Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Bydgoszczy

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 kwietnia 2024r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący Sędzia Maciej Flinik

po rozpoznaniu w dniu 29 kwietnia 2024r. w B.

na posiedzeniu niejawnym

sprawy J. N.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w B.

o ponowne obliczenie świadczenia

w związku z odwołaniem ubezpieczonego

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w B.

z dnia 8 stycznia 2024r., znak: (...)

I.  zmienia zaskarżoną decyzję i zobowiązuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. do przeliczenia emerytury ubezpieczonego J. N., przyznanej decyzją z 6 lipca 2010r., na podstawie art. 25a ust. 2 pkt 2 i ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z FUS z pominięciem art. 17 ustawy z dnia 24 czerwca 2021r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1621);

II.  stwierdza, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Sędzia Maciej Flinik

Sygn. akt VI U 169/24

UZASADNIENIE

Ubezpieczony J. N. w dniu 8 grudnia 2023r. złożył w organie rentowym wniosek o przeliczenie wysokości emerytury, do której prawo nabył od 22 czerwca 2010r. W uzasadnieniu wniosku ubezpieczony wskazał, że Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 15 listopada 2023r. orzekł, że art. 17 ustawy z dnia 24.06.2021r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych jest niezgodny z art. 32 ust. 1 w związku z art. 67 ust. 1 Konstytucji RP.

Zaskarżoną decyzją organ rentowy, traktując wniosek ubezpieczonego jako skargę o wznowienie postępowania, odmówił ponownego ustalenia wysokości emerytury, powołując się na art. 149 § 3 k.p.a. Organ rentowy wskazał, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego dotyczy wyłącznie emerytów, którzy zgłosili wniosek o ponowne ustalanie wysokości emerytury na podstawie art. 17 ustawy zmieniającej. Zdaniem organu rentowego ubezpieczony nie jest osobą, której dotyczy wyrok, dlatego też jego wniosek załatwiono odmownie.

W odwołaniu od tej decyzji ubezpieczony domagał się przeliczenia emerytury zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 15 listopada 2023r. Wskazał, iż podstawą jego żądania ponownego obliczenia emerytury jest wyrok Trybunału Konstytucyjnego, zgodnie z którym wyrównanie i przeliczenie emerytur dotyczy osób, które przeszły na emeryturę w czerwcu w okresie od 2009 do 2019r. , a ubezpieczony, który przeszedł na emeryturę w czerwcu 2010r, warunek ten spełnia.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wnosił o jego oddalenie. Ponownie podniósł, że ubezpieczony wnosił skargę o wznowienie postepowania a nie wniosek o przeliczenie i podtrzymał stanowisko, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie dotyczy ubezpieczonego.

W piśmie z dnia 14 marca 2024r., zobowiązany w tym zakresie przez Przewodniczącego, organ rentowy zawarł hipotetyczne obliczenie wysokości emerytury odwołującego przy zastosowaniu art. 25a ust. 2 pkt 2 i ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS z pominięciem art. 17 ustawy z dnia 24 czerwca 2021 roku o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1621) za okres od dnia nabycia przez niego prawa do emerytury do chwili obecnej. Zgodnie z tym wyliczeniem emerytura ubezpieczonego na dzień jej przyznania wyniosłaby 5.322,99 zł, a na dzień 1 marca 2024r.- 9.691,73 zł.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

Ubezpieczony J. N. nabył prawo do emerytury z tytułu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego 22 czerwca 2010r. na mocy decyzji z dnia 6 lipca 2010r., a wysokość świadczenia od dnia 22 czerwca 2010r. ustalono w decyzji z dnia19 listopada 2010r. na kwotę 5.030,56 zł brutto.

Dowód: decyzja z dnia 6.07.2010 r.- k. 22, decyzja z dnia 19.11.2010r.- k. 42 akt emerytalnych.

Wysokość emerytury została ustalona zgodnie z art. 26 ustawy emerytalnej. Kwota składek zewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji została zsumowana z kwotą zwaloryzowanego kapitału początkowego. Kwotę tą, stanowiącą podstawę obliczenia emerytury podzielono przez średnie dalsze trwanie życia wynoszące dla ubezpieczonego 205 miesięcy. Emerytura wyniosła 5.030,56 zł brutto.

