Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Bydgoszczy

UZASADNIENIE

M. P. i K. R. złożyli wniosek o wpisanie ich jako współwłaścicieli nieruchomości w udziałach po ½ części w dziale II księgi wieczystej Kw Nr (...).

Postanowieniem z dnia 27 czerwca 2014 r. referendarz sądowy oddalił wniosek. Wnioskodawcy złożyli do Sądu skargę na postanowienie referendarza, które utraciło moc.

Postanowieniem z dnia 10 września 2014 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy oddalił wniosek M. P. i K. R. o wpis oraz oddalił wniosek o zasądzenie kosztów.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. rozpoznając wniosek o wpis, sąd bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej.

Księga wieczysta Kw Nr (...) jest prowadzona dla nieruchomości gruntowej, działki nr (...), położonej w B. przy ul. (...). W dziale II tej księgi jako właściciel nieruchomości ujawnione jest Województwo (...), na podstawie decyzji Wojewody (...) z dnia 26 kwietnia 2004 r.

Wnioskodawcy swoje prawo do przedmiotowej nieruchomości wywodzą z tytułu dziedziczenia od pierwotnie wpisanych w księdze wieczystej Kw Nr (...) jako współwłaściciele nieruchomości B. i Z. C., na których rzecz wpisu dokonano dnia 25 listopada 1946 r. Jednocześnie wnioskodawcy zmierzają do wykazania, że kolejne wpisy właścicieli dokonane w księdze wieczystej po B. i Z. C. były wadliwe ze względu na stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnych stanowiących podstawy wpisów.

Wpis B. i Z. C. wykreślono z działu II księgi wieczystej Kw Nr (...) dnia 11 września 1967 r. przy dokonaniu wpisu własności na rzecz Państwa Polskiego na podstawie orzeczenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w B. z dnia 2 stycznia 1951 r. Oznaczenie właściciela nieruchomości zmieniono dnia 14 października 1994 r. z Państwa Polskiego na Skarb Państwa. Skarb Państwa wykreślono z księgi wieczystej dnia 5 czerwca 2001 r. przy dokonaniu wpisu własności na rzecz Województwa (...) na podstawie decyzji Wojewody (...) z dnia 25 stycznia 2000 r. W dniu 30 sierpnia 2005 r. ponownie wpisano jako właściciela nieruchomości Województwo(...), na podstawie decyzji Wojewody (...) z dnia 26 kwietnia 2004 r.

Do wniosku dołączono m.in. decyzję Ministra Skarbu Państwa z dnia 14 marca 2013 r. stwierdzającą nieważność decyzji Wojewody (...) z dnia 26 kwietnia 2004 r. znak (...) w części dotyczącej przekazania na rzecz Województwa (...) przedmiotowej nieruchomości objętej księgą wieczystą Kw Nr (...). Ostateczne stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnej eliminuje ją z obrotu prawnego, a stan prawny jest taki, jakby decyzji nie wydano. Wpis w księdze wieczystej dokonany na podstawie decyzji administracyjnej, której nieważność stwierdzono, staje się niezgodny z rzeczywistym stanem prawnym. Okazuje się wówczas, że wpis już w chwili jego dokonania był wadliwy.

Sposobem usunięcia niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym jest uzyskanie wyroku w procesie wytoczonym na podstawie art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 707, ze zm., dalej: u.k.w.h.).

Sąd Rejonowy powołał się na orzecznictwo Sądu Najwyższego, który rozważał zagadnienie, czy usunięcie niezgodności między treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym może nastąpić tylko w ramach powództwa przewidzianego w art. 10 ust. 1 u.k.w.h. (o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym), czy też może to nastąpić w postępowaniu wieczystoksięgowym poprzez przedłożenie, zgodnie z art. 31 ust. 2 u.k.w.h., orzeczenia sądu innego niż wydanego w następstwie rozpoznania powództwa, o którym mowa w art. 10 ust. 1 u.k.w.h., lub odpowiedniego dokumentu. W kilku orzeczeniach z ostatnich lat Sąd Najwyższy dopuszcza dokonanie wpisu prowadzącego do usunięcia niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym w postępowaniu wieczystoksięgowym, na podstawie orzeczenia lub innego odpowiedniego dokumentu. Dopuszczalność dokonania wpisu będzie wówczas uzależniona od tego, czy ustalenie rzeczywistego stanu prawnego nieruchomości będzie możliwe na podstawie dołączonego do wniosku o wpis orzeczenia lub innego odpowiedniego dokumentu ( vide: postanowienie SN z dnia 21.06.2012 r., II CSK 504/11, LEX nr 1229957; wyrok SN z dnia 20.10.2011 r., IV CSK 13/11, LEX nr 1111005; postanowienie SN z dnia 28.02.2013 r., III CSK 171/12, LEX nr 1314358).

