Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Bydgoszczy

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 grudnia 2022 r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy I Wydział Cywilny w składzie: Przewodniczący: SSO Agnieszka Dutkiewicz Protokolant: stażysta Lucyna Dembek po rozpoznaniu 24 listopada 2022r. w B. na rozprawie sprawy z powództwa D. M. oraz P. M. przeciwko (...) Bank (...) w W. o ustalenie i zapłatę

I ustala nieistnienie pomiędzy stronami stosunku prawnego kredytu wynikającego z umowy o kredyt hipoteczny nr (...) zawartej w dniu 13 lutego 2008r. pomiędzy powodami D. M. oraz P. M. a poprzednikiem prawnym pozwanego - (...) S.A. Oddział w Polsce z siedzibą w W.;

II zasądza od pozwanego na rzecz powodów: D. M. oraz P. M. kwotę 110 806,15 zł (sto dziesięć tysięcy osiemset sześć złotych 15/100) z tym zastrzeżeniem, że spełnienie świadczenia powinno nastąpić za jednoczesnym zaoferowaniem przez powodów pozwanemu kwoty 147 000 zł (sto czterdzieści siedem tysięcy złotych) albo zabezpieczeniem roszczenia pozwanego o zapłatę tej kwoty;

III oddala powództwo w pozostałym zakresie;

IV zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 6 417 zł (sześć tysięcy czterysta siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku do dnia zapłaty.

SSO Agnieszka Dutkiewicz

Sygn. akt I C 145/22

UZASADNIENIE

Pozwem skierowanym przeciwko (...) Bank (...) w W. powodowie P. M. oraz D. M. domagali się:

1/ ustalenia nieważności umowy o kredyt hipoteczny nr (...) podpisanej w dniu 13 lutego 2008r. pomiędzy powodami a (...) S.A. Oddział w Polsce- poprzednikiem prawnym pozwanego,

2/ zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwoty 110.806,15 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie począwszy od dnia następnego po dniu doręczenia pozwu do dnia zapłaty tytułem nienależnych świadczeń spełnionych przez powodów na rzecz pozwanego w związku z nieważnością umowy o kredyt hipoteczny nr (...) podpisanej w dniu 13 lutego 2008r.,

ewentualnie:

3/ zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwoty 55.125 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia następnego po dniu doręczenia pozwu do dnia zapłaty tytułem zwrotu nienależnych świadczeń w postaci różnicy pomiędzy wysokością rat kapitałowo- odsetkowych spełnionych przez powodów na rzecz pozwanego w okresie od 4 marca 2008r. do dnia sporządzenia opinii na podstawie umowy o kredyt hipoteczny nr (...) podpisanej w dniu 13 lutego 2008r. a wysokością rat należnych po wyeliminowaniu z niej niedozwolonych postanowień umownych,

4/ ustalenie wobec powodów bezskuteczności klauzul par. 2 ust. 1 umowy oraz par. 7 ust. 4, par. 9 ust. 2 i par. 13 ust. 7 Regulaminu stanowiącego załącznik do umowy o kredyt hipoteczny nr (...) podpisanej w dniu 13 lutego 2008r. pomiędzy powodami a (...) S.A. Oddział w Polsce- poprzednikiem prawnym pozwanego.

W każdym wypadku powodowie domagali się zasądzenia od pozwanego na ich rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w zapłacie od dnia uprawomocnienia się orzeczenie, którym je zasądzono do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu powodowie wyjaśnili, że w dniu 13 lutego 2008r. zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego - (...) S.A. Oddział w Polsce umowę o kredyt hipoteczny nr (...). Dodali, że nie mieli zdolności kredytowej dla kredytu złotowego i dlatego pozwany zaoferował im kredyt we franku szwajcarskim. Zdaniem powodów, na etapie prezentowania w/w oferty kredytu zostały wyeksponowane wyłączne rzekome korzyści związane z zawarciem umowy kredytu.

Dalej powodowie zakwestionowali zawarte w umowie klauzule obejmujące mechanizm podwójnej indeksacji kredytu, tj. par. 7 ust. 4, par. 9 ust. 2 i par. 13 ust. 7 Regulaminu. Ich zdaniem umowa jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i rażąco narusza ich interesy jako konsumentów. Konsekwencją tych ustaleń, zdaniem powodów jest konieczność stwierdzenia nieważności łączącego ich z pozwanym stosunku prawnego.

W odpowiedzi pozwany domagał się oddalenia powództwa w całości oraz zasądzenia od strony powodowej na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa prawnego oraz kosztów opłaty skarbowej od pełnomocnictwa, według norm przepisanych. W uzasadnieniu pozwany nie zgodził się ze stanowiskiem powodów dotyczącym braku możliwości negocjowania warunków umowy. Pozwany stwierdził również, że spełnił wobec kredytobiorców wymogi informacyjne dotyczące ryzyka związanego z zaciągnięciem kredytu indeksowanego, zmiany kursu walutowego i zmiany wysokości kwoty i rat kredytu.

