało znaczenia w niniejszej sprawie. Nie mogą być brane pod uwagę zmiany w ustawodawstwie wprowadzane po zawarciu umowy oraz sposób wykonywania umowy przez przedsiębiorcę, w szczególności zmiany w treści stosunku prawnego, który z powodu jego ukształtowania a priori jest nieważny od samego początku.

Na podstawie art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Zatem kredytobiorca jest zobowiązany do zwrotu określonej kwoty środków pieniężnych, którą jest kwota kapitału mu udostępnionego i przez niego wykorzystanego. Bank nie może więc żądać zwrotu większej kwoty aniżeli ściśle określonej i oddanej do dyspozycji klienta. Natomiast Sąd zwrócił uwagę na fakt, że kwota, którą powodowie mieli zwrócić pozwanemu nie została dostatecznie i ściśle w umowie określona, nie odpowiada ona nominalnie kwocie wykorzystanego kredytu i nie są określone w sposób obiektywny zasady jej ustalenia. Jeżeli umowa zawiera jakiekolwiek zapisy, które dopuszczają dowolną waloryzację, to jest ona niezgodna z przepisami art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe w zw. z art. 358 ¹ § 2 i 5 k.c., ponieważ rażąco narusza interesy konsumenta.

Nieprecyzyjne i dowolne odwołanie się do bliżej nieznanej tabeli kursów sporządzanej na wewnętrzne potrzeby przez bank narusza wskazany przepis. Szczególnie istotne jest to, że strona powodowa nie wiedziała i nie mogła wiedzieć według jakiego kursu ostatecznie zostanie przeliczona jej rata, z każdym kolejnym miesiącem powodowie nie wiedzieli więc w praktyce ile wynosi rata, którą zobowiązani są uiścić. Naruszenie więc przez bank art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe jest oczywiste.

W myśl art. 69 ust. 2 pkt 4a ustawy Prawo bankowe, umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności - w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu. Odwołanie się do tabeli kursów sporządzanej na wewnętrzne potrzeby banku jest nieprecyzyjne, w związku z czym narusza wskazany przepis. Ze względu na wyeliminowanie abuzywnych klauzul waloryzacyjnych z umowy, sprzeczność umowy z przepisem art. 69 ust. 2 pkt 4a ustawy Prawo bankowe tylko się pogłębia, albowiem brak jest wówczas jakiegokolwiek obiektywnego miernika według którego można przeliczyć kurs walut. Powoduje to w efekcie nieważność całej umowy kredytowej – zgodnie z treścią art. 58 k.c. Konsekwencją powyższego jest, to, że strony są obowiązane zwrócić sobie wzajemnie to, co już świadczyły na rzecz drugiej strony. Powodowie są tego świadomi, podobnie jak innych ewentualnych konsekwencji ustalenia nieważności umowy, co potwierdzili na rozprawie w dniu 6 marca 2023 r. (k. 186v akt).

Dodać ponadto trzeba, że umowę należy ocenić jako sprzeczną z zasadami współżycia społecznego i dobrymi obyczajami także i z tej przyczyny, że nawet, gdyby za rzeczywistą przyczynę wytoczenia powództwa uznać nie tyle skutki tzw. spreadu, co sam fakt znacznego wzrostu kursu franka szwajcarskiego to w dniu zawarcia umowy powodowie obejmowali swoją świadomością możliwość kilkuprocentowej zwyżki i jej skutki. Taka świadomość ryzyka nie obejmuje, w ocenie Sądu, świadomego ryzyka uwolnienia kursu waluty przez kraj emisji i w efekcie zwyżki kursu o 100%. To na pracownikach banku, jako profesjonalistach, spoczywał obowiązek wyczerpującego wyjaśnienia konsumentowi skutków takich zdarzeń, istoty gwarantowania waluty przez kraj emisji i możliwych skutków jej uwolnienia, w celu uzyskania pełnego obrazu ryzyka i możliwości jego rozważenia. Ponadto, o sprzeczności umowy z zasadami współżycia społecznego, w powiązaniu z powyższymi rozważaniami, świadczy także fakt, że w przypadku tak znacznego, niemożliwego do przewidzenia wzrostu kursu waluty, cały ciężar tego zdarzenia został przerzucony na kredytobiorcę. W niniejszej umowie kredytu pozwany zawarł klauzule abuzywne. Pozwany już na etapie konstruowania wzorca umowy naruszył dobre obyczaje. Miał on pełną dowolność kształtowania wzorca umowy i mógł zawrzeć w nim mechanizm ustalania kursu waluty korzystny dla konsumenta, albo przynajmniej obiektywny i sprawiedliwy. Taki, aby konsument mógł zweryfikować realną wartość kredytu i przede wszystkim rat, które będzie musiał zapłacić. Niewątpliwie pomogłoby to uzyskać powodom pełny obraz ryzyka w przypadku zawarcia umowy kredytu w walucie obcej.