W niektórych orzeczeniach Sąd Najwyższy stwierdza, że dopuszczalność dokonania wpisu w księdze wieczystej jest uzależniona w powyżej przedstawionej sytuacji, od tego czy w chwili rozpoznawania wniosku o wpis rzeczywisty stan prawny nieruchomości jest zgodny ze stanem wynikającym z wpisu dokonanego przed zawarciem nieważnej umowy, analogicznie przed wydaniem nieważnej decyzji (vide: postanowienie SN z dnia 19.07.2006 r., I CSK 151/06, LEX nr 1170208; postanowienie SN z dnia 25.08.2011 r., II CSK 665/10, OSNC-ZD 2012/3/50).

Krytyczne stanowisko wobec wyżej przedstawionego poglądu wyraził Stanisław Rudnicki w glosie do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 25.08.2011 r., II CSK 665/10 ( OSP 2012/3/31). Glosator wskazuje, że jedynym skutkiem wyroku orzekającego o nieważności umowy jest powstanie niezgodności między stanem prawnym ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym. Nie oznacza to jednak automatycznego przywrócenia stanu prawnego nieruchomości ujawnionego przez wpisem zmiany prawa własności. S. Rudnicki stwierdza, że ustalenie zgodności wpisu poprzedzającego wpis dokonany na uchylonej podstawie z rzeczywistym stanem prawnym przekracza kognicję sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym ( art. 626 § 2, 3 i 4 k.p.c.). Sąd wieczystoksięgowy nie ma możliwości samodzielnego ustalenia, czy w przypadku uchylenia podstawy prawnej wpisu (nieważnej umowy) stan prawny nieruchomości jest taki, jaki był przed zawarciem umowy. Sąd wieczystoksięgowy nie jest zatem w stanie ustalić, czy wnioskodawca jest osobą, której prawo nie jest wpisane, a powinno być. Zdaniem glostatora trudno w takiej sytuacji stwierdzić, że do usunięcia niezgodności (art. 10 ust. 1 u.kw.h.) w trybie art. 31 ust. 2 u.k.w.h. wystarczy orzeczenie wykazujące niezgodność ze stanem prawnym ujawnionym w księdze wieczystej, skoro niezgodność musi odnosić się także do rzeczywistego (w tym także pozaksięgowego) stanu prawnego, którego ustalenie wykracza poza kognicję sądu wieczystoksięgowego.

Sąd Rejonowy po przedstawieniu powyższych poglądów podzielił stanowisko S. Rudnickiego, uznając, że w postępowaniu wieczystoksięgowym sąd ujawnia w dziale II księgi wieczystej następcę prawnego właściciela nieruchomości ujawnionego w ostatnim wpisie dokonanym w księdze wieczystej (art. 34 zd. 2 u.k.w.h.). Jeżeli wpis w księdze wieczystej na skutek stwierdzenia nieważności podstawy wpisu okaże się od chwili jego dokonania niezgodny z rzeczywistym stanem prawnym (tzw. niezgodność pierwotna), jedynym sposobem usunięcia niezgodności jest uzyskanie wyroku uzgadniającego stan prawny nieruchomości ujawniony w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym w trybie art. 10 ust. 1 u.k.w.h.

