Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Bydgoszczy

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 stycznia 2021 r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy I Wydział Cywilny w składzie: Przewodniczący: SSO Joanna Cyganek Protokolant: stażysta Alicja Kowalska po rozpoznaniu w dniu 14 stycznia 2021 r. w Bydgoszczy na rozprawie sprawy z powództwa A. K., W. K. przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. o zapłatę, ewentualnie ustalenie i zapłatę

1.  oddala powództwo główne,

2.  ustala, że umowa nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF z dnia 10 września 2008 r. zawarta pomiędzy powodami A. K.
i W. K. a poprzednikiem prawnym pozwanej (...) Bank Spółką Akcyjną z siedzibą w W. – jest nieważna,

3.  oddala powództwo ewentualne w pozostałym zakresie,

4.  zasądza od pozwanej na rzecz powodów solidarnie kwotę 10.834 zł (dziesięć tysięcy osiemset trzydzieści cztery złote) tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

SSO Joanna Cyganek

Sygn. akt I C 612/20

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym w dniu 30 czerwca 2020 r. przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W. powodowie A. K. oraz W. K. wnieśli o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kwoty 14.437,21 zł tytułem nienależnie pobranych przez stronę pozwaną rat kapitałowo-odsetkowych w wyższej wysokości niż rzeczywiście powinni powodowie spłacić w okresie od dnia 2 lipca 2010 r. do dnia 4 czerwca 2012 r. oraz kwotę 53.153,40 CHF tytułem całości środków pobranych przez stronę pozwaną od powodów w walucie CHF w okresie od 2 lipca 2012 r. do 2 kwietnia 2020 r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 14.437,21 zł od dnia 21 maja 2020 r. do dnia zapłaty i od kwoty 53.153,40 CHF od dnia 30 czerwca 2020 r. do dnia zapłaty. Ewentualnie powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kwoty 82.309,81 zł tytułem nienależnie pobranych przez stronę pozwaną rat kapitałowo-odsetkowych w wyższej wysokości niż rzeczywiście powinni powodowie spłacić w okresie od dnia 2 lipca 2010 r. do dnia 2 kwietnia 2020 r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 79.896,86 zł od dnia 21 maja 2020 r. do dnia zapłaty i od kwoty 2.412,95 zł od dnia 30 czerwca 2020 r. do dnia zapłaty.

Ewentualnie powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kwoty 37.941,91 zł tytułem nienależnie pobranych przez pozwanego od powodów środków w okresie od 2 lipca 2010 r. do 4 czerwca 2012 r. oraz kwoty 53.153,40 CHF w związku z nieważnością umowy kredytu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 37.941,91 zł od dnia 21 maja 2020 r. do dnia zapłaty i od kwoty 53.153,40 CHF od dnia 30 czerwca 2020 r. do dnia zapłaty oraz o ustalenie, że umowa kredytu nr (...) zawarta przez strony w dniu 10 września 2008 r. jest nieważna. Nadto powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz zwrotu kosztów postępowania według norm przepisanych.

W uzasadnieniu podano, że w dniu 10 września 2008 r. powodowie, jako konsumenci, zawarli z pozwanym bankiem umowę o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych waloryzowany kursem CHF na kwotę 210.000 zł. Wyjaśniono, że umowa została zawarta na blankietowym wzorcu umownym stosowanym przez pozwanego powszechnie dla celu zawierania umów o kredyt hipoteczny. Wskazano, że przedstawiając ofertę kredytową przedstawiciel banku ograniczył się do zaprezentowania jedynie wybranych przez siebie wariantów produktów kredytowych i zaufali oni osobie prezentującej ofertę jako profesjonaliście, że jest ona najlepiej dopasowana do ich potrzeb i możliwości finansowych. Zdaniem powodów przedstawiciel banku podkreślał rzekome korzyści zawarcia umowy kredytu waloryzowanej kursem CHF. Nadto wskazano, że w toku przedstawiania powodom oferty nie podano im informacji pozwalających rzetelnie ocenić ryzyko związane z możliwymi wahaniami kursów walut oraz ich wpływem na mechanizmy zawarte w treści umowy kredytowej, jak również nie zostały im wyjaśnione zasady działania mechanizmu klauzuli indeksacyjnej oraz zmienności kursów walut.

W ocenie strony powodowej w chwili podpisywania umowy kredytowej faktyczna wysokość zobowiązania pozostała nieznana, a kwota kredytu oraz wysokość rat spłaty kredytu uzależniona została od mierników wartości nieznanych powodom, w tym postaci kursu kupna i sprzedaży CHF obowiązującego u pozwanego, które to kursy pozwany określał w sposób niejednoznaczny i arbitralny. Zdaniem powodów w treści umowy znajdują się postanowienia abuzywne w myśl art. 385 ¹ k.c. tj. § 1 ust. 3A, § 7 ust.1, § 11 ust. 4, § 13 ust. 6, § 16 ust. 3 umowy. Jednocześnie strona powodowa zaznaczyła, że w/w postanowienia nie były z nią indywidualnie uzgodnione, a w/w klauzule kształtowały obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy. Podano również, że skutkiem stosowania przez bank w kwestionowanym wzorcu tak skonstruowanych zapisów powodowie ponosili bez jakiegokolwiek uzasadnienia uszczerbek majątkowy w postaci rat nadpłaconych ponad rzeczywistą wartość, co wprost godziło w ich interesy, w tym przede wszystkim w zakresie ich interesów ekonomicznych. Nadto wskazano, że modyfikacja przez bank tego mechanizmu poprzez zastosowanie dwóch różnych mierników wartości do rzekomej waloryzacji wysokości świadczeń stron umowy pozostaje w sprzeczności z treścią art. 385 ¹ § 2 k.c., a zastosowanie w/w konstrukcji powodowało uzyskiwanie przez pozwanego przy każdorazowej zapłacie rat przez powodów dodatkowy, wymierny zysk, niemieszczący się w zakresie należnych bankowi na podstawie art. 69 ust. 1 ustawy – Prawo bankowe, odsetek i prowizji, nie spełniając przy tym żadnych świadczeń wzajemnych na rzecz powodów. Zdaniem strony powodowej wyłącznym beneficjentem zmian kursowych był pozwany, co stanowi o rażącej dysproporcji praw i obowiązków powodów jako konsumentów wobec banku, który ma mocniejszą pozycję rynkową i negocjacyjną. Nadto powodowie wskazali, że wzorce umowne stosowane przez pozwanego w tym zakresie zostały uznane za niedozwolone i wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone.