Pozwany zaznaczył, że kwestionowana umowa była przedmiotem indywidualnych uzgodnień dotyczących klauzul indeksacyjnych. W jego ocenie umowa została ukształtowana w sposób nienaruszający interesów strony powodowej. Pozwany zaprzeczył przy tym, iż miał dowolność w kształtowaniu tabeli kursowej. Pozwany podniósł także zarzut przedawnienia roszczeń powodów.

Na rozprawie w dniu 24 listopada 2022r. powodowie zostali pouczeni o skutkach stwierdzenia nieważności umowy i oświadczyli, że są tych konsekwencji świadomi i podtrzymują swoje żądania./ k. 177/

Na tej samej rozprawie pozwany podniósł zarzut zatrzymania roszczenia powodów do czasu zaoferowania pozwanemu zwrotu świadczenia w wysokości kwoty kapitału kredytu, tj 147.000 zł.

W dalszym toku procesu strony podtrzymywały swoje stanowiska.

Sąd ustalił, co następuje:

Powodowie w dniu 13 lutego 2008r. zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Spółką Akcyjną Oddział w Polsce z siedzibą w W. (obecnie: (...) Bank (...) z siedzibą w W.) umowę o kredyt hipoteczny nr nr (...).

Zgodnie z § 2 ust. 1 umowy, bank zobowiązał się oddać do dyspozycji kredytobiorcy kwotę w wysokości 147.000 zł. Kredyt przeznaczony był na zakup lokalu mieszkalnego na rynku wtórnym położonym w P., Os. (...), nr 11, nr lokalu (...). Dla w/w nieruchomości prowadzona jest przez Sąd Rejonowy w Nakle Nad Notecią księga wieczysta nr KW (...).

Strony ustaliły, że kredyt będzie indeksowany do waluty obcej CHF. Okres kredytowania wynosił 480 miesięcy. Kredytobiorca był zobowiązany do zapłaty prowizji w wysokości 1.176 zł.

Zgodnie z § 3 umowy kredyt oprocentowany był według zmiennej stopy procentowej, która na dzień sporządzenia umowy wynosiła 4,08917 % w stosunku rocznym, z zastrzeżeniem postanowień Regulaminu w zakresie ustalania wysokości oprocentowania. Zmienna stopa procentowa ustalana była jako suma stopy referencyjnej LIBOR 3M (CHF) oraz stałej marży banku w wysokości 1,35 punktów procentowych. Oprocentowanie kredytu ulegało zmianie w zależności od zmiany stopy referencyjnej LIBOR 3M (CHF).

Wypłata kredytu miała być zrealizowana jednorazowo (§ 5 ust. 1 umowy). W § 7 ust. 4 Regulaminu wskazano, że w przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej, wypłata kredytu następuje w złotych według kursu nie niższego niż kurs kupna zgodnie z Tabelą obowiązującą w momencie wypłaty środków z kredytu. Saldo zadłużenia z tytułu kredytu wyrażone było w walucie obcej i obliczane było według kursu stosowanego przy uruchomieniu kredytu lub transzy kredytu. Aktualne saldo zadłużenia w walucie kredytobiorca otrzymywał listownie.

W oparciu o umowę kredytu powodowie byli zobowiązani do spłaty rat kredytu, która obejmowała część kapitałową oraz część odsetkową w terminach i wysokościach określonych w umowie. Spłata następowała w 480 równych miesięcznych ratach. Raty kredytu oraz inne należności związane z kredytem pobierane były z rachunku bankowego wskazanego w treści pełnomocnictwa, stanowiącego załącznik do umowy kredytu. Kredytobiorca był zobowiązany do utrzymania wystarczających środków na w/w rachunku uwzględniając możliwe wahania kursowe w przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej. (par. 6 umowy)

W przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej raty kredytu podlegające spłacie wyrażone były w walucie obcej i w dniu wymagalności raty kredytu pobierane z rachunku bankowego według kursu sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w banku na koniec dnia roboczego poprzedzającego wymagalność raty. (par. 9 ust. 2 Regulaminu)

Powodowie mieli prawo wcześniejszej spłaty kredytu. W przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej, wcześniejsza spłata miała być dokonywana w oparciu o kurs sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w banku w momencie realizacji dyspozycji (§ 13 ust. 7 Regulaminu).

Zabezpieczeniem spłaty kredytu była pierwsza hipoteka kaucyjna do kwoty 294.000 zł na zabezpieczenie spłaty kredytu, ustanowiona na rzecz banku na kredytowanej nieruchomości, a także cesja na rzecz Banku praw z polisy ubezpieczenia w/w nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych.

Dowód: umowa kredytu, k. 26-31; Regulamin, k. 32-40; decyzja kredytowa, k. 122.