Dowód – jak wyżej.

W dniu 15 listopada 2023r. Trybunał Konstytucyjny na skutek pytania prawnego Sądu Okręgowego w Elblągu:

„czy art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 504) w związku z art. 17 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1621) w zakresie, w jakim przepisy te nie przyznają prawa do obliczenia emerytury z uwzględnieniem art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a ustawy z 17 grudnia 1998 r. tym osobom, które wniosek o emeryturę zgłosiły przed 1 czerwca 2021 r., są zgodne z art. 2, art. 32 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji ?”

orzekł, że art. 17 ustawy zmieniającej w zakresie, w jakim pomija emerytury przyznane na wniosek zgłoszony przed 1 czerwca 2021r. jest niezgodny z art. 32 ust.

1 w związku z art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, wskazując że treść art. 17 ustawy zmieniającej prowadzi do nieuprawnionego sposobu różnicowania sytuacji ubezpieczonych, którzy złożyli wniosek o ustalenie wysokości emerytury po 31 maja 2021 r. poprzez inne zasady waloryzacji kapitału początkowego i składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego względem osób które złożyły taki wniosek w okresie 2009 – 2019 od dnia 1 czerwca do dnia 30 czerwca, przez co artykuł ten narusza wyrażona w art. 67 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji, zasadę równości w prawie do zabezpieczenia społecznego. Trybunał wskazał w uzasadnieniu do tego orzeczenia, że dotyczy ono sytuacji osób, które złożyły wniosek o emeryturę przed 1 czerwca 2021 roku, tj. w zakresie osób których emerytury zostały ustalone od dnia 1 czerwca do dnia 30 czerwca, w latach 2009 - 2019 roku, w zakresie braku możliwości ustalenia wysokości emerytury na nowo, w oparciu o kwartalną formułę waloryzacji składek na ubezpieczenie emerytalne i kapitału początkowego, w przypadku osób, które wniosek o emeryturę zgłosiły przed dniem 1 czerwca 2021r.

Bezsporne.

W dniu 8 grudnia 2023r. J. N., jako osoba, której prawo do emerytury przyznano w czerwcu 2010r. złożył w organie rentowym wniosek o przeliczenie wysokości emerytury, zgodnie z treścią wyroku Trybunału Konstytucyjnego .

Dowód: wniosek – k. 93 akt emerytalnych.

ZUS potraktował ten wniosek jako skargę o wznowienie i odmówił przeliczenia emerytury, wskazując, że ubezpieczony nie jest osobą, której dotyczy wyrok Trybunału Konstytucyjnego.

Dowód: decyzja dnia 8.01.2024r.- k. 92 akt emerytalnych.

Gdyby emerytura ubezpieczonego była obliczona w czerwcu 2010r. z pominięciem obowiązującego wówczas mechanizmu waloryzacyjnego, zgodnie z którym, jeżeli wysokość emerytury była ustalana w czerwcu, kwota składek oraz kapitału początkowego poddana ostatniej waloryzacji rocznej nie podlegała dodatkowym waloryzacjom kwartalnym, to wysokość tego świadczenia na dzień przyznania emerytury, tj. 22.06.2010r. wyniosłaby 5.322,99 zł, a zatem byłaby wyższa o 292,43 zł od wyliczonej z zastosowaniem niekorzystnego mechanizmu waloryzacyjnego.

Dowód: pismo ZUS z dnia 14 marca 2024r.- k. akt sprawy.

Powyższy stan faktyczny był pomiędzy stronami bezsporny i w całości możliwy do ustalenia na podstawie niekwestionowanych przez strony dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy i aktach rentowych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie zasługiwało na uwzględnienie.

