Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Bydgoszczy

UZASADNIENIE

Wnioskodawcy S. i A. małżonkowie D. wnieśli o ustanowienie na ich nieruchomości składającej się z działek o numerach ewidencyjnych (...) w T., na rzecz uczestnika postępowania (...) Sp. z o. o. w P. służebności przesyłu, której treścią będzie znoszenie istnienia na nieruchomości obciążonej i przestrzeni nad powierzchnią tej nieruchomości przesyłowych linii energetycznych średniego napięcia o mocy 15 kV oraz prawa korzystania z nieruchomości obciążonej w zakresie niezbędnym do dokonywania konserwacji, remontów i modernizacji urządzeń przesyłowych wraz z prawem wejścia i wjazdu na teren odpowiednim sprzętem w zamian za zasądzenie od uczestnika na rzecz wnioskodawców łącznej kwoty wynagrodzenia w wysokości 4 824,00 zł tytułem odpłatnego ustanowienia służebności przesyłu.

W odpowiedzi na wniosek uczestnik wniósł o jego oddalenie, powołując się na zarzut zasiedzenia służebności przez poprzednika prawnego uczestnika - Skarb Państwa w dobrej wierze z dniem 6 grudnia 1982 roku.

Postanowieniem z dnia 14 sierpnia 2013 roku Sąd Rejonowy w Świeciu oddalił wniosek A. i S. D. o ustanowienie służebności przesyłu, a kosztami sądowymi obciążył wnioskodawców i z tego tytułu zasądził od wnioskodawców solidarnie na rzecz uczestnika kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych.

Sąd Rejonowy wskazał, iż nie było sporne między stronami, że na nieruchomości będącej własnością wnioskodawców, zapisanej w księdze wieczystej nr (...), istnieją urządzenia energetyczne eksploatowane przez uczestnika i będące częścią jego przedsiębiorstwa.

Sąd Rejonowy wskazując na treść art. 305 ¹ k.c. jako podstawę żądania wniosku

1

zwrócił jednak uwagę na zarzut zasiedzenia służebności odpowiadającej swą treścią służebności przesyłu, podniesiony przez uczestnika.

Dlatego też w pierwszej kolejności Sąd Rejonowy dokonywał oceny czy doszło do zasiedzenia. Zaznaczył przy tym Sąd Rejonowy, iż zarzut uczestnika dotyczy okresu sprzed ustanowienia przez ustawodawcę instytucji służebności przesyłu. Powołując się na bogate orzecznictwo w tym zakresie wskazał Sąd I instancji, iż nie budzi w orzecznictwie żadnych wątpliwości, że przed uregulowaniem ustawowym służebności przesyłu dopuszczalne było nabycie w drodze zasiedzenia służebności odpowiadającej swą treścią służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa, a okres występowania na nieruchomości stanu faktycznego, odpowiadającego treści służebności przesyłu, przed wejściem w życie art 305 ¹ - 305 ⁴ k.c. podlega doliczeniu do czasu posiadania wymaganego zasiedzenia tej nieruchomości. Przy czym zasiedzenie służebności gruntowej możliwe jest tylko wtedy, gdy polega korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Sąd Rejonowy uznał, że taką sytuację, bez żadnych wątpliwości, stanowiło korzystanie przez uczestnika i jego poprzedników prawnych ze słupów i linii elektroenergetycznych, biegnących przez nieruchomość wnioskodawcy.

Sąd Rejonowy ustalił, że wskazane urządzenia energetyczne zostały posadowione na gruncie stanowiącym własność wnioskodawców w 1972 r. Zlecenie wzniesienia tych urządzeń zostało udzielone przez (...) Radę Narodową Przedsiębiorstwu (...) Spółce z o.o. w B..

W dniu 14 listopada 1972 roku nastąpił odbiór tych urządzeń przez poprzednika prawnego uczestnika - Zakład (...) w T. - od wykonawcy. Od tego momentu urządzenia te są używane w takiej postaci. Uczestnik nie dokonywał ich zmiany. Pozostają one w stałym użytkowaniu przez użytkownika i służą zaopatrzeniu w energię elektryczną odbiorców tej energii, w tym również samych wnioskodawców, pracownicy uczestnika dokonują okresowej konserwacji tych urządzeń i w tym celu wstępują na nieruchomość wnioskodawcy. Daty powstania urządzeń wnioskodawcy nie kwestionowali.