Zgodnie z art. 626 ^{( 1)} § 2 k.p.c. uczestnikami postępowania wieczystoksięgowego oprócz wnioskodawcy są tylko te osoby, których prawa zostały wykreślone lub obciążone bądź na rzecz których wpis ma nastąpić. W świetle tego przepisu uczestnikiem niniejszego postępowania oprócz wnioskodawców jest Województwo (...), którego prawo własności miało być wykreślone. Dokonanie wpisu zgodnego z wnioskiem wymagałoby jednak od Sądu oceny prawidłowości wpisu Skarbu Państwa ujawnionego przed Województwem (...). Zakwestionowanie prawidłowości tego wpisu odbyłoby się bez udziału Skarbu Państwa, który zgodnie z art. 626 ^{( 1)} § 2 k.p.c. nie jest uczestnikiem niniejszego postępowania. Jest to dodatkowy argument przemawiający przeciwko dopuszczalności ustalania stanu prawnego nieruchomości przez sąd w postępowaniu wieczystoksięgowym, wymagającego zakwestionowania kilku wcześniejszych wpisów właścicieli nieruchomości, którzy nie są uczestnikami postępowania o wpis.

Sąd Rejonowy ponadto podniósł, że odpisy dołączonych do wniosku i powołanych w nim aktów administracyjnych, złożonych do akt księgi wieczystej, nie zostały zaopatrzone w urzędową pieczęć organu, który wydał odpis. W piśmie dołączonym do wniosku pełnomocnik wnioskodawców powołuje się na okoliczność, że dokumenty te nie mogły być zaopatrzone w urzędową okrągłą pieczęć organu, z uwagi na fakt, że organ ten już nie istnieje.

Zdaniem Sądu I instancji, okoliczność, że struktura Rady Ministrów ulega zmianie, nie może prowadzić do wniosku, że skoro zmienił się zakres kompetencji i nazwa działu administracji, którym kieruje określony minister, to poprzednie decyzje wydał organ nieistniejący. Istnieje niewątpliwie kontynuacja wykonywania określonych zadań przez poszczególnych ministrów. Przechowywanie akt spraw administracyjnych należy do odpowiednich ministerstw i mimo zmiany ich nazwy musi istnieć organ uprawniony do wydawania odpisów aktów administracyjnych na podstawie ich oryginałów w rozumieniu art. 250 § 1 k.p.c. Inaczej należałoby uznać, że nie jest możliwe przedstawienie w postępowaniu cywilnym urzędowo poświadczonego odpisu dokumentu z akt sprawy administracyjnej.

W związku z powyższym Sąd Rejonowy oddalił wniosek na podstawie art. 626 9 k.p.c.

Apelację od powyższego postanowienia wnieśli wnioskodawcy, zaskarżając je w całości i wnosząc o jego uchylenie i dokonanie wpisu w księdze wieczystej nr (...) zgodnie z wnioskiem z dnia 16 czerwca 2014 roku oraz zasądzenie na rzecz skarżących kosztów postępowania odwoławczego. Zaskarżonemu postanowieniu zarzucono:

1.  rażące naruszenie przepisów prawa procesowego, a w szczególności błędne ustalenie stanu faktycznego polegając na nieuwzględnieniu podstaw Decyzji Ministra Skarbu Państwa z dnia 14 marca 2013 roku stwierdzającej nieważność decyzji Wojewody (...) z dnia 26 kwietnia 2004 roku znak(...)w części dotyczącej przekazania na rzecz Województwa (...) nieruchomości położonej w B. przy ul. (...), oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka nr (...) o pow. 0,0619 ha, obręb (...), dla której prowadzona jest przez Sąd Rejonowy w Bydgoszczy X Wydział Ksiąg Wieczystych księga wieczysta nr KW (...).

2.  nieustalenie wszystkich okoliczności faktycznych przytoczonych przez wnioskodawców wraz z dowodami, które to uchybienie miało wpływ na treść zaskarżonego postanowienia.

W odpowiedzi na apelację uczestnik Województwo (...) wniósł o uwzględnienie apelacji wnioskodawcy w części dotyczącej zaskarżenia oddalenia wniosku o wpis.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna.

Sąd Rejonowy w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia przedstawił orzecznictwo Sądu Najwyższego i poglądy doktryny na temat dokonywania usunięcia niezgodności między treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym na podstawie art. 10 ust. 1 u.k.w.h. i art. 31 ust. 2 u.k.w.h. Rozważania Sądu I instancji przytoczone są w pierwszej części uzasadnienia, z tego względu Sąd Okręgowy nie będzie ich w tym miejscu ponawiał.

Sąd odwoławczy nie podzielił stanowiska Sądu Rejonowego, zgodnie z którym w niniejszej sprawie nie może mieć zastosowanie art. 31 ust. 2 u.k.w.h., tj. dokonanie usunięcia niezgodności między treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym na podstawie innych odpowiednich dokumentów.