Podkreślono, że stwierdzenie abuzywności kwestionowanych postanowień jest w skutkach równoznaczne ze stwierdzeniem ich bezskuteczności od chwili zawarcia umowy i tym samym nie wiążą one powodów. W dalszej części strona powodowa podjęła rozważania dotyczące skutków uznania abuzywności postanowień wzorca dotyczących klauzuli indeksacyjnej. Zdaniem powodów brak jest odpowiednich przepisów dyspozytywnych określających zasady indeksacji walutowej w umowach kredytu bankowego, jednak umowa może obowiązywać bez mechanizmu indeksacji, gdyż po wyeliminowaniu z niej abuzywnych postanowień dotyczących indeksacji zawiera nadal wszystkie przedmiotowe istotne elementy umowy kredytu, pozwalające na jego dalszą spłatę. Wskazano, że bez klauzul indeksacyjnych możliwe jest ustalenie wysokości zobowiązań banku i kredytobiorców w treści pozostałych postanowień umownych. Wyjaśniono, że brak związania powodów zapisami kwestionowanej klauzuli oznacza jedynie obowiązek zwrotu przez pozwanego kwoty, którą powodowie zapłacili ponad rzeczywistą wartość rat kapitałowo-odsetkowych, objętych kwestionowanymi postanowieniami abuzywnymi w zakresie klauzuli indeksacyjnej. Zaznaczono, że wartość dochodzonej niniejszym pozwem kwoty równa jest wartości kwoty, o którą suma pobranych przez pozwanego środków przewyższa sumę środków mu należnych, określonych na podstawie wykonanej przez powodów symulacji kredytu w okresie od 2 lipca 2010 r. do 4 czerwca 2012 r. (14.437,21 zł) powiększonej o wartość całości środków pobranych przez pozwanego w walucie CHF w okresie od 2 lipca 2012 r. do 2 kwietnia 2020 r. (53.153,40 CHF), natomiast roszczenie objęte żądaniem ewentualnym wskazuje sumę kwoty, o którą suma pobranych przez pozwanego środków przewyższa sumę środków mu należnych, określonych na podstawie wykonanej przez powodów symulacji kredytu w okresie od 2 lipca 2010 r. do 2 kwietnia 2020 r. w walucie PLN tj. w kwocie 82.309,81 zł

Powodowie wskazali, że co do zasady podzielają stanowisko co do skutku abuzywności kwestionowanych postanowień przemawiające ze utrzymaniem umowy w mocy w kształcie pozbawionym postanowień abuzywnych. Niemniej podkreślono, że stwierdzenie abuzywności kwestionowanych postanowień umownych dotyczących mechanizmu indeksacji, przy jednoczesnym uznaniu przez Sąd braku możliwości dalszego trwania umowy w kształcie ich pozbawionym, z uwagi na sprzeczność z właściwością umowy kredytu, prowadzić może jedynie do stwierdzenia nieważności umowy kredytu przez Sąd w całości. Jako podstawę prawną dochodzonego roszczenia powodowie wskazali art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c. w zw. z art. 385 ¹ k.c. Zdaniem strony powodowej roszczenia o zwrot nienależnych świadczeń spełnionych przez obie strony mają przy tym charakter odrębny, stąd przysługuje im uprawnienie do żądania od pozwanego zwrotu wszystkich świadczeń pobranych przez niego w toku realizacji umowy. Wskazano, że równowartość wszystkich środków tytułem spłat rat kredytu pobranych przez pozwanego od powodów w związku z kwestionowaną umową kredytu wynosiła na dzień 2 kwietnia 2020 r. 68.173,15 zł i 53.153,40 CHF. Podano, że niniejszym pozwem w zakresie roszczenia ewentualnego powodowie dochodzą jedynie części w/w kwoty i odnosi się do świadczeń pobranych przez pozwanego w okresie od 2 lipca 2010 r. do 2 kwietnia 2020 r. i kwota ta wynosi 37.941,91 zł oraz 53.153,40 CHF (k. 11-39).

W odpowiedzi na pozew pozwany (...) S.A. z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powodów na jego rzecz zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych. Pozwany wskazał, że roszczenie powodów o zapłatę w związku z zarzutem abuzywności klauzul zawartych w umowie dotyczących mechanizmu waloryzacji kredytu kursem waluty obcej jest bezpodstawne co do zasady, a nadto niewykazane co do wysokości. Pozwany zakwestionował również prawidłowość wyliczeń powodów. Wskazano, że waloryzacja kredytu była przewidziana przez prawo zarówno w stanie prawnym przed, jak i po 26 sierpnia 2011 r., kiedy weszła w życie tzw. ustawa antyspreadowa. Wyjaśniono, że klauzule dotyczące sposobu przeliczania wielkości kredytu i rat nie prowadziły do pokrzywdzenia powoda, bowiem kurs był wyznaczany w oparciu o czynniki obiektywne.

Zdaniem pozwanego w chwili zawarcia umowy, w zamian za liczne korzyści (względem kredytów złotowych), takie jak niższe oprocentowanie, powodowie świadomie wybrali i zgodzili się na ryzyko kursowe. Wskazano, że obecnie natomiast strona powodowa wnosi o przekształcenie umowy z mocą wsteczną w umowę kredytu złotowego, ale przy zachowaniu tych korzyści. W ocenie pozwanego nie istnieją podstawy prawne i faktyczne do tworzenia konstrukcji stanowiącej hybrydę kredytu złotowego oraz kredytu waloryzowanego kursem CHF. Podkreślono, że niemożliwa i wewnętrznie sprzeczna byłaby umowa kredytu złotowego, w której oprocentowanie zostałoby oparte na stawce LIBOR 3M. Nadto pozwany wskazał, że brak jest podstaw do stwierdzenia abuzywności kwestionowanych przez powodów klauzul w toku kontroli incydentalnej, a nawet w razie stwierdzenia ich abuzywności brak jest podstaw do eliminacji całej waloryzacji z umowy. Podkreślono, że zgodnym zamiarem stron i celem umowy było wprowadzenie do niej mechanizmu waloryzacji oraz związanego z nim oprocentowania niższego niż przy kredytach złotowych.

Podano, że spłata kredytu odbywała się według konkretnych zasad, a powodowie dokonywali spłaty przy zastosowaniu określonego sposobu przeliczeń, który został skonkretyzowany w momencie spłaty. Zdaniem pozwanego w rezultacie rzekomo niedozwolony charakter spornych postanowień został wyeliminowany. Nadto wskazano, że powodowie przed zawarciem przedmiotowej umowy dokonywali szeregu wyborów, od wyboru oferty banku po walutę waloryzacji kredytu. Podkreślono również, że powodowie posiadają wykształcenie wyższe, co uzasadnia przekonanie, że strona powodowa posiadała wystarczające umiejętności poznawcze i doświadczenie, aby świadomie zawrzeć umowę kredytu. Nadto wskazano, że od 2009 r. powodowie mieli możliwość spłacania rat bezpośrednio w CHF, stąd jakiekolwiek zarzuty dotyczące ustalania kursów przez bank pozostają bezprzedmiotowe po tej dacie. Zaznaczono także, że na dzień zawarcia umowy konstrukcja przewidziana w umowie, polegająca na ustaleniu salda kredytu w walucie CHF, była zgodna z zasadą walutowości. Pozwany wskazał, że wyrok SOKiK był rezultatem kontroli abstrakcyjnej wzorca umownego, natomiast niniejsza sprawa jest indywidualna i dla celów oceny ewentualnej abuzywności spornych klauzul wymaga sprawdzenia abuzywności z art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. w odniesieniu do konkretnego, specyficznego całokształtu okoliczności sprawy.