W okresie powstania urządzeń wnioskodawcy nie byli właścicielami nieruchomości. Wnioskodawcy nabyli przedmiotową nieruchomość na podstawie umowy przeniesienia własności z dniu 30 czerwca 2006 r. od następców prawnych ujawnionych w księdze wieczystej T. i F. małżonków B., a ci ostatni, nabyli przedmiotową nieruchomość w 1980 r. od S. B., co wynika z dokumentów załączonych do wniosku.

W dniu 14 listopada 1972 roku nastąpił odbiór tych urządzeń przez poprzednika

2

prawnego uczestnika Zakład (...) w T. od wykonawcy. Uczestnik wykazał przedłożonymi do odpowiedzi na wniosek dokumentami swoje następstwo prawne.

Sąd rejonowy wskazał, iż okoliczności będące przedmiotem powyższych ustaleń wynikały z dowodów przedstawionych przez uczestnika, którym wnioskodawcy nie zaprzeczyli. Wreszcie ustalił Sąd, że przed dniem 17 stycznia 2013 roku wnioskodawcy nie występowali z żadnymi żądaniami wobec uczestnika z tytułu zajęcia części ich nieruchomości pod infrastrukturę przesyłową. Wnioskodawcy i ich poprzednicy prawni nie sprzeciwiali się umieszczeniu tych urządzeń na gruncie, a także w następnym okresie jej użytkowania. Dopiero pismem z dnia 17 stycznia 2013 roku wnioskodawcy wystąpili przeciwko uczestnikowi z żądaniami odszkodowawczymi.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd I instancji wskazał - w rozważaniach prawnych - że nie podziela stanowiska wnioskodawców, iż posiadanie służebności przesyłowej przez przedsiębiorstwo państwowe przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej kodeks cywilny z 1989 r. nie było posiadaniem w rozumieniu art. 352 § 1 k.c. i nie mogło prowadzić do zasiedzenia.

Sąd podkreślił przy tym, iż zaprezentowany pogląd Sądu wydaje się utrwalony i wywodzony z pozycji państwowych osób oprawnych w stosunkach zewnętrznych. Przedsiębiorstwo państwowe, które władało oddaną mu w zarząd nieruchomością, powinno być uznawane za posiadacza samoistnego nieruchomości niezależnie od tego, czy była to nieruchomość państwowa. Tym samym przedsiębiorstwo państwowe-poprzednik prawny uczestnika - mogło samo już nabyć służebność gruntową w drodze zasiedzenia, albo gdyby samo takiej służebności nie nabyło, okres posiadania przez nie prawa może być zaliczony do posiadania uczestnika prowadzącego do zasiedzenia (art. 176 §1 k.c).

Wskazał więc Sąd, że uczestnik - przedsiębiorstwo przesyłowe - mogło nabyć przez zasiedzenie służebność gruntową odpowiadającą w swej treści służebności przesyłu i do okresu posiadania tej służebności można doliczyć okresy posiadania jego poprzedników prawnych także przed dniem 1 lutego 1989 roku. Powtórzył Sąd, iż urządzenia, których dotyczy postępowanie zostały przekazane poprzednikowi prawnemu uczestnika w dniu 14listopada 1972 roku i od tamtego czasu są używane. Są to urządzenia w postaci słupów energetycznych na stałe posadowionych na gruncie, do których przymocowane są napowietrzne linie energetyczne. Są więc to urządzenia trwałe i widoczne w rozumieniu art. 292 kc.

Odwołując się do treści art. 172 k.c. i wskazanego koniecznego do zasiedzenia

3

czasookresu nieprzerwanego posiadania służebności, uznając za moment rozpoczęcia biegu zasiedzenia moment gdy posiadacz służebności przystąpił do korzystania z trwałego i widocznego urządzenia, uznał Sąd Rejonowy, iż nie ma wątpliwości, że początkiem biegu zasiedzenia w przedmiotowej sprawie jest przekazanie poprzednikowi prawnemu pozwanego urządzeń, co nastąpiło w dniu 14 listopada 1972 roku, a więc 40 lat przed wystąpieniem z niniejszym wnioskiem, który mógłby zostać uznany zgodnie z treścią art. 175 k.c. w zw. z art. 123 k.c. .za przerywający bieg przedawnienia.