Spór w niniejszej sprawie miał charakter prawny i sprowadzał się do rozstrzygnięcia kwestii dopuszczalności przeliczenia emerytury ubezpieczonego na podstawie art.114 ust 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, w oparciu o „nową okoliczność”, jaką, zdaniem ubezpieczonego jest wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 listopada 2023r. w sprawie P 7/22. Mimo bowiem, iż ZUS wniosek ubezpieczonego z dnia 8 grudnia 2023r. potraktował jako skargę o wznowienie postępowania w trybie k.p.a. w związku z wydaniem Przez Trybunał Konstytucyjny wyroku z dnia 15 listopada 2023r., to w istocie ubezpieczony złożył wniosek o przeliczenie świadczenia, który winien zostać załatwiony przez organ rentowy zgodnie ze swoim tytułem i treścią jako wniosek o przeliczenie świadczenia w trybie przepisów ustawy emerytalnej.

Organ odmówił przeliczenia świadczenia argumentując, iż wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie dotyczy ubezpieczonego. Tymczasem niewątpliwie ubezpieczony, który nabył prawo do emerytury w 22 czerwca 2010r. i którego emerytura została wyliczona na ten dzień z zastosowaniem mechanizmów wskazanych w artykułach 25-26 ustawy emerytalnej w brzemieniu sprzed nowelizacji z 2021r. jest podmiotem, o którym mowa w tym orzeczeniu. Stanowisko organu rentowego uznać należało więc zatem za nieprawidłowe.

Na wstępie dalszych rozważań istotne jest omówienie zmian w ustawie o emeryturach i rentach z FUS wprowadzonych ustawą z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw, a które weszły w życie z dniem 18 września 2021 r. i w konsekwencji spowodowały, że 15 listopada 2023r. Trybunał Konstytucyjny wydał wspominany wyrok w sprawie P 7/22.

Zgodnie z treścią ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w brzmieniu obowiązującym w dacie przyznania i obliczenia wysokości świadczenia ubezpieczonego, obowiązywał mechanizm waloryzacyjny, zgodnie z którym, jeżeli wysokość emerytury była ustalana w czerwcu, kwota składek oraz kapitału początkowego poddana ostatniej waloryzacji rocznej nie podlegała dodatkowym waloryzacjom kwartalnym. Świadczenia emerytalne obliczane z zastosowaniem zasad wymiaru określonych w art. 25-26 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych było zatem zwykle niższe od świadczenia tej osoby, gdyby przeszła na emeryturę w kwietniu lub maju danego roku. Wynikało to stąd, że suma wskaźników waloryzacji kwartalnej, którymi zostałyby objęte składki emerytalne oraz kapitał początkowy przy przejściu na emeryturę w kwietniu lub maju, jest zazwyczaj wyższa od wskaźnika waloryzacji rocznej, który stosuje się przy ustalaniu emerytury w czerwcu danego roku. Tym samym, osoby, które w latach 2009 – 2019 w okresie od dnia 1 czerwca do dnia 30 czerwca, składały wniosek o ustalenie wysokości emerytury otrzymywały świadczenia niższe niż gdyby złożyły wniosek w pozostałych jedenastu miesiącach roku.

Doraźne rozwiązanie tej kwestii, z którego skorzystały osoby przechodzące na emeryturę w czerwcu 2020 r., zawiera ustawa z dnia 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa (...)(Dz. U. 2020, poz. 875). Zgodnie z art. 53 tej ustawy, w przypadku ustalania wysokości emerytury w czerwcu 2020 r., waloryzacji składek stanowiących podstawę obliczenia emerytury dokonuje się w taki sam sposób, jak przy ustalaniu wysokości emerytury w maju 2020 r., jeżeli jest to korzystniejsze dla ubezpieczonego. Celem tej regulacji było to, aby podstawa wymiaru emerytury ustalona na dzień 1 czerwca 2020 r. nie była niższa od ustalonej na dzień 31 maja tego roku.

Kwestia nowo przyznawanych tzw. emerytur czerwcowych została uregulowana z kolei w ustawie z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw. Zmiany weszły w życie z dniem 18 września 2021 r. i dotyczyły emerytur ustalonych w czerwcu 2021 r. oraz miały obowiązywać na przyszłość. Ustawą tą na stałe wprowadzono rozwiązanie, które zafunkcjonowało w 2020 r.