Pozwany podał również, że reguły wykładni umów należy także stosować przy rozstrzyganiu o ewentualnych skutkach abuzywności, stąd gdyby sąd stwierdził, że postanowienia umowy są abuzywne w zakresie odwołań do tabeli kursów pozwanego i tym samym są one bezskuteczne, to nie można tej bezskuteczności rozciągać na inne części umowy. Podano, że nawet po stwierdzeniu abuzywności normy odsyłającej do konkretnych tabel kursów, w umowie nie powstaje żadna luka, którą sąd miałby zapełniać w jakikolwiek sposób. Pozwany w dalszej części szczegółowo omawia ewentualne skutki abuzywności klauzul odwołujących się do tabeli kursów pozwanego. Zdaniem strony pozwanej w takiej sytuacji prawidłowa wykładnia umowy prowadzi do wniosku, że do wyliczenia wielkości salda/rat zastosować należy kurs rynkowy, odpowiednio kupna/sprzedaży, właściwy na dzień dokonywania danej operacji. Jednocześnie pozwany podkreślił, że stosowany przez niego kurs do przeliczeń na podstawie umowy zawsze był rynkowy, stąd roszczenie powodów pozostaje bezzasadne. Zaznaczono, że ewentualnie należy również rozważyć zastosowanie do wyliczenia wysokości rat kapitałowo-odsetkowych kursu średniego NBP, aktualnego na dzień zapadalności danej raty.

Nadto pozwany zaprzeczył, aby jakiekolwiek postanowienie umowy, w szczególności dotyczące waloryzacji kredytu kursem CHF, było bezskuteczne w jakimkolwiek zakresie, jak również by umowa była sprzeczna z przepisami k.c., w szczególności art. 385 ¹ § 2 k.c., czy też stanowiła obejście prawa. Zdaniem banku zawarte w umowie klauzule zostały sformułowane w sposób jednoznaczny i zrozumiały. Nadto postanowienia umowy dotyczące indeksacji kredytu kursem waluty CHF były, jego zdaniem, przedmiotem indywidualnych ustaleń stron. Pozwany zaprzeczył, by powodowie nie byli rzetelnie poinformowani o ryzyku kursowym, jak również by waloryzacja stanowiła nielegalny, bo niezgodny z naturą stosunku zobowiązaniowego mechanizm. Nadto pozwany zaprzeczył, by którekolwiek z postanowień umowy były sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, z dobrymi obyczajami, zasadami dobrej praktyki bankowej i prowadziło do rażącego naruszenia interesu powodów. Pozwany zaprzeczył również, by postanowienia umowy, w szczególności dotyczące waloryzacji kredytu kursem CHF nie były uzgadniane przez strony. Wskazano także, że roszczenia powoda zmierzają do nadużycia prawa, co jest sprzeczne z regułami art. 5 k.c. Pozwany zaprzeczył również, by w ogóle doszło do jakiegokolwiek bezpodstawnego wzbogacenia po jego stronie, bowiem posiadał on podstawę prawną do uzyskania korzyści, w postaci umowy oraz odpowiednich uregulowań prawa cywilnego i przepisów Prawa bankowego. Nadto pozwany podniósł zarzut przedawnienia roszczenia powodów w zakresie świadczeń spełnionych na rzecz banku w okresie wcześniejszym niż 3 lata przed skutecznym przerwaniem biegu przedawnienia w sprawie. Pozwany wskazał również na brak interesu prawnego powodów w zakresie powództwa o ustalenie (k. 95-207).

W dalszym toku postępowania strony podtrzymały stanowiska dotychczas zajęte w sprawie.

Sąd ustalił, co następuje:

W dniu 10 września 2008 r. powodowie A. K. i W. K. zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego tj. z (...) Bank Spółką Akcyjną z siedzibą w W. (obecnie: (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.) umowę nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF. Powodowie umowę zawarli jako konsumenci. Celem zaciągnięcia kredytu było finansowanie zakupu prawa do odrębnej własności lokalu mieszkalnego nr (...), położonego w B. przy ul. (...).

Na podstawie umowy pozwany bank zobowiązał się oddać do dyspozycji powodów kwotę 210.000 zł, która była indeksowana kursem CHF. Wypłata tej kwoty nastąpiła w walucie polskiej z jednoczesnym zastosowaniem mechanizmu tzw. indeksacji, przez co została przeliczona na kwotę 103.027,03 CHF według kursu kupna waluty z tabeli kursowej (...) Banku S.A.

Kredyt miał być spłacany w 240 miesięcznych równych ratach kapitałowo-odsetkowych tj. do dnia 2 października 2028 r.

Spłata kredytu miała następować w miesięcznych ratach
z zastosowaniem mechanizmu opisanego w § 11 ust. 4 umowy tj. w walucie polskiej, po uprzednim ich przeliczeniu według kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...) Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godz. 14:50.

Kredyt oprocentowany był według zmiennej stopy procentowej, która na dzień wydania decyzji kredytowej ustalona była w wysokości 3,78% w stosunku rocznym. Wysokość zmiennej stopy procentowej ustalona została jako stawka bazowa LIBOR 3M powiększona o stałą w całym okresie kredytowania marżę banku w wysokości 1,00%.

Zabezpieczeniem kredytu była hipoteka kaucyjna do kwoty 315.000 zł ustanowiona na nieruchomości należącej do powodów.

dowód: umowa nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF z dnia 10 września 2008 r. wraz z załącznikami k.45-54, 224, 358-364, Regulamin udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych w ramach (...) hipotecznych k. 68-69, wniosek o udzielenie kredytu (...) hipoteczny z dnia 18 sierpnia 2008 r. k. 216-220, decyzja kredytowa z dnia 5 września 2008 r. k. 221-222,

W dniu 19 czerwca 2012 r. powodowie zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego tj. z (...) Bank Spółką Akcyjną z siedzibą w W. (obecnie: (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.) aneks do w/w umowy kredytu, na mocy którego bank zapewnił kredytobiorcom możliwość dokonywania zmian waluty spłaty kredytu hipotecznego waloryzowanego kursem CHF, ze złotych polskich na walutę waloryzacji oraz z waluty waloryzacji na złote polskie w okresie obowiązywania umowy. Spłata kredytu mogła następować z rachunku prowadzonego w złotych lub z rachunku prowadzonego w CHF.

dowód: aneks do umowy nr (...) z dnia 19 czerwca 2012 r. k. 57-60,

W dniu 13 sierpnia 2018 r. powodowie zawarli z pozwanym bankiem aneks do w/w umowy kredytu, na mocy którego zmieniono zabezpieczenie kredytu m.in. poprzez ustanowienie hipoteki kaucyjnej do kwoty 300.000 zł na nieruchomości należącej do powodów.

dowód: aneks do umowy nr (...) z dnia 13 sierpnia 2018 r. k. 55-56,

Kredyt został uruchomiony w 2 transzach. W dniu 19 września 2008 r. została powodom wypłacona kwota 69.410,41 zł, co odpowiadało kwocie 33.462,09 CHF. W dniu 2 października 2008 r. została powodom wypłacona kwota 140.589,60 zł, co odpowiadało kwocie 66.256,47 CHF.

dowód: zaświadczenie pozwanego z dnia 9 kwietnia 2020 r. k. 61, zaświadczenie pozwanego z dnia 14 kwietnia 2020 r. k. 62-67, dyspozycja uruchomienia kredytu hipotecznego k. 223,

W okresie od 16 września 2008 r. do 13 kwietnia 2020 r. powodowie wpłacili na rzecz pozwanego banku w ramach wykonania przedmiotowej umowy kredytu łączną kwotę 68.173,15 zł oraz 53.153,40 CHF.