W dniu 18 stycznia 2008r. powodowie podpisali wystawione przez bank oświadczenie, w którym przyznali, że zostali zapoznani przez pracownika banku z kwestią ryzyka kursowego w przypadku udzielenia kredytu indeksowanego do waluty obcej oraz, że są świadomi ponoszenia ryzyka kursowego i ryzyka zmiany stopy procentowej, które mają wpływ na wysokość zobowiązania względem banku, wynikającego z wnioskowanego kredytu oraz na wysokość rat spłaty kredytu.

Oświadczenie o tożsamej treści powodowie podpisali również w dniu 13 lutego 2008r.

Dowód: oświadczenie, k. 120, 134.

Powodowie nie mieli zdolności kredytowej dla kredytu w złotym polskim. Oferta kredytu hipotecznego we franku szwajcarskim została powodom przedstawiona jako korzystna z uwagi na stabilność waluty indeksacji. Skorzystanie z w/w produktu finansowego było dla powodów jedynym sposobem na pozyskanie środków na pokrycie kosztów zakupu nieruchomości lokalowej. Powodowie byli zapewniani, że wahania kursu CHF są niskie (do 10 groszy). Nie przedstawiono im symulacji obrazującej wpływ wzrostu kursu franka szwajcarskiego na wysokość ich zobowiązania kredytowego. Powodowie nie mieli realnych możliwości negocjowania warunków umowy.

Decydując się na skorzystanie z przedstawionego produktu finansowego powodowie kierowali się zaufaniem do instytucji, jaką jest pozwany bank. Przed podpisaniem umowy powodowie zapoznali się z jej treścią.

Dowód: e-protokół rozprawy z dnia24 listopada 2022r., zeznania powodów, k.178.

Powodowie w wykonaniu umowy kredytu wpłacili na rzecz pozwanego banku kwotę 110.806,15 zł. Powodowie w dalszym ciągu spłacają swoje zobowiązanie względem pozwanego banku. Spłaty następują w złotym polskim.

Dowód: zaświadczenie, k. 41-67.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie w/w dokumentów złożonych przez strony w toku postępowania, jak również w oparciu o przesłuchanie obojga powodów.

Sąd uznał za wiarygodne oraz przydatne dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy dokumenty zebrane w aktach sprawy, albowiem zostały one sporządzone we właściwej formie, przewidzianej dla danego typu dokumentów. Ponadto autentyczność tych dokumentów nie budziła wątpliwości Sądu ani stron postępowania.

Za przydatne dla rozstrzygnięcia Sąd uznał zeznania powodów, albowiem korespondowały one z pozostałem materiałem dowodowym zgromadzonym w aktach sprawy. Powodowie przedstawili okoliczności, w których zaproponowano im zawarcie umowy kredytu hipotecznego waloryzowanego kursem CHF, jak również zapewnienia co do stabilności kursu franka szwajcarskiego i co do korzystności takiej umowy.

Sąd pominął dowód z zeznań świadka A. S., albowiem był on nieistotny dla rozstrzygnięcia tego sporu. Świadek ten nie brał udziału w procedurze zawierania umowy z powodami, a więc nie miał wiadomości na temat okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd pominął również dowód z opinii biegłego, albowiem na etapie rozstrzygania o tym dowodzie doszedł do przekonania, że ustalenie wysokości żądania głównego powodów było możliwe w oparciu o zaświadczenie wystawione przez pozwany bank. Zważyć również trzeba, że pozwany pomimo zakwestionowania powództwa również co do jego wysokości, nie wskazał na jakiekolwiek błędy rachunkowe powodów.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie niemalże w całości.

W niniejszej sprawie powodowie domagali się:

1/ ustalenia nieważności umowy o kredyt hipoteczny nr (...) podpisanej w dniu 13 lutego 2008r. pomiędzy powodami a (...) S.A. Oddział w Polsce- poprzednikiem prawnym pozwanego,

2/ zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwoty 110.806,15 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie począwszy od dnia następnego po dniu doręczenia pozwu do dnia zapłaty.

Powodowie sformułowali również dwa roszczenia ewentualne, które polegały na:

3/ zasądzeniu od pozwanego na rzecz powodów kwoty 55.125 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia następnego po dniu doręczenia pozwu do dnia zapłaty,

4/ ustaleniu wobec powodów bezskuteczności klauzul par. 2 ust. 1 umowy oraz par. 7 ust. 4, par. 9 ust. 2 i par. 13 ust. 7 Regulaminu stanowiącego załącznik do umowy o kredyt hipoteczny nr (...) podpisanej w dniu 13 lutego 2008r. pomiędzy powodami a (...) S.A. Oddział w Polsce- poprzednikiem prawnym pozwanego.