Zgodnie z dodanym przez ustawę zmieniającą, w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przepisem art. 25a ust. 2a w przypadku ustalania wysokości emerytury w czerwcu danego roku waloryzacji składek dokonuje się w taki sam sposób, jak przy ustalaniu wysokości emerytury w maju danego roku, jeżeli jest to korzystniejsze dla ubezpieczonego. Przepis ust. 2a stosuje się również do ubezpieczonego, który wiek uprawniający do emerytury osiągnął po dniu 31 maja danego roku. Z kolei, w przepisach przejściowych (art. 17 ustawy zmieniającej) wskazano, że powyższa regulacja ma zastosowanie jedynie do emerytur przyznanych na wniosek zgłoszony po dniu 31 maja 2021 r. lub przyznanych na podstawie art. 24a ustawy emerytalnej, osobom które wiek emerytalny ukończyły po dniu 31 maja 2021 r., oraz do rent rodzinnych przyznanych po osobach zmarłych po dniu 31 maja 2021 r. Emerytura lub renta rodzinna podlega ponownemu przeliczeniu z uwzględnieniem przepisów art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a i 2b ustawy emerytalnej w terminie 30 dni od dnia wejścia w życie ustawy nowelizującej, powodując, że zasady ustalania wysokości emerytur przyznawanych w czerwcu są takie same, jak przy ustalaniu emerytury w maju bieżącego roku, jeżeli jest to korzystniejsze dla ubezpieczonego.

W ustawie tej nie przewidziano jednak regulacji, które dawałyby możliwość ustalenia na nowo wysokości emerytury (z uwzględnieniem zmian dotyczących sposobu waloryzacji składek emerytalnych oraz kapitału początkowego), osobom którym już ustalono wysokość emerytury w czerwcu w latach poprzednich (lata 2009-2019), gdyż przyjęto generalną zasadę, że proponowane przepisy dotyczą jedynie osób, przechodzących na emeryturę, począwszy od czerwca 2021 r.

Sąd Okręgowy w Elblągu na kanwie sprawy z odwołania ubezpieczonej, od odmownej decyzji ZUS odmawiającej tej ubezpieczonej przeliczenia wysokości emerytury w powszechnym wieku uzyskanej w czerwcu 2010r. z pominięciem niekorzystnego mechanizmu waloryzacji, a która wniosek taki zgłosiła w związku z wprowadzeniem omówionej nowelizacji ustawy emerytalnej z 2021 roku, przedstawił Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne, czy art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 504; dalej: u.e.r. FUS) w związku z art. 17 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1621; dalej: ustawa nowelizująca z 2021 r.) w zakresie, w jakim przepisy te nie przyznają prawa do obliczenia emerytury z uwzględnieniem art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a u.e.r.FUS tym osobom, które wniosek o emeryturę zgłosiły przed 1 czerwca 2021 r., są zgodne z art. 2, art. 32 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji.

W uzasadnieniu pytania prawnego Sąd Okręgowy w Elblągu wskazał, że ustawa nowelizująca z 2021 r., a także ustawa z dnia 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa (...) (Dz. U. poz. 875), uregulowały sposób ustalenia wysokości "emerytur czerwcowych" jedynie na przyszłość, początkowo incydentalnie w 2020 r., a następnie na stałe od 2021 r., pomijając emerytury ustalone we wcześniejszych latach.

Pytający sąd, opisawszy stan prawny poprzedzający wejście w życie ustawy nowelizującej z 2021 r., podniósł, że złożenie wniosku o emeryturę w czerwcu - w związku z obowiązującym wówczas sposobem waloryzacji kwartalnej składek na ubezpieczenie społeczne - skutkowało niższym wymiarem emerytury niż w przypadku, gdyby wniosek taki złożono w innym z jedenastu miesięcy roku. Przywoławszy art. 25a u.e.r.FUS, w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą z 2021r., którą wprowadzono nowe zasady ustalania wysokości tzw. emerytur czerwcowych, pytający sąd wyjaśnił, że w przepisach przejściowych (art. 17 ustawy nowelizującej z 2021 r.) postanowiono, że regulacja ta ma zastosowanie do emerytur przyznanych na wniosek zgłoszony po 31 maja 2021 r. Pytający sąd, zobowiązawszy ZUS do hipotetycznego przeliczenia emerytury odwołującej, uzyskał informację, że jeśli art. 25a u.e.r.FUS miałby w jej sprawie zastosowanie, wówczas jej emerytura byłaby korzystniejsza od emerytury przyznanej, a także od wypłacanej jej emerytury wcześniejszej.