Do spłaty kredytu powodom została kwota około 136.000 zł. Obecnie raty są spłacane przez powodów w CHF.

dowód: zaświadczenie pozwanego z dnia 9 kwietnia 2020 r. k. 61, zaświadczenie pozwanego z dnia 14 kwietnia 2020 r. k. 62-67, zeznania powódki k. 334v-335v (00:09:22-00:43:28),

Umowa zawarta została przez strony z wykorzystaniem przedłożonego przez bank wzorca umownego, bez możliwości negocjacji jej treści. Swoboda wyboru powodów ograniczała się jedynie do możliwości jej zawarcia bądź odmowy zawarcia na warunkach przedstawionych jednostronnie przez pozwany bank. Powodowie nie wiedzieli, że istnieje możliwość spłaty kredytu w CHF.

Powodowie potwierdzili na piśmie, że w pierwszej kolejności pracownik banku przedstawił im ofertę kredytu hipotecznego w walucie polskiej. Po zapoznaniu się z tą ofertą zdecydowali jednak, że wybierają kredyt denominowany w walucie obcej. Jednocześnie potwierdzili, że mają pełną świadomość ryzyka związanego z tym produktem, a w szczególności w zakresie okoliczności, że niekorzystna zmiana kursu waluty spowoduje wzrost miesięcznych rat spłaty kredytu oraz wzrost całego zadłużenia. Powodom przedstawiono również symulację wysokości rat kredytu.

dowód: wniosek o udzielenie kredytu (...) hipoteczny z dnia 18 sierpnia 2008 r. k. 216-220, decyzja kredytowa z dnia 5 września 2008 r. k. 221-222, oświadczenie dla kredytów i pożyczek hipotecznych z dnia 30 lipca 2008 r. k. 357, zeznania powódki k. 334v-335v (00:09:22-00:43:28), zeznania powoda k. 335v-336 (00:43:28-00:56:48),

Pismem z dnia 11 maja 2020 r. powodowie złożyli pozwanemu reklamację dotyczącą przedmiotowej umowy o kredyt w zakresie nienależnie pobranych od nich środków w związku z nieważnością umowy w kwocie 261.742,94 zł, ewentualnie nienależnie od nich pobranych rat kapitałowo-odsetkowych w wyższej wysokości niż rzeczywiście powinni oni spłacić w okresie od 2 czerwca 2010 r. do 2 kwietnia 2020 r. w związku z zawarciem w treści umowy niedozwolonych postanowień umownych, których treść miała wpływ na wysokość rat kredytu w kwocie 79.896,86 zł. Jednocześnie powodowie wezwali pozwanego do zapłaty w/w kwot.

Pozwany bank rozpatrzył reklamację powodów negatywnie.

dowód: reklamacja z dnia 11 maja 2020 r. k. 70-75, wiadomość e-mailowa pozwanego z dnia 20 maja 2020 r. k. 76-78,

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie w/w dokumentów złożonych przez strony w toku postępowania, jak również na podstawie przesłuchania obu powodów.

Sąd uznał za wiarygodne oraz przydatne dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy w/w dokumenty, albowiem zostały one sporządzone we właściwej formie, przewidzianej dla danego typu dokumentów. Ponadto autentyczność tych dokumentów nie budziła wątpliwości Sądu ani stron postępowania.

Sąd pominął dowód w dokumentów w postaci Pisma Okólnego nr A-V- (...) z dnia 20 kwietnia 2009 r. wraz z załącznikami, Pisma Okólnego nr A-V- (...) z dnia 30 czerwca 2009 r. wraz z załącznikami oraz Pisma Okólnego nr (...) (...)/11 z dnia 25 sierpnia 2011 r. Wskazać należy, że wprowadzane przez poprzednika prawnego pozwanego zmiany w Regulaminie oraz produktach w. (...) r. i w 2011 r. tj. po zawarciu przedmiotowej umowy kredytu nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Podkreślić bowiem należy, że abuzywność zapisów, powinno się badać na moment zawierania umowy przez konsumenta z przedsiębiorcą. W takiej sytuacji nie ma więc znaczenia, w jaki sposób przedsiębiorca wykonywał umowę, w tym jakie zmiany w treści stosunku prawnego między stronami wprowadzał po zawarciu umowy.

Sąd pominął dowód z dokumentów w postaci: wydruków tabel kursów walut mBanku i NBP, płyty CD zawierającej tabele kursowe CHF, Raport KNF z 2016 r., Raport KNF z 2013 r., Raport UOKiK i Białą księgę kredytów frankowych w Polsce, protokołu zeznań świadka M. D. złożonych przed Sądem Rejonowym w Łodzi w dniu 5 kwietnia 2019 r., wydruków ze stron internetowych - informacji dla klienta z 2009 r. oraz z serwisu onet.pl, sprawozdania finansowego (...) Bank S.A. za 2008 r., pisma (...) S.A. z dnia 13 kwietnia 2015 r. metodyki i analizy porównawczej tabel kursowych mBanku, stanowiska Pierwszego Prezesa SN z dnia 6 września 2016 r., stanowiska Prezesa (...) z dnia 16 czerwca 2016 r. wraz z załącznikiem, decyzji Prezesa UOKiK z dnia 28 grudnia 2015 r., notowań LIBOR, ze względu na fakt, że nie były one przydatne dla stwierdzenia okoliczności faktycznych istotnych dla niniejszej sprawy. Zaoferowane przez strony dowody wskazują na istnienie różnych ocen prawnych kredytu, jak i na szerokie tło ekonomiczne kredytów indeksowanych. Wskazać jednak należy, że przeprowadzenie prawnej oceny umowy zastrzeżone jest dla Sądu.

Za przydatne dla rozstrzygnięcia uznał Sąd natomiast zeznania powodów, albowiem w znacznej części korespondowały one z pozostałem materiałem dowodowym zgromadzonym w aktach sprawy. Powodowie przedstawili okoliczności, w których zaproponowano im zawarcie umowy kredytu hipotecznego waloryzowanego kursem CHF, jak również brak możliwości negocjacji poszczególnych postanowień umownych.