W sprawie bezsporne było, że strony zawarły umowę kredytu na kwotę 147.000 zł. Kredyt był indeksowany do waluty obcej CHF. Powodowie zgodnie z umową mieli obowiązek spłacać kredyt w 480 miesięcznych ratach, zgodnie z harmonogramem spłaty, z zastosowaniem mechanizmu opisanego w § 9 ust. 2 Regulaminu tj. w przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej, raty kredytu podlegające spłacie wyrażone w walucie obcej i w dniu wymagalności raty kredytu miały być pobierane z rachunku bankowego prowadzonego w złotych według kursu sprzedaży waluty zgodnie z Tabelą obowiązującą w banku na koniec dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności spłaty kredytu. Z poczynionych ustaleń faktycznych wynika również, że przedmiotowa umowa kredytu została w całości wykonana przez powodów.

Sąd ustalił, że przedmiotowa umowa zawarta została
z wykorzystaniem przedłożonego przez bank wzorca umowy. Powyższe uzasadnia przekonanie, że powodowie nie mieli żadnego wpływu na treść umowy, szczególnie w zakresie jej postanowień, które uznają za abuzywne. Bank wykazał natomiast, że w trakcie procedury udzielania kredytu informował jedynie powodów o ryzyku kursowym oraz mogącym z tego wyniknąć wzroście wysokości miesięcznej raty. W tym miejscu warto również zauważyć, że przedstawione do podpisu, a stanowiące, tak jak w przypadku umowy- gotowe wzorce oświadczeń o ryzyku, mimo iż zostały powodom przedłożone do podpisu dwukrotnie, mogły jedynie świadczyć o formalnym pouczeniu kredytobiorcy przez Bank o treściach w nich wskazanych. Niewątpliwie nie świadczą, iż powodowie w rzeczywistości mieli pełną świadomość obciążającego ich ryzyka kursowego i walutowego wynikającego z zawarcia umowy kredytu indeksowanego do franka szwajcarskiego.

Przyjąć zatem należało, iż pozwany nie dopełnił spoczywających na nim obowiązków informacyjnych względem powodów. W oczywisty sposób nie spełnia powyższych wymogów samo poinformowanie kredytobiorcy o tym, że dokonał wyboru kredytu w walucie obcej mając pełną świadomość ryzyka związanego z kredytami zaciągniętymi w walucie wymienialnej oraz że poniesie ryzyko zmiany kursów walutowych i zmiany stóp procentowych. Strona pozwana nie przedstawiła Sądowi żadnego wartościowego materiału dowodowego, który wskazywałby na to, że przekazała powodom istotne informacje, które pozwalałyby im ocenić rzeczywisty poziom ryzyka związanego z kredytem indeksowanym do franka szwajcarskiego, w tym także oszacować rzeczywisty całkowity koszt tego kredytu. Bank nie udzielił informacji, które umożliwiłyby powodom rozeznanie się co do tego, jak duże jest ryzyko wzrostu kursu CHF w relacji do PLN, uwzględniając przy tym wieloletni okres związania stron umową kredytu. Za wystarczające pouczenie w tym zakresie nie sposób także traktować informacji, że kurs franka szwajcarskiego jest stabilny i może wzrosnąć nieznacznie.

Jednocześnie z uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r. podjętej w składzie 7-osobowym wynika, że roszczenia kredytobiorców i banków nie uległy przedawnieniu. Dla roszczeń kredytobiorców termin ten rozpoczyna się w momencie, w którym dowiedzieli się oni, albo wykazując się oczekiwanym od nich rozsądkiem, powinni dowiedzieć się o tym, że umowa zawiera niedozwolone postanowienia umowne (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r., sygn. akt III CZP 6/21). Na podstawie art. 118 zd. pierwsze k.c., jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. W doktrynie dominuje stanowisko, że kredyt spłacany w ratach jest w istocie świadczeniem jednorazowym, a nie okresowym, bowiem stanowi jedną całość. Żądania powódki o zapłatę opierały się na żądaniu zwrotu świadczenia nienależnego, czyli art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c., w związku z czym, zgodnie z przepisami intertemporalnymi obowiązującymi w dniu zawiązania umowy kredytu, żądanie zwrotu świadczenia nienależnego przedawnia się z upływem lat dziesięciu. W oparciu o stanowisko TSUE wyrażone w wyroku z dnia 22 kwietnia 2021 r. (sygn. C-485/19) bieg przedawnienia roszczeń z tytułu zawartych w umowie klauzul niedozwolonych biegnie od momentu powzięcia wiedzy o nich. Powodowie nie skierowali do pozwanego reklamacji ani wezwania do zapłaty. Należało zatem przyjąć, że dopiero od dnia wytoczenia powództwa powzięli oni wiedzę o istnieniu w umowie klauzul abuzywnych.

Przechodząc dalej, Sąd rozpoznał żądanie główne powodów dotyczące zapłaty, które sprowadzało się do ustalenia nieistnienia pomiędzy stronami stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytowej z uwagi na zawarcie w jej treści postanowień niedozwolonych w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., co miało dawać pozwanemu możliwość narzucenia sposobu ustalania wysokości kwoty podlegającej zwrotowi, a w konsekwencji i wysokości odsetek, a więc głównych świadczeń kredytobiorcy.