W powołanym wyżej wyroku z dnia 15 listopada 2023r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że artykuł 17 ustawy z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1621) w związku z art. 25a ust. 2 pkt 2 i ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251, z późn. zm.) w zakresie, w jakim pomija emerytury przyznane na wniosek zgłoszony przed 1 czerwca 2021 r., jest niezgodny z art. 32 ust. 1 w związku z art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

U uzasadnieniu tego wyroku Trybunał Konstytucyjny wskazał, że w art. 17 ust. 1 ustawy nowelizującej z 2021 r. ustawodawca wyróżnił między innymi grupę osób, którym emerytury przyznano na wniosek zgłoszony po 31 maja 2021 r. W ustępie 2 tego przepisu postanowił, że w przypadku poprzedzającego wejście w życie tej ustawy przyznania emerytury, następuje ponowne przeliczenie świadczenia z uwzględnieniem nowego mechanizmu waloryzacji kwartalnej. Tymczasem w takiej samej sytuacji jak osoby, którym przyznano emeryturę na wniosek zgłoszony po 31 maja 2021 r., są także osoby, którym przyznano emeryturę na takich samych zasadach w latach wcześniejszych. Są to bowiem ubezpieczeni objęci systemem zdefiniowanej składki, którzy wystąpili o emeryturę w czerwcu, ich emerytura została ustalona z zastosowaniem art. 25a ust. 2 pkt 2 u.e.r. FUS w brzmieniu ustalonym ustawą nowelizującą z 2004r. i obowiązującym do wejścia w życie ustawy nowelizującej z 2021 r. W obrębie wyróżnionej wyżej grupy podmiotów - wskutek postanowienia wyrażonego w art. 17 ust. 1 i 2 ustawy nowelizującej z 2021 r. - doszło do zróżnicowania: część osób uzyskała możliwość przeliczenia wcześniej przyznanej emerytury z uwzględnieniem nowego korzystniejszego sposobu waloryzacji kwartalnej, natomiast części osób takiej możliwości odmówiono.

Trybunał Konstytucyjny stwierdził po pierwsze, że rozwiązanie to nie ma charakteru relewantnego, ponieważ nie pozostaje w bezpośrednim związku z deklarowanym celem jego wprowadzenia, którym były naprawa wcześniej obowiązującego stanu prawnego i przyjęcie jednolitych zasad waloryzacji składek także dla osób, które występują z wnioskiem o emeryturę w czerwcu, w szczególności wobec osób, które z takim wnioskiem wystąpiły również przed wejściem w życie ustawy nowelizującej z 2021 r.

Po drugie, Trybunał wziął pod uwagę, że ustawodawca, ograniczając zakres zastosowania nowych zasad waloryzacji kwartalnej tylko do wąskiego zakresu "emerytur czerwcowych" przyznanych przed wejściem w życie ustawy nowelizującej z 2021 r., nie podał w zasadzie żadnych argumentów konstytucyjnych mających uzasadniać taką decyzję. Oceniając regulacje determinujące kształt systemu emerytalnego w perspektywie konstytucyjnej, zwłaszcza z punktu widzenia art. 32 ust. 1 Konstytucji, Trybunał stwierdził, że nie można całkowicie abstrahować od zasady wzajemności, która choć nie ma charakteru absolutnego, to oznacza, że świadczenie emerytalne za każdym razem, w mniejszym czy większym stopniu, jest uzależnione od długości okresu zatrudnienia i wysokości odprowadzanych składek. Wprowadzenie zróżnicowania sposobu waloryzacji składek w grupie podmiotów o ustalonej wyżej wspólnej cesze istotnej w żaden sposób nie służy realizacji zasady równego traktowania ubezpieczonych w systemie zdefiniowanej składki.