Sąd pominął dowód z zeznań świadków D. S. z uwagi na jego nieprzydatność dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy tj. na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. Powołany świadek nie brał udziału w procesie zawierania przez strony kwestionowanej umowy kredytu, przez co nie mógł posiadać wiedzy istotnej dla rozstrzygnięcia sprawy. Na tej samej podstawie Sąd postanowił pominąć dowód z opinii biegłego, albowiem na etapie rozstrzygania o tym dowodzie doszedł do przekonania, że żądanie główne jest bezzasadne, a rozważeniu podlegało jedynie żądanie ewentualne zgłoszone w pozwie. Dowód ten był więc zbędny dla rozpoznania przedmiotowej sprawy.

Sąd zważył, co następuje:

W niniejszej sprawie powodowie żądali zasądzenia od pozwanego na ich rzecz kwoty 14.437,21 zł tytułem nienależnie pobranych przez stronę pozwaną rat kapitałowo-odsetkowych w wyższej wysokości niż rzeczywiście powinni powodowie spłacić w okresie od dnia 2 lipca 2010 r. do dnia 4 czerwca 2012 r. oraz kwoty 53.153,40 CHF tytułem całości środków pobranych przez stronę pozwaną od powodów w walucie CHF w okresie od 2 lipca 2012 r. do 2 kwietnia 2020r. Ewentualnie powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kwoty 82.309,81 zł tytułem nienależnie pobranych przez stronę pozwaną rat kapitałowo-odsetkowych w wyższej wysokości niż rzeczywiście powinni powodowie spłacić w okresie od dnia 2 lipca 2010 r. do dnia 2 kwietnia 2020 r. W/w żądania były związane z ustaleniem bezskuteczności wymienionych szczegółowo w pozwie postanowień zawartej z poprzednikiem prawnym pozwanego banku umowy kredytu.

Ewentualnie powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kwoty 37.941,91 zł tytułem nienależnie pobranych przez pozwanego od powodów środków w okresie od 2 lipca 2010 r. do 4 czerwca 2012 r. oraz kwoty 53.153,40 CHF w związku z nieważnością umowy kredytu oraz o ustalenie, że umowa kredytu nr (...) zawarta przez strony w dniu 10 września 2008 r. jest nieważna.

W sprawie bezsporne było, że strony zawarły umowę kredytu na kwotę 210.000 zł, która była indeksowana kursem CHF. Wypłata kredytu nastąpiła w walucie polskiej z jednoczesnym zastosowaniem mechanizmu indeksacji, przez co została przeliczona na kwotę 103.027,03 CHF. Powodowie zgodnie z umową mieli obowiązek spłacać kredyt w miesięcznych, równych ratach kapitałowo-odsetkowych z zastosowaniem mechanizmu opisanego w § 11 ust. 4 umowy tj. w walucie polskiej, po uprzednim ich przeliczeniu według kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...) Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godz. 14:50. Do dnia wniesienia pozwu powodowie spłacili na rzecz banku znaczną część udzielonego im kredytu. Zgodnie z przedłożonym zaświadczeniem pochodzącym od pozwanego banku były to na dzień wniesienia pozwu kwoty 68.173,15 zł oraz 53.153,40 CHF.

Sąd ustalił również, że przedmiotowa umowa zawarta została
z wykorzystaniem przedłożonego przez bank wzorca umowy. Powodowie wyjaśnili w wiarygodny sposób, że nie mieli żadnego wpływu na treść umowy, szczególnie w zakresie jej postanowień, które uznają za abuzywne. Bank wykazał natomiast, że poinformował jedynie kredytobiorców o możliwości zaciągnięcia zobowiązania w walucie polskiej, ale również – już po wyborze kredytu waloryzowanego kursem waluty obcej – o ryzyku kursowym oraz mogących z tego tytułu wzrosnąć miesięcznych ratach. Z powyższego wynika, że praktycznie swoboda powodów sprowadzała się do możliwości zawarcia lub nie przedmiotowej umowy.

W pierwszej kolejności Sąd rozpoznał żądanie główne powodów sprowadzające się do uznania wskazanych przez nich klauzul umownych za niedozwolone, co wiązać miałoby się z zasądzeniem na ich rzecz od banku nienależnie w ich ocenie nadpłaconych rat kapitałowo-odsetkowych. Powołane przez powodów klauzule tj. § 1 ust. 3A, § 7 ust.1, § 11 ust. 4, § 13 ust. 6, § 16 ust. 3 umowy w rzeczywistości mogą zostać uznane za niedozwolone. Zgodnie z treścią art. 353 ¹ k.c., strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Jednocześnie zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (art. 385 ¹ § 3 k.c.).

W pierwszej kolejności wskazać należy, że pozwany prowadzi działalność gospodarczą w zakresie czynności bankowych. Powodowie natomiast zawarli przedmiotową umowę jako osoby fizyczne celem sfinansowania zakupu prawa do odrębnej własności lokalu mieszkalnego nr (...), położonego w B. przy ul. (...). W świetle powyższego nie budzi wątpliwości, że powodowie w niniejszej sprawie posiadają status konsumentów w rozumieniu art. 221 k.c.

Powodowie wykazali w toku postępowania, że wskazane klauzule nie zostały przez nich uzgodnione z bankiem, a ich rola w procesie zawierania umowy sprowadzała się w zasadzie do podjęcia decyzji o zawarciu lub nie umowy przygotowanej uprzednio przez bank. Jednocześnie wszystkie te klauzule mogą uchodzić za niedozwolone, albowiem przyznają wyłącznie bankowi prawo do dowolnego przerzucania odpowiedzialności za ryzyko związane z wzrostem kursu waluty na powodów. Przede wszystkim konstrukcja indeksacji znajdująca się w umowie powoduje możliwość narzucenia przez bank wysokości kwoty podlegającej zwrotowi, a w konsekwencji i wysokości odsetek, a więc głównych świadczeń powodów. Ustalenie ich wysokości wiązało się bowiem z koniecznością odwołania się do kursu walut ustanawianych w wewnętrznej, dowolnej i nieznanej powodom tabeli kursów banku. Takie klauzule już od dawna wskazywane są jako abuzywne z uwagi na nieokreślony i nieobiektywny miernik, podług którego następuje ostatecznie określenie wysokości zobowiązania kredytobiorcy, które jest niemożliwe do przewidzenia i obliczenia w chwili zawarcia umowy (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2018 r., I CSK 628/17). Jednocześnie zaznaczyć należy, że nie ma znaczenia dla dokonywanej oceny to, w jaki sposób bank rzeczywiście ustalał kurs w trakcie wykonywania umowy i jaka była relacja kursu banku do kursu rynkowego. Są to okoliczności obojętne na gruncie art. 385 ² k.c., jak również oceny możliwego naruszenia interesów konsumenta. Istotne jest jedynie, że postanowienia umowy dawały przedsiębiorcy nieograniczoną swobodę w wyznaczaniu kursu waluty, a w konsekwencji – wysokości zobowiązań konsumenta.