Sąd Rejonowy podkreślił również, iż wnioskodawcy nie wykazali, by dochodzeniu roszczeń przeciwko uczestnikowi sprzeciwiał się stan prawny przed 1990 rokiem. Przede wszystkim zarzuty takie wymagają wskazania konkretnych przeszkód i wykazania ich zaistnienia wobec wnioskodawców, czego jednak wnioskodawcy nie uczynili.

Reasumując powyższe - uznając, iż posiadanie służebności odbywało się w dobrej wierze - Sąd uznał, iż jej zasiedzenie nastąpiło z dniem 14 listopada 1982 roku, przy czym zaznaczył Sąd, iż bez znaczenia dla oceny skuteczności zasiedzenia jest dobra czy zła wiara uczestnika. Nawet bowiem przy założeniu, że był on posiadaczem w złej wierze i tak okres 30 lat upłynął i nabyłby on już służebność gruntową o treści odpowiadającej służebności. Jednakże wobec funkcjonowania domniemania dobrej wiary i nieobalenia tegoż domniemania przez wnioskodawców, ustalił Sąd Rejonowy, iż uczestnik zasadnie wskazywał konsekwentnie, że objął posiadanie służebności w dobrej wierze po przekazaniu mu urządzeń przez ograny Państwa powołane do realizacji zadań Ustawy z dnia 28 czerwca 1950 r. o powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli. Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Rejonowy skonstatował, że zarzut zasiedzenia służebności jest zasadny, a termin zasiedzenia upłynął dnia 14 listopada 1982 r. Z istoty zasiedzenia wynika nieodpłatne nabycie prawa. Skoro służebność o treści odpowiadającej służebności przesyłu już powstała, nie było możliwe uwzględnienie wniosku o ustanowienie służebności.

Mając powyższe na uwadze Sąd orzekł jak w pkt. 1 postanowienia, a o kosztach orzekł w myśl art. 520 § 2 k.p.c. obciążając nimi wnioskodawców.

Apelację od powyższego postanowienia wnieśli wnioskodawcy zaskarżając je w całości, zarzucając mu:

1.  sprzeczność treści przepisów z ustaleniami stanu faktycznego polegające na niemożności kwestionowania przez wnioskodawców samowolnego zajęcia gruntu przez uczestnika,;

2.  niewłaściwe zastosowanie przepisów art. 292 k.c. w zw. z art. 172 § 1 k.c. i

4

art.385 § 1 i 2 k.c (zapewne apelujący wskazywał na art. 285 kc) polegające na uznaniu, że wskazane przepisy mogą stanowić podstawę prawną nabycia

przez uczestnika - przedsiębiorstwo przesyłowe w drodze zasiedzenia przed 3 sierpnia 2008 roku służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności

przesył;

3. niewłaściwe zastosowanie przepisów art. 305 ² k.c. w zw. z art. 49 w brzmieniu

po nowelizacji 2008 roku i przed nowelizacją w ten sposób, że zgodnie z

przepisem art. 49 k.c. w treści obowiązującej do 2008 roku urządzenia służące do doprowadzenia m.in. prądu elektrycznego nie należą do części gruntu lub budynku jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa lub zakładu, co skutkowało, że do okresu zasiedzenia gruntu nie można zaliczyć okresu sprzed nowelizacji i wprowadzenia instytucji przesyłu.

W konkluzji skarżący wniósł o zmianę postanowienia i uwzględnienie żądania

wniosku o ustanowienie służebności przesyłu wraz z zasądzeniem kosztów procesu za

obie instancje, ewentualnie o uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu.

Uczestnik w odpowiedzi na apelację wniósł ojej oddalenie, argumentując, że rozstrzygnięcie sądu I instancji jest prawidłowe oraz wnioskował o zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd rejonowy dokonał prawidłowych ustaleń w zakresie niezbędnym w sprawie, które sąd okręgowy przyjmuje za własne. Sąd Odwoławczy podziela w pełni ocenę prawną tych ustaleń, a przede wszystkim trafną konstatację, iż z uwagi na wykazanie samoistnego posiadania nieruchomości wnioskodawcy w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu, przez ustawowo wymagany okres, doszło do zasiedzenia służebności. Powyższe spowodowało, iż wniosek wnioskodawców nie mógł zostać uwzględniony.