Wskazać należy, że kwestionowane przez powodów postanowienia, a więc: par. 2 ust. 1 umowy oraz par. 7 ust. 4, par. 9 ust. 2 i par. 13 ust. 7 Regulaminu, pozostawiały bankowi możliwość jednostronnego kształtowania wysokości zobowiązań powodów, bowiem kurs CHF ustalany był przez bank w oparciu o wskazane przez niego kryteria. Powodowie byli natomiast pozbawieni jakiegokolwiek wpływu na sposób ustalania tego kursu, a faktycznie nie mieli nawet możliwości kontroli prawidłowości ustalania tego kursu według kryteriów banku. Równocześnie bank określając w w/w postanowieniach umowy według jakiego kursu dokonywane będą rozliczenia, stosował zarówno kurs sprzedaży, jak i kurs kupna ustalony w tabelach banku. Metoda ta powodowała, że bank uzyskiwał dodatkowe wynagrodzenie za korzystanie przez powodów z kredytu, wynikające z różnic kursu sprzedaży i kupna CHF, bowiem kwestionowane postanowienia umowy były tak ukształtowane, aby korzyści z różnicy kursu kupna i sprzedaży podczas spłaty kredytu czerpał bank, a całe ryzyko zwyżki kursu franka ponosił kredytobiorca, czego zresztą powodom przy zawarciu umowy w ogóle nie uświadomiono.

Oceniając zasadność żądania głównego, Sąd doszedł do przekonania, że podstawy dochodzonego przez powodów roszczenia, należało upatrywać także w przepisie art. 58 k.c. umożliwiającego stwierdzenie bezwzględnej nieważności czynności prawnej. W rzeczywistości kwestionowane przez powodów klauzule umowne mogą zostać uznane za niedozwolone, ponieważ dają pozwanemu możliwość narzucenia sposobu ustalania wysokości kwoty podlegającej zwrotowi, a w konsekwencji również wysokości rat i odsetek, a więc głównych świadczeń kredytobiorcy. Co więcej, umowa nie zawiera przy tym żadnych mechanizmów ochronnych względem konsumenta, które pozwoliłyby rozłożyć ryzyko znaczącej aprecjacji waluty indeksacji na obie strony stosunku umownego, obarczając nim wyłącznie kredytobiorcę. Na podstawie art. 353 ¹ k.c., strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Natomiast art. 385 ¹ § 1 k.c. opisuje niedozwolone postanowienia umowne i na jego podstawie postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Zgodnie z definicją zawartą w art. 385 ¹ § 3 k.c. nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta i właśnie z takimi okolicznościami mamy do czynienia w niniejszej sprawie.

W toku przeprowadzonego postępowania powodowie wykazali, że przytoczone klauzule nie zostały przez nich uzgodnione z bankiem. Nie było żadnej możliwości negocjowania umowy. Jednocześnie wszystkie te klauzule mogą uchodzić za niedozwolone, albowiem przyznają wyłącznie bankowi prawo do dowolnego przerzucania odpowiedzialności za ryzyko związane z wzrostem kursu waluty na powodów. Takie klauzule już od dawna wskazywane są jako abuzywne z uwagi na nieokreślony i nieobiektywny miernik, podług którego następuje ostatecznie określenie wysokości zobowiązania kredytobiorcy, które jest niemożliwe do przewidzenia i obliczenia w chwili zawarcia umowy (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2018 r., sygn. akt I CSK 628/17).

W ocenie Sądu nie ma znaczenia dla dokonywanej oceny to, w jaki sposób bank rzeczywiście ustalał kurs w trakcie wykonywania umowy i jaka była relacja kursu banku do kursu rynkowego, bowiem nie są to okoliczności istotne na gruncie art. 385 ² k.c. oraz oceny możliwego naruszenia interesów konsumenta. Zwrócić należy natomiast uwagę na fakt, że postanowienia umowy dawały przedsiębiorcy nieograniczoną swobodę w wyznaczaniu kursu waluty, a co za tym idzie również wysokości zobowiązań konsumenta. Pamiętać przy tym należy, że już w chwili uruchomienia kredytu i wypłaty jego kwoty w złotówkach po kursie kupna waluty przez Bank, przy jednoczesnym określeniu zasad spłaty po kursie sprzedaży, a więc wyższym, gdyby spłata w całości miała nastąpić tego samego dnia, powodowie zmuszeni byliby uiścić kwotę wyższa, niż otrzymali. Zaznaczyć należy także, że pozwany jest profesjonalistą i prowadzi działalność gospodarczą w zakresie czynności bankowych. Natomiast powodowie, jako osoby fizyczne zawarli umowę niezwiązaną bezpośrednio z ich działalnością gospodarczą lub zawodową, w związku z tym bez wątpienia w niniejszej sprawie posiadają status konsumentów w rozumieniu art. 22 ¹ k.c.