Dalej wskazać należy, że kwota podlegająca zwrotowi na rzecz banku nie została dostatecznie i ściśle w umowie określona, nie odpowiada ona nominalnie kwocie wykorzystanego kredytu i nie są określone w sposób obiektywny zasady jej ustalenia. Ponadto wskazać należy, że zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Oznacza to, że kredytobiorca jest zobowiązany do zwrotu określonej kwoty środków pieniężnych, którą winna wyznaczać kwota kapitału mu udostępnionego i wykorzystanego przez kredytobiorcę. Bank nie może więc żądać zwrotu większej kwoty aniżeli ściśle określonej i oddanej do dyspozycji klienta. Wszelkie zapisy umowne dopuszczające dowolną waloryzację są sprzeczne z art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe w zw. z art. 358 ¹ § 2 i 5 k.c. i rażąco naruszają interesy konsumenta.

Jednocześnie wskazać należy, że podnoszone przez pozwanego okoliczności dotyczące wprowadzenia z dniem 26 sierpnia 2011 r. tzw. ustawy antyspredowej nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Podkreślić bowiem należy, że abuzywność zapisów, powinno się badać na moment zawierania umowy przez konsumenta z przedsiębiorcą. W takiej sytuacji nie ma więc znaczenia, jakie zmiany w ustawodawstwie wprowadzano po zawarciu przedmiotowej umowy, jak również w jaki sposób przedsiębiorca wykonywał umowę, w tym jakie zmiany w treści stosunku prawnego między stronami wprowadzał po zawarciu umowy. Powyższe uwagi należy zatem odnieść również do aneksu zawartego przez strony w dniu 19 czerwca 2012 r., na mocy którego bank zapewnił kredytobiorcom możliwość dokonywania zmian waluty spłaty kredytu hipotecznego waloryzowanego kursem CHF.

Z uwagi na uznanie przez Sąd abuzywności klauzul waloryzacyjnych, konieczne stało się dokonanie analizy ewentualnych skutków prawnych, do których prowadziłoby wyeliminowanie ich z umowy stron. Zgodnie z treścią art. 385 ¹ § 1 zd. pierwsze k.c., postanowienia te nie wiązałyby powodów i to od momentu zawarcia umowy kredytowej. Powyższe rozstrzygniecie powoduje, że postanowienia te stają się bezskuteczne wobec powodów, lecz jednocześnie powoduje to powstanie pewnego rodzaju „luki” w stosunku prawnym. W związku z tym powstaje problem możliwości uzupełnienia umowy innymi postanowieniami. Z bogatego dorobku orzeczniczego TSUE wynika, że nic nie stoi na przeszkodzie temu, by sąd krajowy zastąpił nieuczciwe postanowienie umowne przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym (por. m.in. wyrok z dnia 30 kwietnia 2014 r., sygn. akt C-26/13). Jednakże w orzecznictwie sądów krajowych wielokrotnie potwierdzano, że w polskim porządku prawnym nie istnieją przepisy
o charakterze deklaratywnym, którymi można by w ten sposób „zapełnić” niejako powstałe braki w umowie. W ocenie Sądu utrzymanie umowy
w pozostałym zakresie (tzw. „odfrankowienie” kredytu) również nie jest możliwe, albowiem uczyniłoby to umowę niemożliwą do wykonania. Wedle stanowiska banku, taka umowa nie zostałaby zawarta z uwagi na jej ekonomiczną nieopłacalność i jako taka nie mogłaby funkcjonować w ramach oferty banku. Na marginesie wskazać należy, że zgodnie z wyrokiem TSUE z dnia 3 października 2019 r. (w sprawie C-260-18), sąd krajowy nie jest również władny uzupełniać powstałej wobec uznania za bezskuteczne niektórych z postanowień umowy luki poprzez odwołanie się do kursu średniego NBP.

Z uwagi na powyższe, żądania główne powodów mające polegać na uznaniu za bezskuteczne niektórych postanowień umownych nie może zostać uwzględnione. Prowadziłoby bowiem do powstania umowy, która nie jest w żaden sposób wykonalna w świetle pozostałej jej treści. Tym samym żądania główne o zapłatę jako nierozerwalnie związane z tym żądaniem także nie może zostać przez Sąd uwzględnione.

W ocenie Sądu żądanie ewentualne strony powodowej dotyczące ustalenia nieważności umowy kredytowej okazało się natomiast zasadne. Uznając, że przywołane przez stronę powodową klauzule w rzeczywistości są abuzywne, bezskuteczne i nie wiążą powodów, umowa jako sprzeczna z przepisami prawa jest nieważna na podstawie art. 58 k.c., a bez wyeliminowanych postanowień jej wykonanie nie jest możliwe. Powodowie mają przy tym interes prawny określony w treści art. 189 k.p.c. w ustaleniu tej nieważności, albowiem takie ustalenie rozstrzyga ostatecznie o ich prawach i obowiązkach, które wynikają z istniejącego stosunku zobowiązaniowego. Ustalenie nieważności przedmiotowej umowy ma ten skutek, że strony nie są nią związane i od początku nie były. Są więc obowiązane zwrócić sobie wzajemnie to, co już świadczyły na rzecz drugiej strony umowy wzajemnej.

Zgodnie z art. 69 ust. 2 pkt 4a ustawy Prawo bankowe, umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności - w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu.

Nieprecyzyjne i dowolne odwołanie się do bliżej nieznanej tabeli kursów sporządzanej na wewnętrzne potrzeby przez bank narusza wskazany przepis. Szczególnie istotne jest to, że strona powodowa nie wiedziała i nie mogła wiedzieć według jakiego kursu ostatecznie zostanie przeliczona ich rata, z każdym kolejnym miesiącem powodowie nie wiedzieli więc w praktyce ile wynosi rata, którą zobowiązani są uiścić. Naruszenie więc przez bank art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe jest oczywiste. Ze względu na wyeliminowanie abuzywnych klauzul waloryzacyjnych z umowy, sprzeczność umowy z przepisem art. 69 ust. 2 pkt 4a ustawy Prawo bankowe tylko się pogłębia, albowiem brak jest wówczas jakiegokolwiek obiektywnego miernika według którego można przeliczyć kurs walut. Powoduje to w efekcie nieważność całej umowy kredytowej – zgodnie z treścią art. 58 k.c. Dodać ponadto trzeba, że umowę należy ocenić jako sprzeczną z zasadami współżycia społecznego i dobrymi obyczajami także i z tej przyczyny, że nawet, gdyby za rzeczywistą przyczynę wytoczenia powództwa uznać nie tyle skutki tzw. spreadu, co sam fakt znacznego wzrostu kursu franka szwajcarskiego, w dniu zawarcia umowy powodowie obejmowali swoją świadomością możliwość kilkuprocentowej zwyżki i jej skutki. Taka świadomość ryzyka nie obejmuje, w ocenie Sądu, świadomego ryzyka uwolnienia kursu waluty przez kraj emisji i w efekcie zwyżki kursu o 100%. To na pracownikach banku, jako profesjonalistach, spoczywa obowiązek wyczerpującego wyjaśnienia konsumentowi skutków takich zdarzeń, istoty gwarantowania waluty przez kraj emisji i możliwych skutków jej uwolnienia, w celu uzyskania pełnego obrazu ryzyka i możliwości jego rozważenia. Ponadto, o sprzeczności umowy z zasadami współżycia społecznego, w powiązaniu z powyższymi rozważaniami, świadczy także fakt, że w przypadku tak znacznego, niemożliwego do przewidzenia wzrostu kursu waluty, cały ciężar tego zdarzenia został przerzucony na kredytobiorcę. Bank natomiast, który wypłacił powodom kredyt w złotych polskich, a następnie tylko deklarował fakt konieczności zakupu waluty obcej, ale nie wykazał, aby za pobierane od powodów raty rzeczywiście po tym rosnącym kursie ją nabywał, pozyskiwał do swojej dyspozycji środki znacznie wyższe, niż zaangażował, w związku z niemal podwojonym kursem franka szwajcarskiego – tak dalece niewspółmierne do środków wydatkowanych i rozsądnych zysków, że skutek ten czyni ważność umowy niemożliwą do obrony.