Zdaniem Trybunału, skoro jedyną okolicznością, którą podnoszono w celu uzasadnienia zakresu podmiotowego regulacji przejściowej wyrażonej w art. 17 ustawy nowelizującej z 2021 r., były skutki finansowe zastosowania mechanizmu naprawczego wobec szerszej grupy emerytów, to tak sformułowany powód zastosowanie nierówności, nie zasługuje na akceptację, zwłaszcza, że w toku prac legislacyjnych nie przedstawiono bardziej szczegółowych analiz kosztów przeliczenia "emerytur czerwcowych" przyznanych w latach wcześniejszych niż rok 2020 i 2021.

Trybunał podniósł, że ochrona równowagi budżetowej nie ma charakteru absolutnego, ani też przeważającego inne wartości lub prawa konstytucyjne. Powołanie się na zagrożenie równowagi budżetowej jako uzasadniające ingerencję w prawa konstytucyjne, w tym socjalne, nie może być zatem "gołosłowne". Ustawodawca powinien dysponować analizami, z których jasno wynika, że zagrożenie stabilności systemu jest realne, a nie tylko że może dojść do zwiększenia wydatków budżetowych.

Trybunał podkreślił, że istnienia usterek legislacyjnych w zakresie mechanizmu waloryzacji składek i kapitału początkowego w celu wyliczenia emerytur przyznawanych od 1 do 30 czerwca danego roku ustawodawca był świadomy przez wiele lat i mimo to wcześniej nie podejmował kroków naprawczych i takiego działania ustawodawcy nie da się uzasadnić potrzebą ochrony sprawiedliwości społecznej, raczej można je zakwalifikować jako sprzeczne z zasadą lojalności, mającą swoje zakotwiczenie również w art. 2 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny zgodził się z Rzecznikiem Praw Obywatelskich, który podniósł, że utrzymanie niekorzystnego sposobu waloryzacji kwartalnej "emerytur czerwcowych" doprowadziło do niesprawiedliwego potraktowania tej grupy ubezpieczonych, którym ustawodawca uniemożliwił skorygowanie wysokości przyznanych emerytur według metody wprowadzonej ustawą nowelizującą z 2021 r.

Trybunał podkreślił, że przedmiotem jego oceny nie był sam mechanizm waloryzacji kwartalnej, ani w kształcie obowiązującym przed wejściem w życie ustawy nowelizującej z 2021 r., ani po wejściu w życie tejże ustawy. Trybunał badał jedynie, czy ustawodawca, zmieniając ten mechanizm, uczynił to zgodnie ze standardem konstytucyjnym wynikającym z art. 32 ust. 1 Konstytucji. Przeanalizowawszy treść kwestionowanej regulacji, jej otoczenia normatywnego i kontekstu, Trybunał stwierdził, że nie spełnia ona warunków konstytucyjnie dopuszczalnego odstępstwa od zasady równości. Ustawodawca, poza formalnym odwołaniem się do konieczności ochrony równowagi budżetowej i stabilności systemu, nie uzasadnił ani relewantności, ani konieczności, ani proporcjonalności pominięcia w art. 17 ustawy nowelizującej z 2021 r. (w związku z art. 25a ust. 2 pkt 2 i ust. 2a u.e.r.FUS) emerytów, którym przyznano emerytury na wniosek zgłoszony przed 1 czerwca 2021r.

Wyrok Trybunału dotyczy wskazanego w jego sentencji pominięcia wynikającego z art. 17 ustawy nowelizującej z 2021 r. w związku z art. 25 ust. 2 pkt 2 i ust. 2a u.e.r.FUS i odnoszącego się do "emerytur czerwcowych" przyznanych na wniosek zgłoszony przed 1 czerwca 2021 r. Tymczasem zakres normowania regulacji wynikającej ze wskazanych przepisów nie ogranicza się jedynie do emerytur przyznanych na wniosek, lecz również obejmuje emerytury przyznane na podstawie art. 24a u.e.r.FUS i renty rodzinne po osobach zmarłych. Trybunał podkreślił, że wziąwszy pod uwagę racje, które przemawiały za stwierdzeniem niekonstytucyjności w niniejszej sprawie, ustawodawca powinien dokonać odpowiednich zmian w odniesieniu do wszystkich adresatów art. 17 ustawy nowelizującej z 2021 r. w związku z art. 25a ust. 2 pkt 2 i ust. 2a u.e.r.FUS, którzy znaleźli się w analogicznej sytuacji, jak "emeryci czerwcowi" i nie mogli na podstawie tych przepisów skorzystać z możliwości przeliczenia przyznanego im wcześniej na mniej korzystnych zasadach świadczenia.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego w niniejszej sprawie jest tzw. wyrokiem o pominięciu. Wyroki tego rodzaju nie wywierają skutku derogacyjnego i per se nie prowadzą do zmiany w systemie prawa. Nie mniej jednak jest to orzeczenie które wyraźnie wskazuje na lukę ustawodawczą, której zanim jej naprawieniem nie zajmie się ustawodawca, nie powinno się w indywidualnych sprawach lekceważyć.