Sąd rozważył, że abuzywność zapisów umowy powinno się badać na moment dokonywania czynności prawnej przez konsumenta z przedsiębiorcą. Z związku z powyższym wprowadzenie tzw. ustawy antyspredowej z dnia 26.08.2011 r. nie miał znaczenia w niniejszej sprawie. Nie mogą być brane pod uwagę zmiany w ustawodawstwie wprowadzane po zawarciu umowy oraz sposób wykonywania umowy przez przedsiębiorcę, w szczególności zmiany w treści stosunku prawnego, który z powodu jego ukształtowania a priori jest nieważny od samego początku.

Na podstawie art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Zatem kredytobiorca jest zobowiązany do zwrotu określonej kwoty środków pieniężnych, którą jest kwota kapitału mu udostępnionego i przez niego wykorzystanego. Bank nie może więc żądać zwrotu większej kwoty aniżeli ściśle określonej i oddanej do dyspozycji klienta. Natomiast Sąd zwrócił uwagę na fakt, że kwota, którą powodowie mieli zwrócić pozwanemu nie została dostatecznie i ściśle w umowie określona, nie odpowiada ona nominalnie kwocie wykorzystanego kredytu i nie są określone w sposób obiektywny zasady jej ustalenia. Jeżeli umowa zawiera jakiekolwiek zapisy, które dopuszczają dowolną waloryzację, to jest ona niezgodna z przepisami art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe w zw. z art. 358 ¹ § 2 i 5 k.c., ponieważ rażąco narusza interesy konsumenta.

Nieprecyzyjne i dowolne odwołanie się do bliżej nieznanej tabeli kursów sporządzanej na wewnętrzne potrzeby przez bank narusza wskazany przepis. Szczególnie istotne jest to, że strona powodowa nie wiedziała i nie mogła wiedzieć według jakiego kursu ostatecznie zostanie przeliczona jej rata, z każdym kolejnym miesiącem powódka nie wiedziała więc w praktyce ile wynosi rata, którą zobowiązana jest uiścić. Naruszenie więc przez bank art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe jest oczywiste. Ze względu na wyeliminowanie abuzywnych klauzul waloryzacyjnych z umowy, sprzeczność umowy z przepisem art. 69 ust. 2 pkt 4a ustawy Prawo bankowe tylko się pogłębia, albowiem brak jest wówczas jakiegokolwiek obiektywnego miernika według którego można przeliczyć kurs walut. Powoduje to w efekcie nieważność całej umowy kredytowej – zgodnie z treścią art. 58 k.c. Dodać ponadto trzeba, że umowę należy ocenić jako sprzeczną z zasadami współżycia społecznego i dobrymi obyczajami także i z tej przyczyny, że nawet, gdyby za rzeczywistą przyczynę wytoczenia powództwa uznać nie tyle skutki tzw. spreadu, co sam fakt znacznego wzrostu kursu franka szwajcarskiego to w dniu zawarcia umowy powodowie obejmowali swoją świadomością możliwość kilkuprocentowej zwyżki i jej skutki. Taka świadomość ryzyka nie obejmuje, w ocenie Sądu, świadomego ryzyka uwolnienia kursu waluty przez kraj emisji i w efekcie zwyżki kursu o 100%. To na pracownikach banku, jako profesjonalistach, spoczywał obowiązek wyczerpującego wyjaśnienia konsumentowi skutków takich zdarzeń, istoty gwarantowania waluty przez kraj emisji i możliwych skutków jej uwolnienia, w celu uzyskania pełnego obrazu ryzyka i możliwości jego rozważenia. Ponadto, o sprzeczności umowy z zasadami współżycia społecznego, w powiązaniu z powyższymi rozważaniami, świadczy także fakt, że w przypadku tak znacznego, niemożliwego do przewidzenia wzrostu kursu waluty, cały ciężar tego zdarzenia został przerzucony na kredytobiorcę. Bank natomiast, który udzielił powodom kredytu następnie pozyskiwał do swojej dyspozycji z tytułu rat środki znacznie wyższe, niż zaangażował, w związku z niemal podwojonym kursem franka szwajcarskiego – tak dalece niewspółmierne do środków wydatkowanych i rozsądnych zysków, że skutek ten czyni ważność umowy niemożliwą do obrony.