Podniesiony przez stronę pozwaną w odpowiedzi na pozew zarzut przedawnienia roszczenia nie zasługiwał na uwzględnienie. Zgodnie z treścią art. 118 zd. pierwsze k.c., jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. W doktrynie utrwalone jest stanowisko, że kredyt spłacany w ratach jest w istocie świadczeniem jednorazowym (a nie okresowym), stanowi bowiem jedną, określoną całość. Żądanie powodów opierało się na żądaniu zwrotu świadczenia nienależnego (art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c.), toteż żądanie zwrotu świadczenia nienależnego przedawnia się z upływem lat dziesięciu (zgodnie z przepisami intertemporalnymi obowiązującymi w dniu zawiązania umowy kredytu). Przedawnienie może ewentualnie dotyczyć więc jedynie żądania zwrotu części zapłaconych przez powodów i przedawnionych już rat (uiszczonych do 2010 r.). Powyższe rozważania nie mają jednak istotnego znaczenia dla przedmiotowej sprawy, albowiem żądania główne, jak również żądanie ewentualne o zapłatę, zostało oddalone z innych przyczyn.

Natomiast żądanie oparte o art. 189 k.p.c. ze swojej istoty nie może ulec przedawnieniu, albowiem w dniu wniesienia pozwu umowa kredytowa wiązała obie strony, które realizowały obowiązki wprost z niej wynikające. Żadna ze stron węzła obligacyjnego nie zdecydowała się na wcześniejsze wypowiedzenie przedmiotowej umowy, wierzytelności z niej wynikające nie zostały więc postawione uprzednio w stan wymagalności.

Odnosząc się natomiast do żądania ewentualnego o zasądzenie kwoty 37.941,91 zł oraz kwoty 53.153,40 CHF w związku z nieważnością umowy kredytu wskazać należy, że nie zasługiwało ono na uwzględnienie. Zgodnie art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową, ten obowiązany jest do jej zwrotu. Świadczenie spełnione jako wykonanie nieważnej czynności prawnej jako nienależne jest jednym z przypadków tej instytucji (art. 411 k.c.) W sprawie niniejszej mamy do czynienia z nieważnością umowy wzajemnej, przy czym świadczenia stron miały charakter jednorodzajowy (pieniężny). Po jej zawarciu bank wypłacił wskazaną w umowie kwotę na rachunek bankowy powodów. Następnie przez okres prawie 12 lat powodowie spełniali świadczenia odpowiadające określonym w umowie ratom kapitałowo-odsetkowym, dokonując kilkudziesięciu wpłat, w łącznej kwocie 68.173,15 zł oraz 53.153,40 CHF, natomiast kwota wypłacona powodom przez bank wynosiła 210.000 zł.

Tego rodzaju sytuacja nakazuje rozważenie zasadności roszczenia ewentualnego powodów o zapłatę z uwzględnieniem przepisu art. 409 k.c., zgodnie z którym obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. Istota problemu sprowadza się do wykładni sformułowania zużył lub utracił (korzyść) w taki sposób, że nie jest już wzbogacony. Wykładnia językowa nie prowadzi do wystarczającego rezultatu, nakazuje jedynie badać stan wzbogacenia strony, która uzyskała korzyść majątkową. Natomiast nie można jednoznacznie stwierdzić, czy roszczenia stron należy rozpatrywać zupełnie od siebie niezależnie, czy też świadczenie wzajemne należy brać pod uwagę jako element stanu majątkowego strony wpływający na wysokość wzbogacenia. W doktrynie problem ten jest dostrzegany jako spór pomiędzy zwolennikami tzw. teorii dwóch kondykcji (nakazującej niezależne rozliczenia roszczeń) i tzw. teorii salda (uznającej, że w razie świadczeń wzajemnych istnieje tylko roszczenie wobec tego podmiotu, który uzyskał korzyść o większej wartości).

Zaznaczyć należy, że za cel instytucji bezpodstawnego wzbogacenia nie można uznać jedynie słuszności. Służą one wyrównaniu przesunięć majątkowych, które nie znajdują oparcia w procedurach uznanych przez państwo za legitymizujące, ich funkcją jest oddanie każdemu, co mu się należy według ocen pozytywnego porządku prawnego ( por. P. Księżak Bezpodstawne wzbogacenie. Art. 405-411 k.c. Komentarz, Warszawa 2007 s. 6, W. Serda nienależne świadczenie, Warszawa 1988, s. 14, R. Trzaskowski, Komentarz do art. 405 k.c., teza 1 do art. 405, Lex). Nie chodzi zatem o realizację poszczególnych roszczeń, jakie powstają w określonym stanie faktycznym, ale o zapewnienie równowagi majątkowej sprzed zdarzenia dającego się określić jako bezpodstawne wzbogacenie. Taki wniosek płynie już z art. 405 k.c., który w pierwszej kolejności przewiduje zwrot korzyści, zaś dopiero w razie niemożliwości takiego przesunięcia nakazuje zapłatę sumy pieniężnej. Kolejny argument - bardziej szczegółowy, a przez to i bardziej przekonujący - płynie z art. 408 § 3 k.c., zgodnie z którym jeżeli żądający wydania korzyści jest zobowiązany do zwrotu nakładów, sąd może zamiast wydania korzyści w naturze nakazać zwrot jej wartości w pieniądzu z odliczeniem wartości nakładów, które żądający byłby obowiązany zwrócić. Przepis ten reguluje sytuację, w której obie strony są zobowiązane wobec siebie i pozwala na rozstrzygnięcie sprowadzające się do najmniejszego przesunięcia majątkowego zapewniającego równowagę sprzed bezpodstawnego wzbogacenia.

Wobec powyższego, zdaniem Sądu, uwzględnianie spłat dokonywanych przez kredytobiorcę jako wykonanie nieważnej umowy kredytowej jest niezbędne dla określenia minimalnego przesunięcia zapewniającego powrót do równowagi majątkowej stron. Innymi słowy spłaty dokonane po otrzymaniu kwoty kredytu na podstawie nieważnej umowy należy traktować jako zużycie uzyskanej korzyści prowadzące do utraty (przynajmniej w części) uzyskanego wzbogacenia. To zaś w świetle art. 409 k.c. prowadzi do wniosku, że w takiej sytuacji zwrotowi jako nienależne mogą podlegać dopiero wpłaty kredytobiorcy, których suma przekroczyła kwotę udzielonego kredytu.