Jednym z głównych argumentów Sądu Rejonowego za oddaleniem wniosku było to, że w niniejszej sprawie Skarb Państwa – Wojewoda (...) nie był uczestnikiem oraz że na skutek uchylenia decyzji administracyjnych będących podstawą wpisu prawa własności na rzecz Państwa Polskiego, a następnie Województwa (...), rzeczywisty stan prawny nie jest zgodny z wpisem poprzedzającym wpis na podstawie uchylonych decyzji administracyjnych. Wnioskodawcy są bowiem następcami prawnymi małżonków B. i Z. C., których wpis własności wykreślono w 1967 r.

W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na fakt, iż glosa S. Rudnickiego, do którego poglądów przychyla się Sąd Rejonowy dotyczy innego stanu faktycznego, w którym kwestionował dokonanie wpisu na podstawie wyroku ustalającego nieważność umowy. W niniejszej sprawie mamy do czynienia z nieważnością dwóch decyzji administracyjnych. W uzasadnieniu postanowienia z dnia z dnia 28 lutego 2013 r. w sprawie III CSK 171/12 Sąd Najwyższy podkreślił, iż art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. przewiduje, iż rozpoznając wniosek o wpis, sąd wieczystoksięgowy bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Kognicja sądu wieczystoksięgowego podlega więc istotnym ograniczeniom, skoro sąd bada jedynie treść wskazanych dokumentów i nie ma możliwości czynienia ustaleń nie wynikających z treści dokumentów (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2003 r., II CKN 109/01, niepubl.). Badanie treści księgi wieczystej odnosi się do stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej i do ustalenia, czy prawo, którego wniosek dotyczy, wywodzi się z prawa poprzednika. W doktrynie i w orzecznictwie podkreśla się, że wpis może być dokonany na podstawie takiego dokumentu, który świadczy o istnieniu pewnego stanu prawnego nieruchomości czy też dokumentuje czynność materialnoprawną powodującą powstanie, zmianę lub ustanie prawa podlegającego wpisowi do księgi wieczystej (LEX nr 1314358). Sąd Najwyższy niejednokrotnie uznał, iż takim dokumentem może być decyzja administracyjna stwierdzająca nieważność innej decyzji.

W niniejszej sprawie wnioskodawcy składając kilkukrotnie wniosek o wpis, przedłożyli szereg dokumentów mających wykazać nieważność decyzji administracyjnych, na podstawie których dokonano wpisów własności w KW nr(...).

Orzeczeniem z dnia 2 stycznia 1951 r. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej wywłaszczyło odejmując prawo własności z dniem 9 maja 1945 r. nieruchomości z parceli o obszarze 1869 m ² oraz budynków położonej w B. przy ul. (...), B. i Z. C. (622m2) i nieznanym z miejsca pobytu spadkobiercom J. K. (1247m ²) na rzecz Skarbu Państwa na cele użyteczności publicznej miasta B. (decyzja Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 2 stycznia 1951 r. (...) - k. 14)

Decyzją z dnia 18 maja 2010 r. Minister Infrastruktury stwierdził nieważność powyższego orzeczenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 2 stycznia 1951 r. nr (...) (decyzja Ministra Infrastruktury z dnia 18 maja 2010 r. (...)– k. 91 - 93).

Decyzją nr (...)) z dnia 25 sierpnia 2010 r. Minister Infrastruktury utrzymał w mocy decyzję Ministra Infrastruktury z dnia18 maja 2010 r. nr (...) (k. 94 - 98).

W dniu 23 stycznia 2012 r. Minister Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej wydał zaświadczenie o ostateczności decyzji Ministra Infrastruktury z dnia 18 maja 2010 r. nr (...) albowiem prawomocnym wyrokiem z dnia 15 kwietnia 201 r. sygn. akt I SA/Wa 2200/10Wojewódzki Sąd Administracyjny oddalił skargę złożoną na tę decyzję (zaświadczenie (...)– k. 99).

Z powyższego wynika, iż decyzja, na mocy której w księdze wieczystej KW (...) wpisano w dziale II Państwo Polskie – Prezydium Miejskiej Rady Narodowej Wydział (...) w B. w miejsce dotychczasowego właściciela Dr B. i Z. małżonków C. (k. 25), jest nieważna.