W przekonaniu sądu okręgowego, wprawdzie mimo niezrozumiałego sformułowania pierwszego zarzutu apelacji - sprzeczności treści przepisów z ustaleniami stanu faktycznego polegające na niemożności kwestionowania przez wnioskodawców samowolnego zajęcia gruntu - skarżący wniesioną apelacją zmierzali w istocie do wykazania, że nie tylko w ogóle brak było możliwości zasiedzenia służebności przesyłu,

5

ale i istnienia okoliczności, iż uczestnik nie był samoistnym posiadaczem nieruchomości wnioskodawców, i to w dobrej wierze.

Odnosząc się do zarzutów apelacji stwierdzić należy, że stanowisko wyrażone w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, co do możliwości zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu w okresie przed 2008 rokiem, również przez przedsiębiorstwo państwowe jest prawidłowe. Rację ma uczestnik wskazując w odpowiedzi na apelację, że o takiej możliwości przesądzają nie tylko obowiązujące przepisy, ale także jednolite w tym zakresie orzecznictwo Sądu Najwyższego, a także orzecznictwo sądów powszechnych. Nie ma potrzeby ponownego przytaczania orzeczeń cytowanych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Dodatkowo wskazać należy na postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 13.10.2011 roku-V CSK 502/10 i 12.01.2012 roku-IV CSK 183/11, w których wyrażono pogląd, że posiadanie przez przedsiębiorstwo państwowe służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu jest posiadaniem w rozumieniu art 352 kc i może prowadzić do zasiedzenia tej służebności. Beneficjentem tej służebności - podobnie jak w obecnym stanie prawnym - mógł być jedynie przedsiębiorca, zaś prawo to wchodziło w skład prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2013 roku, li CSK 626/12). Jedynie w sytuacji, w której właścicielem nieruchomości obciążonej, jak i posiadaczem służebności gruntowej przesyłu oraz właścicielem nieruchomości władnącej byłby Skarb Państwa, nie mogło w ogóle dojść do zasiedzenia służebności gruntowej przesyłu, skoro właściciel nie może nabyć przez zasiedzenie służebności gruntowej na nieruchomości stanowiącej jego własność (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 03.02.2010 roku-ll CSK 465/09).

Skoro, wbrew twierdzeniom apelacji, za dopuszczalną należy uznać możliwość zasiedzenia służebności gruntowej o treści służebności przesyłu w okresie przed 2008 rokiem, to rzeczą sądu było ustalenie, czy w niniejszej sprawie zachodzą przesłanki do stwierdzenia zasiedzenia takiej służebności.

Z prawidłowych ustaleń sądu l instancji wynika, że zlecenie wzniesienia urządzeń energetycznych zostało udzielone przez (...) Radę Narodową Przedsiębiorstwu (...) w B., a w dniu 14 listopada 1972 roku nastąpił odbiór tych urządzeń przez poprzednika prawnego uczestnika - Zakład (...) w T. - od wykonawcy. Wzniesione urządzenia nie były od tego czasu zmieniane, a dodatkowego podkreślenia wymaga fakt, iż ani poprzednicy prawni wnioskodawców, ani sami wnioskodawcy nie czynili do 2013 roku żadnych zastrzeżeń co do przebiegu przez ich nieruchomość linii napowietrznych i nie wywodzili z tego tytułu żadnych roszczeń, i to
6