Należy również zauważyć, że pomijanie świadczeń drugiej strony (konsumenta) przy rozliczaniu nieważnej czynności prawnej może prowadzić do skutków niedających się zaakceptować ze względu na konstytucyjną zasadę ochrony konsumentów (art. 76 Konstytucji). Zawarcie nieważnej umowy kredytu może rodzić roszczenia nie tylko kredytobiorcy, ale i banku. Nieważność na skutek sprzeczności z ustawą jest brana pod uwagę z urzędu, podobnie z urzędu sąd ma obowiązek badać umowy zawierane z konsumentem pod kątem ich ewentualnej abuzywności. Podstawą zasądzenia kwoty na rzecz banku będą wówczas przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. Przyjęcie koncepcji, że przy określaniu wzbogacenia należy brać pod uwagę jedynie świadczenie jednej strony doprowadza do konieczności zasądzenia wypłaconej kwoty nawet w sytuacji dokonania przez kredytobiorcę - konsumenta nadpłaty ponad uzyskaną kwotę kredytu.

Skutkiem nieważności wobec stwierdzenia abuzywności klauzuli indeksacyjnej (to samo dotyczy nieważności umowy sprzecznej z ustawą) było uznanie, że spełnione przez powodów świadczenia nie miały oparcia w łączącej strony umowie. Nie oznacza to jednak, że uzyskane w ten sposób wzbogacenie pozwanego nastąpiło bez podstawy prawnej. Na konieczność odróżnienia podstawy prawnej świadczenia i wzbogacenia zwracano od dawna uwagę w doktrynie ( por. W. Serda, Nienależne świadczenie, Warszawa 1988, s. 40). Do nienależnego świadczenia stosuje się przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, a więc i powołany wyżej art. 409 k.c. A zatem może się okazać, że w nienależne (z racji nieważności umowy) świadczenie strony, która uzyskała wzbogacenie jako pierwsza, staje się wzbogaceniem należnie uzyskanym przez drugą stronę, która sama jako pierwsza dokonała świadczenia na podstawie tej samej nieważnej umowy. Innymi słowy świadczenie kredytobiorcy w postaci raty płaconej na podstawie nieważnej kredytu powoduje wygaśnięcie w odpowiedniej części jego długu z tytułu otrzymania bezpodstawnego wzbogacenia w postaci wypłaconego kredytu.

Jeśli strony wzajemnie dokonywały świadczeń w jednej walucie, oznacza to, że pozwany bank będzie wzbogacony dopiero po spłacie nominalnej wartości kredytu i dopiero wówczas można zasądzić od niego kwotę nadpłaty jako bezpodstawnego wzbogacenia. W okolicznościach niniejszej sprawy strony nie dokonywały jednak świadczeń w jednej walucie. Bank wypłacił bowiem powodom kredyt w złotówkach, natomiast spłata kredytu przez powodów odbywała się początkowo w PLN, a następnie w CHF. Mając powyższe na uwadze Sąd doszedł do przekonania, że w świetle zgromadzonego materiału dowodowego nie było możliwe ustalenie, czy łączna suma wpłat powodów przewyższa wartością uzyskaną wypłatę. W szczególności powodowie nie wykazali, by owa nadpłata wynosiła odpowiednio kwoty 37.941,91 zł oraz kwoty 53.153,40 CHF. W tym miejscu wskazać należy, że pełnomocnik powodów nie wnosił o przeprowadzenie dowodu opinii biegłego w zakresie roszczenia ewentualnego o zapłatę, która miałaby dotyczyć wzajemnego rozliczenia stron w razie stwierdzenia nieważności umowy i wskazania wysokości kwot świadczonych przez każdą ze stron w wykonaniu nieważnej umowy. Mając powyższe okoliczności na względzie Sąd uznał, że nie zostało wykazane, by obecnie pozwany bank pozostawał bezpodstawnie wzbogacony kosztem powodów, zwłaszcza we wskazanej przez nich kwotach 37.941,91 zł oraz 53.153,40 CHF.

Sąd nie podzielił zarzutu pozwanego co do tego, że roszczenia powodów zmierzają do nadużycia prawa, co jest sprzeczne z regułami art. 5 k.c. Nie ma bowiem podstaw do uznania, że roszczenie powodów o ustalenie nieważności umowy stanowiło przejaw nadużycia konstrukcji prawnej ochrony konsumenta w stosunkach z przedsiębiorcą. Podkreślić należy, że to pozwany zawarł w treści łączącej strony umowy klauzule abuzywne, a konsekwencje tego działania nie mogą obciążać konsumentów. Pozwany miał pełną dowolność kształtowania warunków wzorca umowy kredytowej oferowanego konsumentom i nic nie stało na przeszkodzie, aby zawarł we wzorcu mechanizmu ustalania kursu waluty będącej miernikiem wartości w sposób obiektywny i możliwy do weryfikacji przez konsumenta. Mając więc na względzie, że pozwany już na etapie konstruowania wzorca umowy naruszył dobre obyczaje, zawierając w jego treści postanowienia abuzywne, nie mógł się on w niniejszej sprawie powoływać na ochronę przewidzianą treścią art. 5 k.c.

Mając na uwadze wszystkie przytoczone okoliczności, Sąd na podstawie art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c. w zw. z art. 385 ¹ § 1 k.c. a contrario oddalił powództwo główne (pkt 1 wyroku), a na podstawie art. 189 k.p.c. w zw. z art. 58 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe w zw. z art. 385 ¹ § 1 k.c. ustalił, że umowa kredytu nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF z dnia 10 września 2008 r. zawarta pomiędzy powodami a poprzednikiem prawnym pozwanego banku – jest nieważna (pkt 2 wyroku). Sąd na podstawie art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c. w zw. z art. 385 ¹ § 1 k.c. a contrario oddalił również powództwo ewentualne o zapłatę (pkt 3 wyroku).

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. obciążając przegrywającego pozwanego równowartością wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika – 10.800 zł, powiększonego o opłaty skarbowe od pełnomocnictw – 34 zł. Istotą sporu była ważność umowy, a żądanie powodów co do ustalenia nieważności umowy było najdalej idące, bowiem rozstrzygało ostatecznie o prawach i obowiązkach stron. Stąd oddalenie powództw o zapłatę nie oznacza, że powodowie ulegli w nieznacznej części swoich roszczeń. Mając powyższe na uwadze Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powodów solidarnie kwotę 10.834 zł tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty (pkt 4 wyroku). Sąd nie znalazł przy tym podstaw do przyznania stronie powodowej kosztów zastępstwa procesowego w podwójnej wysokości stawki minimalnej, ponieważ nie uzasadniały tego ani stopień skomplikowania sprawy ani szczególny nakład pracy pełnomocnika powodów, który to nakład miał standardowy charakter.

SSO Joanna Cyganek

Zarządzenia:

1.  odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć peln. pozwanego;

2.  z apelacją albo za `4 dni.