Sąd zwraca uwagę, że zarzut pozwanego naruszenia art. 5 k.c. nie zasługuje na uwzględnienie. Sąd podziela w tej kwestii pogląd wyrażony w orzecznictwie, iż nie może powoływać się na naruszenie zasad współżycia społecznego osoba, która sama zasady te (lub przepisy prawa) narusza (zob. postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 25 września 2020 roku, sygn. akt I CSK 812/19). W powyższych rozważaniach Sąd w wyczerpujący sposób odniósł się do naruszeń prawa, których dopuścił się pozwany.

Z uwagi na uznanie przez Sąd abuzywności klauzul waloryzacyjnych, konieczne stało się dokonanie analizy ewentualnych skutków prawnych, do których prowadziłoby wyeliminowanie ich z umowy stron. Zgodnie z treścią art. 385 ¹ § 1 zd. pierwsze k.c., postanowienia te nie wiązałyby powodów i to od momentu zawarcia umowy kredytowej. Powyższe rozstrzygniecie powoduje, że postanowienia te stają się bezskuteczne wobec powodów, lecz jednocześnie powoduje to powstanie pewnego rodzaju „luki” w stosunku prawnym. W związku z tym powstaje problem możliwości uzupełnienia umowy innymi postanowieniami. Z bogatego dorobku orzeczniczego TSUE wynika, że nic nie stoi na przeszkodzie temu, by sąd krajowy zastąpił nieuczciwe postanowienie umowne przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym (por. m.in. wyrok z dnia 30 kwietnia 2014 r., sygn. akt C-26/13). Jednakże w orzecznictwie sądów krajowych wielokrotnie potwierdzano, że w polskim porządku prawnym nie istnieją przepisy o charakterze deklaratywnym, którymi można by w ten sposób „zapełnić” niejako powstałe braki w umowie. W ocenie Sądu utrzymanie umowy w pozostałym zakresie (tzw. „odfrankowienie” kredytu) również nie jest możliwe, albowiem uczyniłoby to umowę niemożliwą do wykonania. Na marginesie wskazać należy, że zgodnie z wyrokiem TSUE z dnia 3 października 2019 r. (w sprawie C-260-18), sąd krajowy nie jest również władny uzupełniać powstałej wobec uznania za bezskuteczne niektórych z postanowień umowy luki poprzez odwołanie się do kursu średniego NBP.

W tym miejscu warto również zwrócić uwagę na najnowsze orzeczenie TSUE z 8 września 2022 r. wydane w sprawach połączonych C-80/21 do C-82/21. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej stwierdził bowiem, iż przysługująca sądowi krajowemu wyjątkowa możliwość zastąpienia nieuczciwego warunku umownego przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym jest ograniczona do przypadków, w których usunięcie tego nieuczciwego warunku umownego zobowiązywałoby ów sąd do unieważnienia danej umowy w całości, narażając tym samym konsumenta na szczególnie szkodliwe skutki. Tymczasem w sytuacji, gdy konsument został poinformowany o konsekwencjach związanych z całkowitym unieważnieniem umowy i wraził zgodę na takie unieważnienie, nie wydaje się, aby została spełniona przesłanka, zgodnie z którą unieważnienie całej umowy naraziłoby go na szczególnie szkodliwe konsekwencje. W rezultacie dyrektywa w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, nie zezwala więc na zastosowanie orzecznictwa krajowego, zgodnie z którym sąd krajowy może, po stwierdzeniu nieważności nieuczciwego warunku znajdującego się w umowie konsumenckiej, które pociąga za sobą nieważność tej umowy w całości, zastąpić warunek umowny, którego nieważność została stwierdzona, przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym, nawet jeśli konsument sprzeciwia się takiemu rozwiązaniu.