mimo tego, że pracownicy uczestnika dokonują okresowych konserwacji, co wiąże się z wstępowaniem na teren nieruchomości. Z powyższego należało wywieść, iż zarówno w momencie ustawiania urządzeń, jak i obecnie podczas ich konserwowania, poprzednicy prawni uczestnika, jak i uczestnik pozostawali w uzasadnionym przekonaniu, iż wnioskodawcy, ani też ich poprzednicy prawni, nie mieli do tego zastrzeżeń. Z powyższego sąd rejonowy wyprowadził słusznie wniosek, iż posiadanie nieruchomości wnioskodawcy przez uczestnika odbywało się w dobrej wierze. Co więcej, na co zwracał również uwagę sąd rejonowy, dobra wiara objęta jest domniemaniem zgodnie z art. 7 kc, a wnioskodawcy nie obalili w toku postępowania tegoż domniemania. W szczególności nie wykazali, by elementy instalacji postawione zostały na jego nieruchomości nielegalnie, wbrew woli ich poprzedników prawnych, czy wreszcie ich woli, co pozwoliłoby na obalenie domniemania dobrej wiary posiadania przez przedsiębiorstwo przesyłowe uprawnień do korzystania z cudzej rzeczy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 30 września 2013 roku, I ACa 425/13). Dobrej wiary zasiadującego posiadacza nie wyłącza zaś wiedza o prawie własności przysługującym osobie trzeciej. Dobra wiara występuje bowiem wówczas, gdy ingerowanie w cudzą własność w zakresie odpowiadającym służebności rozpoczęło się w takich okolicznościach, które usprawiedliwiały przekonanie posiadacza, że nie narusza on cudzego prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2013 roku, VCSK 320/12).

Utrwalonym poglądem jest, że przed uregulowaniem służebności przesyłu w 2008r. poprzez wprowadzenie do kodeksu cywilnego przepisów art.305 ¹ -305 ⁴ kc, dopuszczalne było nabycie przez przedsiębiorstwo państwowe w drodze zasiedzenia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31.05.2006r. w sprawie IV CSK 149/05; uchwałę tego Sądu z dnia07.10.2008r. w sprawie III CZP 89/08, czy uchwałę tego Sądu z dnia 22.05.2013r. w sprawie III CZP 18/13). Konsekwencją takiego zapatrywania jest też wniosek, że okres posadowienia instalacji przed 2008r. dolicza się do czasu posiadania wymaganego do zasiedzenia tej służebności przez następcę prawnego uprzedniego posiadacza.

Sąd Okręgowy podziela stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale z dnia 13.06.2013r. w sprawie IV CSK 672/12 w myśl którego, zgodnie z art. 176 § 1 k.c, przedsiębiorca energetyczny może doliczyć do swojego (i swoich poprzedników prawnych) okresu posiadania, okres posiadania Skarbu Państwa (jako poprzednika w posiadaniu), o ile zostaną spełnione przesłanki wskazane w tym przepisie; dotyczy to przede wszystkim obowiązku udowodnienia przez przedsiębiorcę energetycznego, że

7

doszło do przeniesienia posiadania na rzecz jego lub jego poprzedników prawnych przez Skarb Państwa. W niniejszej sprawie uczestnik (...) sp. z o.o. w P., dokumentami złożonymi w sprawie wykazał następstwo prawne po swoich poprzednikach - przedsiębiorstwach państwowych, a wnioskodawcy nie zdołali skutecznie temu zaprzeczyć. Co najistotniejsze jednak, uczestnik nabywał już - w wyniku przekształceń komercjalizacyjno - prywatyzacyjnych, a następnie w wyniku przekształceń osób prawnych - samą służebność odpowiadającą treścią służebności przesyłu, którą Skarb Państwa nabył z dniem 14 listopada 1982 roku (art. 172 § 1 kcw brzemieniu sprzed 1990 roku, przy przyjęciu dobrej wiary), a nie tylko posiadanie prowadzące do zasiedzenia służebności.

Biorąc powyższe pod uwagę należy uznać zarzuty naruszenia przepisów prawa materialnego tj. art. 292 w zw. z art. 172 § 1 k.c. i art. 285 § 1 i 2 k.c. za bezpodstawne.

Skoro uczestnik nabył w drodze zasiedzenia służebność gruntową odpowiadającą treścią służebności przesyłu, to tym samym wniosek małżonków D. złożony w sprawie o ustanowienie służebności przesyłu, nie mógł być uwzględniony.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 §2 k.p.c. oddalił apelację wnioskodawców jako nieuzasadnioną.

O kosztach postępowania apelacyjnego należnych uczestnikowi od wnioskodawców orzekł na podstawie art. 520 § 2 kpc (wobec sprzeczności interesów wnioskodawców i uczestnika postępowania), zasądzając na rzecz uczestnika od wnioskodawców solidarnie kwotę 120 zł na którą złożyło się wynagrodzenie pełnomocnika będącego radcą prawnym zgodnie z § 12 ust. 1 pkt 1 i § 7 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.