Z uwagi na uznanie przez Sąd abuzywności klauzul waloryzacyjnych, konieczne stało się dokonanie analizy ewentualnych skutków prawnych, do których prowadziłoby wyeliminowanie ich z umowy stron. Zgodnie z treścią art. 385 ¹ § 1 zd. pierwsze k.c., postanowienia te nie wiązałyby powodów i to od momentu zawarcia umowy kredytowej. Powyższe rozstrzygniecie powoduje, że postanowienia te stają się bezskuteczne wobec powodów, a jednocześnie powoduje to powstanie pewnego rodzaju „luki” w stosunku prawnym. W związku z tym powstaje problem możliwości uzupełnienia umowy innymi postanowieniami. Z bogatego dorobku orzeczniczego TSUE wynika, że nic nie stoi na przeszkodzie temu, by sąd krajowy zastąpił nieuczciwe postanowienie umowne przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym (por. m.in. wyrok z dnia 30 kwietnia 2014 r., sygn. akt C-26/13). Jednakże w orzecznictwie sądów krajowych wielokrotnie potwierdzano, że w polskim porządku prawnym nie istnieją przepisy o charakterze deklaratywnym, którymi można by w ten sposób „zapełnić” niejako powstałe braki w umowie. W ocenie Sądu utrzymanie umowy w pozostałym zakresie (tzw. „odfrankowienie” kredytu) również nie jest możliwe, albowiem uczyniłoby to umowę niemożliwą do wykonania. Na marginesie wskazać należy, że zgodnie z wyrokiem TSUE z dnia 3 października 2019 r. (w sprawie C-260-18), sąd krajowy nie jest również władny uzupełniać powstałej wobec uznania za bezskuteczne niektórych z postanowień umowy luki poprzez odwołanie się do kursu średniego NBP.

W tym miejscu warto również zwrócić uwagę na najnowsze orzeczenie TSUE z 8 września 2022r. wydane w sprawach połączonych C-80/21 do C-82/21. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej stwierdził bowiem, iż przysługująca sądowi krajowemu wyjątkowa możliwość zastąpienia nieuczciwego warunku umownego przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym jest ograniczona do przypadków, w których usunięcie tego nieuczciwego warunku umownego zobowiązywałoby ów sąd do unieważnienia danej umowy w całości, narażając tym samym konsumenta na szczególnie szkodliwe skutki. Tymczasem w sytuacji, gdy konsument został poinformowany o konsekwencjach związanych z całkowitym unieważnieniem umowy i wraził zgodę na takie unieważnienie, nie wydaje się, aby została spełniona przesłanka, zgodnie z którą unieważnienie całej umowy naraziłoby go na szczególnie szkodliwe konsekwencje. W rezultacie dyrektywa w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, nie zezwala więc na zastosowanie orzecznictwa krajowego, zgodnie z którym sąd krajowy może, po stwierdzeniu nieważności nieuczciwego warunku znajdującego się w umowie konsumenckiej, które pociąga za sobą nieważność tej umowy w całości, zastąpić warunek umowny, którego nieważność została stwierdzona, przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym, jeśli konsument sprzeciwia się takiemu rozwiązaniu.

Skoro więc powodowie będąc pouczeni przez Sąd o skutkach unieważnienia umowy, podtrzymali swoje żądanie w tym zakresie, nie godząc się jednocześnie na jakiekolwiek inne rozwiązanie sporu, to Sąd orzekający w tej sprawie nie ma kompetencji i możliwości zastąpienia nieuczciwego postanowienia umownego dotyczącego kursu wymiany walut przepisem dyspozytywnym prawa krajowego.

Mając powyższe okoliczności na względzie Sąd doszedł do przekonania, że żądanie strony powodowej dotyczące ustalenia nieważności umowy jest zasadne. Sąd uznał, że przywołane przez stronę powodową klauzule w rzeczywistości są abuzywne, bezskuteczne i nie wiążą powodów. Sąd zważył, że umowa jako sprzeczna z przepisami prawa jest nieważna na podstawie art. 58 k.c., a bez wyeliminowanych postanowień jej wykonanie nie jest możliwe.

Powodowie niewątpliwie posiadają interes prawny w ustaleniu nieważności wiążącego ich z Bankiem stosunku prawnego. Przede wszystkim podkreślić trzeba, że sporna umowa o kredyt hipoteczny zawiera w swojej treści niedozwolone klauzule indeksacyjne, które rażąco naruszają interes powodów jako konsumentów. Powodowie nadal spłacają swoje zobowiązanie względem pozwanego. Stwierdzenie nieważności umowy przesądzi nie tylko o potencjalnej możliwości domagania się zwrotu już spełnionych świadczeń. Rozstrzyga również w sposób ostateczny o braku obowiązku spełnienia na rzecz banku mających oparcie w treści umowy świadczeń w przyszłości, a więc o zezwoleniu na zaprzestanie spłaty kolejnych rat kredytu.

Mając na uwadze wszystkie przytoczone okoliczności, Sąd na podstawie art. art. 189 k.p.c. w zw. z art. 58 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe w zw. z art. 385 ¹ § 1 k.c. ustala nieistnienie pomiędzy stronami stosunku prawnego kredytu wynikającego z umowy o kredyt hipoteczny nr (...) zawartej w dniu 13 lutego 2008r. pomiędzy powodami D. M. oraz P. M. a poprzednikiem prawnym pozwanego - (...) S.A. Oddział w Polsce. (punkt I sentencji wyroku)

W punkcie II sentencji wyroku Sąd orzekł na podstawie art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c. w zw. z art. 385 ¹ § 1 k.c. i art. 58 k.c. zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 110.806,15 zł.