Skoro więc powodowie będąc pouczeni przez Sąd o skutkach unieważnienia umowy, podtrzymali swoje żądanie w tym zakresie, nie godząc się jednocześnie na jakiekolwiek inne rozwiązanie sporu, to Sąd orzekający w tej sprawie nie ma kompetencji i możliwości zastąpienia nieuczciwego postanowienia umownego dotyczącego kursu wymiany walut przepisem dyspozytywnym prawa krajowego.

Mając powyższe na względzie Sąd na podstawie art. 189 k.p.c. w zw. z art. 385 ¹ k.c. i art. 58 § 1 i 2 k.c. ustalił, nieistnienie stosunku prawnego między stronami wynikającego z umowy o kredyt nr (...)/H. zawartej w dniu 9 grudnia 2008r. między stroną powodową a pozwanym (pkt I sentencji wyroku).

Sąd uznał, że żądanie główne o zapłatę jest zasadne w całości w związku z nieważnością umowy kredytu. Zgodnie z art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową, ten obowiązany jest do jej zwrotu. W niniejszej sytuacji zasadność roszczenia głównego Sąd rozważył w oparciu o przepis art. 409 k.c., zgodnie z którym obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. Najbardziej kluczową kwestią jest wykładnia sformułowania „zużył” lub „utracił" w taki sposób, że nie jest już wzbogacony. Wykładnia językowa nie prowadzi do wystarczającego rezultatu. Nakazuje bowiem jedynie badać stan wzbogacenia strony, która uzyskała korzyść majątkową. Nie można natomiast jednoznacznie stwierdzić, czy roszczenia stron należy rozpatrywać zupełnie od siebie niezależnie, czy też świadczenie wzajemne należy brać pod uwagę jako element stanu majątkowego strony wpływający na wysokość wzbogacenia. W doktrynie problem ten dostrzegany był jako spór pomiędzy zwolennikami tzw. teorii dwóch kondykcji i tzw. teorii salda. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r. (sygn. III CZP 6/21), należy rozpatrzeć ten aspekt wedle teorii dwóch kondykcji. W związku z tym, w przypadku następczej nieważności umowy, po obu jej stronach występują dwa niezależne od siebie roszczenia o zwrot świadczeń nienależnie spełnionych. Z takim przypadkiem mamy do czynienia w niniejszej sprawie, dlatego Sąd przyjął za słuszny wskazany pogląd SN. Konsekwencją powyższego było uwzględnienie roszczenia głównego o zapłatę, w kwocie wskazanej przez powodów. Kwoty składające się na to roszczenie nie zostały skutecznie zakwestionowane przez pozwanego, bowiem powodowie oparli się na zaświadczeniu o dokonanych spłatach, z których wynikała kwota ich żądania.

Sąd zwraca także uwagę, że roszczenie powodów o zwrot świadczeń spełnionych na rzecz pozwanego nie przedawniło się. Na podstawie art. 118 zd. pierwsze k.c., jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. W doktrynie dominuje stanowisko, że kredyt spłacany w ratach jest w istocie świadczeniem jednorazowym, a nie okresowym, bowiem stanowi jedną całość. Żądania powodów o zapłatę opierały się na żądaniu zwrotu świadczenia nienależnego, czyli art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c. Zgodnie z przepisami intertemporalnymi- art. 5 ust. 3 ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny i niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 1104) do przysługujących konsumentowi roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, których terminy przedawnienia są określone w art. 118 i art. 125 § 1 ustawy zmienianej w art. 1, stosuje się przepisy ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu dotychczasowym. W związku z tym, w niniejszej sprawie liczy się 10-letni termin przedawnienia. Ponadto w oparciu o stanowisko TSUE wyrażone w wyroku z dnia 22 kwietnia 2021 r. (sygn. C-485/19) bieg przedawnienia roszczeń z tytułu zawartych w umowie klauzul niedozwolonych biegnie od momentu powzięcia wiedzy o nich. Co do tej kwestii wypowiedział się także Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7 maja 2021 r., której została nadana moc zasady prawnej. Wskazano w niej, iż kierując się dotychczasowym orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, należy uznać, że bieg terminu przedawnienia roszczeń restytucyjnych konsumenta nie może się rozpocząć zanim dowiedział się on lub, rozsądnie rzecz ujmując, powinien dowiedzieć się o niedozwolonym charakterze postanowienia. Należy bowiem uznać, że dopiero wówczas mógł wezwać przedsiębiorcę do zwrotu świadczenia (por. art. 455 k.c.), tj. podjąć czynność, o której mowa w art. 120 § 1 k.c. Powodowie w sowich zeznaniach podawali, że zorientowali się, że umowa może zawierać klauzule abuzywne, kiedy zostali o tym poinformowani przez kancelarie prawną w 2020r. Zatem należy uznać, iż najpóźniej od tego momentu powzięli wiedzę o istnieniu niedozwolonych klauzul w umowie, którą zawarli z pozwanym. W konsekwencji należy stwierdzić, że obowiązujący powodów 10-letni okres przedawnienia w dniu wniesienia pozwu nie upłynął.