Sam Trybunał w uzasadnieniu swego wyroku wskazywał, że stanowisko doktryny i sądów co do bezpośrednich skutków tego rodzaju wyroków Trybunału w sferze stosowania prawa nie jest jednolite, jednak zdaniem Sądu Okręgowemu w niniejszej sprawie, istnieją podstawy do ponownego ustalenia wysokości emerytury, na podstawie o art. 114 ustawy o FUS, w oparciu omówiony wyrok.

Zgodnie z art. 114 ust. 1 tej ustawy w sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli:

1)  po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość;

2)  decyzja została wydana w wyniku przestępstwa;

3)  dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe;

4)  decyzja została wydana na skutek świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego przez osobę pobierającą świadczenie;

5)  decyzja została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie sądu, które zostało następnie uchylone, zmienione albo stwierdzono jego nieważność;

6)  przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu rentowego.

Zgodnie z art. 114 ust 1e. tej ustawy uchylenie lub zmiana decyzji, o której mowa w ust. 1, nie może nastąpić, jeżeli od dnia jej wydania upłynął okres 5 lat - w przypadkach określonych w ust. 1 pkt 1 i 5, jednak z ust 1f.tego przepisu wynika, że przepisu ust. 1e nie stosuje się, jeżeli w wyniku uchylenia lub zmiany decyzji z przyczyn określonych w ust. 1 osoba zainteresowana nabędzie prawo do świadczenia lub świadczenie w wyższej wysokości;

Zdaniem Sądu Okręgowego zastosowanie w niniejszej sprawie ma więc art. 114 ust. 1 pkt 1 i ust. 1f pkt 1 ustawy o FUS a orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego, który stwierdził, że art. 17 ustawy zmieniającej w zakresie, w jakim pomija emerytury przyznane na wniosek zgłoszony przed 1 czerwca 2021r. jest niezgodny z art. 32 ust.

1 w związku z art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej stanowi w ocenie Sądu nową okoliczność, o której mowa we wskazanym wyżej przepisie.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego akcentuje się, że funkcją ponownego ustalenia prawa do świadczenia w trybie art. 114 ustawy emerytalno-rentowej jest stworzenie gwarancji wydania decyzji rentowych zgodnych z ukształtowaną ex lege sytuacją prawną zainteresowanych (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 26 lipca 2013 r., III UK 145/12, LEX nr 1408199; z dnia 14 kwietnia 2015 r., II UK 205/14, LEX nr 2122383; z dnia 17 sierpnia 2016 r., I UK 333/15, LEX nr 2120891; z dnia 25 lutego 2008 r., I UK 249/07, OSNP 2009 nr 11-12, poz. 152; z dnia 22 lutego 2010 r., I UK 247/09, LEX nr 585725; z dnia 9 grudnia 2015 r., I UK 533/14). W ten sposób prawodawca umożliwia eliminację sprzeczności z prawem decyzji organu rentowego poza trybem odwołania od decyzji do sądu ubezpieczeń społecznych. Sprzeczność taka zachodzi zarówno w przypadku decyzji organu rentowego błędnie przyznających świadczenie (potwierdzających prawo do świadczenia), pomimo że prawo do niego nie powstało, jak i w przypadku decyzji błędnie odmawiających realizacji prawa do świadczenia, przysługującego ubezpieczonemu z mocy prawa oraz decyzji nieprawidłowo ustalających wysokość tego świadczenia. Niezgodność ta może powstać także na skutek popełnionych przez organ rentowy uchybień normom prawa materialnego. W ponawianym postępowaniu organ rentowy dąży do ustalenia, czy popełnione uchybienia (przede wszystkim w zakresie prawa materialnego, ale także procesowego) lub przedłożone dowody albo ujawnione fakty mają wpływ na zmianę dokonanych wcześniej ustaleń, od których zależy potwierdzenie uprawnienia ubezpieczonego do określonego świadczenia.