Na rozprawie w dniu 24 listopada 2022r. pozwany podniósł zarzut zatrzymania roszczenia powodów do czasu zaoferowania pozwanemu zwrotu świadczenia w postaci kwoty kredytu, tj 147.000 zł.

Zgodnie z art. 496 k.c. jeżeli wskutek odstąpienia od umowy strony mają dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot. Powyższy przepis stosuje się odpowiednio w razie rozwiązania lub nieważności umowy wzajemnej (art. 497 kc) . Zaofiarowanie świadczenia musi być rzeczywiste i polegać na gotowości do spełnienia świadczenia. Nie będzie wystarczająca sama gotowość dłużnika do spełnienia świadczenia i oświadczenie przez niego, że chce świadczenie spełnić. O należytym zaofiarowaniu świadczenia można mówić, jeżeli w razie jego przyjęcia przez wierzyciela doprowadziłoby ono do wykonania przez dłużnika zobowiązania według kryteriów wynikających z art. 354 § 1 k.c. Prawo zatrzymania to zabezpieczenie o charakterze osobistym. Można z niego korzystać zarówno w postępowaniu sądowym, jak i poza nim, w dowolnym czasie, póki przysługuje oraz w dowolnej formie (także w sposób dorozumiany.

Nie ulega wątpliwości, iż pozwany przekazał na rzecz powodów kapitał kredytu, a powodowie w zamian zobowiązali się do spłaty kapitału wraz z odsetkami, co przesądza o wzajemności zobowiązania. Nawet przy uznaniu, iż umowa kredytowa nie jest umową wzajemną, wskazane przepisy należałoby zastosować na zasadzie a maiori ad minus (por. uchwała SN z dnia 16 lutego 2021 , IIICZP 11/20).

Dla skuteczności zarzutu zatrzymania nie jest, odmiennie od zarzutu potrącenia, konieczne aby przysługujące dłużnikowi roszczenie stanowiące jego podstawę było wymagalne, tj. m.in. aby nadszedł termin spełnienia świadczenia (określany w tym przypadku na podstawie art. 455 k.c.). Stanowisko takie znajduje oparcie w różnicy pomiędzy treścią artykułów 496 i 498 k.c., a także odmiennym celu jaki związany jest z realizacją zarzutu zatrzymania (zabezpieczenie swojego roszczenia) i zarzutu potrącenia (jego realizacja). Jednocześnie realizacja prawa zatrzymania następuje przez jednostronne oświadczenie woli, które prowadzi do zahamowania skuteczności roszczenia strony przeciwnej.

Tym samym Sąd zamieścił w wyroku zasądzającym zwrot świadczenia powodom zastrzeżenie uzależniające wykonanie tego obowiązku przez pozwanego od jednoczesnego zaoferowania świadczenia zwrotnego przez powodów albo zabezpieczenia jego spełnienia. Należy przy tym uznać, że złożony zarzut zatrzymania nie może być postrzegany jako warunkowy, w znaczeniu postawienia warunku zawieszającego lub rozwiązującego. Jego warunkowość oznacza wyłącznie związanie go jedynie z roszczeniem głównym, a nie z ewentualnym. W przypadku zatem pozytywnego rozstrzygnięcia o żądaniu głównym, zarzut ten jest w istocie kategoryczny.

W konsekwencji żądanie strony powodowej o zasądzenie odsetek od żądanej kwoty było niezasadne z uwagi na fakt, że zgodnie z tezą Sądu Najwyższego zaprezentowaną w wyroku z dnia 31 stycznia 2002 r. (IV CKN 651/00) skuteczne skorzystanie przez stronę z prawa zatrzymania wzajemnego świadczenia pieniężnego wyłącza opóźnienie w spełnieniu tego świadczenia. W związku z uwzględnieniem zarzutu zatrzymania w niniejszej sprawie, odsetki nie mogły zostać zatem zasądzone, ponieważ strony nie pozostawały w zwłoce ze spełnieniem świadczenia. Z tych względów powództwo w tym zakresie podlegało oddaleniu, o czym orzeczono jak w pkt III sentencji wyroku.

O kosztach procesu orzeczono w punkcie IV sentencji wyroku na podstawie art. 100 zd. 2 kpc, zgodnie z którym Sąd może włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania. W przedmiotowej sprawie mamy do czynienia właśnie z taką sytuacją, gdyż powództwo zostało oddalone jedynie w nieznacznej części – co do odsetek. Z tych względów Sąd włożył na pozwanego obowiązek zwrotu powodom wszystkich kosztów procesu. Na koszty procesu, które ponieśli powodowie składały się: opłata od pozwu – 1.000 zł, koszty zastępstwa procesowego – 5.400 zł oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa – 17 zł. Z tego tytułu zasądzono od pozwanego na rzecz powodów kwotę 6.417 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego liczonymi od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty.

SSO Agnieszka Dutkiewicz