Mając powyższe okoliczności na względzie Sąd w pkt II i III sentencji wyroku na podstawie art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c. w zw. z art. 385 ¹ § 1 k.c. i art. 58 k.c. zasądził od pozwanego na rzecz M. B. (1) kwotę 32 186,03 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od kwoty 30 039,92 zł od dnia 5 marca 2021r. do dnia zapłaty, od kwoty 1 088,55 zł od dnia 19 marca 2021r. do dnia zapłaty oraz od kwoty 1 057,61 zł od dnia 3 lutego 2022r. do dnia zapłaty oraz od pozwanego łącznie na rzecz M. B. (1) i M. B. (2) kwotę 138 733,03 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 5 marca 2021r. do dnia zapłaty.

Sąd zasądził odsetki ustawowe za opóźnienie zgodnie z żądaniem pozwu w tym zakresie na podstawie art. 481 k.c., tj. od dnia 5 marca 2021 r. w zakresie spłaconych rat kapitałowo – odsetkowych (dzień po odpowiedzi na reklamacje pozwanego k. 65), od dnia 19 marca 2021r. w zakresie zapłaconego ubezpieczenia niskiego wkładu (dzień po odpowiedzi na reklamację pozwanego dotyczącą kosztów ubezpieczenia niskiego wkładu własnego k. 68) oraz od dnia 3 lutego 2022r. w zakresie zapłaconego ubezpieczenia pomostowego (dzień po doręczeniu pozwanemu odpisu pozwu) do dnia zapłaty.

O kosztach procesu orzeczono w punkcie IV sentencji wyroku z uwzględnieniem wyniku sprawy, którą pozwany przegrał w całości. Zgodnie z treścią art. 98 § 1 k.p.c. strona przegrywająca zobowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Na koszty procesu, które ponieśli powodowie składały się opłata od pozwu – 1 000 zł, koszty zastępstwa procesowego – 10 800 zł i opłata skarbowa od pełnomocnictwa – 34 zł. Z tego tytułu zasądzono od pozwanego łącznie na rzecz powodów kwotę 11 834 zł (1 000 zł + 10 800 + 34 zł) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie za okres od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu. Wysokość przyznanych powodom kosztów zastępstwa procesowego Sąd ustalił na podstawie § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Sąd wskazuje, że wniosek strony powodowej o przyznanie kosztów zastępstwa w podwójnej wysokości nie zasługiwał na uwzględnienie, gdyż wkład pracy pełnomocnika w przyczynienie się do wyjaśnienia okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, jak również do wyjaśnienia i rozstrzygnięcia istotnych zagadnień prawnych budzących wątpliwości w orzecznictwie i doktrynie nie uzasadniał zasądzenia kosztów w podwójnej wysokości, a zasądzona stawka w pełni uwzględniała jego udział w sprawie.

SSO Agnieszka Dutkiewicz

ZARZĄDZENIE

Odnotować;

odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć pełn. powodów – przez Portal;

z wpływem albo za 14 dni.

SSO Agnieszka Dutkiewicz