Następnie w dniu 14 października 1994 r. w dziale drugim KW nr(...)wpisano Skarb Państwa w zarządzie(...) Szpitala (...) w B. (k. 46).

Decyzją z dnia 25 stycznia 2000 r. Wojewoda (...) stwierdził, iż z dniem 1 stycznia 1999 r. mienie Skarbu Państwa m.in.(...) o pow. 0,619 ha, obręb (...), KW (...), przeszło z mocy prawa na Województwo (...) (decyzja nr (...) – k. 51-53). W dniu 5 czerwca 2001 r. w dziale II KW nr (...) został wpisany właściciel Województwo (...) w zarządzie (...) Szpitala (...) w B. (k. 57).

Decyzją Ministra Skarbu Państwa z dnia 14 marca 2013 r. stwierdzono nieważność decyzji Wojewody (...) z dnia 26 kwietnia 2004 r. znak. (...), w części dotyczącej przekazania na rzecz Województwa (...) nieruchomości położonej w B. przy ul. (...), oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka nr (...) o pow. 0,0619 ha, obręb (...), dla której prowadzona jest przez Sąd Rejonowy w Bydgoszczy X Wydział Ksiąg Wieczystych księga wieczysta nr KW (...). Decyzja ta jest ostateczna i wykonalna. (decyzja Ministra Skarbu Państwa (...) – k. 145-148).

Na podstawie powyższych decyzji administracyjnych, wnioskodawcy wywodzą, że zarówno wpis własności nieruchomości zapisanej w KW nr (...)na rzecz Skarbu Państwa jak i Województwa (...) nastąpił bez podstawy prawnej na skutek nieważności decyzji administracyjnych.

W ocenie Sądu Okręgowego, nie było podstaw do uznania, iż w niniejszej sprawie powyższych dokumentów nie można ocenić pod kątem uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Wpis do księgi wieczystej może być dokonany na podstawie takiego dokumentu, który świadczy o istnieniu pewnego stanu prawnego nieruchomości czy też dokumentuje czynność materialnoprawną powodującą powstanie, zmianę lub ustanie prawa podlegającego wpisowi do księgi wieczystej (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 2013 r., III CSK 171/12, LEX nr 1314358).

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy, Sąd Rejonowy winien zatem ustalić, czy powyżej cytowane decyzje administracyjne dają podstawy do uznania, że wpisy zarówno Skarbu Państwa jak i Województwa (...) jako właścicieli przedmiotowej nieruchomości były prawidłowe.

Jeżeli Sąd I instancji dojdzie do takiego wniosku, winien rozważyć zawiadomienie również Skarbu Państwa – Wojewodę (...) o wykreśleniu również jego z działu II księgi wieczystej na skutek uchylenia obu decyzji administracyjnych, na mocy których dokonywano wpisu nowych właścicieli w tej księdze wieczystej.

W dalszej kolejności, Sąd Rejonowy, winien rozważyć czy dokumenty przedłożone przez wnioskodawców mające wykazać ich następstwo prawne po B. i Z. C., takie następstwo wykazują i w jakim udziale.

Sąd Okręgowy stoi bowiem na stanowisku, że w przypadku uznania nieważności decyzji administracyjnych, na mocy których dokonano wpisów w księdze wieczystej KW (...) w dziale II, winien mieć zastosowanie art. 31 ust. 2 u.k.w.h., nawet wtedy gdy wpis pierwotny (własność B. i Z. C.) nie jest w chwili obecnej zgodny z rzeczywistym stanem prawnym, ale na mocy odpowiednich dokumentów można dokonać wpisu ich spadkobierców w odpowiednim udziale. W niniejszej sprawie bowiem następstwo prawne między uczestnikami nie jest sporne (więc art. 10 ust. u.k.w.h. nie musi mieć zastosowania), a w przypadku należytego wykazania odpowiednimi dokumentami następstwa prawnego wnioskodawców, wpis uzgodnienia treści księgi wieczystej jest możliwy na mocy art. 31 ust. 2 u.k.w.h.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał Sąd Rejonowemu sprawę do ponownego rozpoznania z uwagi na brak rozpoznania istoty sprawy.