W postanowieniu z dnia 29 października 2020 r. wydanym pod sygnaturą III UZP 4/20 Sąd Najwyższy podkreślił, że aby funkcja ta mogła być zrealizowana, konieczne jest - "ujawnienie okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji". W odniesieniu do tego pojęcia w orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwaliło się stanowisko, zgodnie z którym użyty w art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej zwrot "okoliczności" występuje w dwóch znaczeniach:

1) w znaczeniu okoliczności faktycznych oraz

2) w znaczeniu okoliczności sprawy, ustalonych następczo w kolejnym postępowaniu wyjaśniającym prowadzonym przez organ rentowy w sprawie.

Sąd Najwyższy wyjaśnił, że pojęcie "okoliczności" ma więc szeroki zakres znaczeniowy, obejmujący ogół wymagań formalnych i materialnoprawnych związanych z ustalaniem decyzją rentową prawa do świadczeń emerytalno-rentowych (zob. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2018 r., III UK 153/17, LEX nr 2563524; z dnia 17 sierpnia 2016 r., I UK 333/15, LEX nr 2120891; z dnia 29 listopada 2016 r., II UK 416/15, LEX nr 2186572).

Warunkiem ponownego ustalenia prawa do świadczeń na podstawie tego przepisu nie jest więc ujawnienie jakichkolwiek okoliczności, w szczególności zaś nowych (które pojawiły się po wydaniu decyzji), lecz takich okoliczności, które istniały przed wydaniem decyzji a które - jako nieznane - nie zostały przez organ rentowy uwzględnione (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 5 sierpnia 1999 r., II UKN 231/99, OSNAPiUS 2000 Nr 19, poz. 734; z dnia 12 stycznia 2001 r., II UKN 182/00, OSNAPiUS 2002 Nr 17, poz. 419). Chodzi więc o takie sytuacje, w których doszło do wydania decyzji nieuwzględniającej bądź błędnie uwzględniającej te okoliczności (istniejące przed wydaniem decyzji), które wpłynęły na wadliwe nabycie prawa do świadczenia lub przyczyniły się do nieuzasadnionej odmowy przyznania świadczenia. Przesłanka w postaci "ujawnionych okoliczności" dotyczy przy tym zarówno uchybień organu rentowego popełnionych na etapie stosowania prawa materialnego lub w trakcie podejmowania określonych czynności postępowania administracyjnego mających wpływ na wydanie wadliwych decyzji w sprawach o świadczenia z ubezpieczenia społecznego (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 26 lipca 2013 r., III UK 145/12, LEX nr 1408199 oraz z dnia 8 października 2010 r., I UK 113/10, LEX nr 694229).

Rozwijając powyższe rozumienie pojęcia "okoliczności" - w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 2016 r., III UZP 4/16 (OSNP 2017 Nr 12, poz. 167) przyjęto, że okolicznością uzasadniającą wszczęcie postępowania w sprawie ponownego ustalenia prawa do świadczenia na podstawie art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej nie jest samo wydanie orzeczenia przez Europejski Trybunał Praw Człowieka, lecz stwierdzone w tym orzeczeniu naruszenie zasady proporcjonalności przy ingerencji w prawo własności ubezpieczonego. Z kolei w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2019 r., I UK 420/17 (OSNP 2019 Nr 12, poz. 145) przyjęto, że nową - w rozumieniu istotnym dla stosowania art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej - okolicznością istniejącą przed wydaniem decyzji, która uzasadnia rozpoznanie wniosku o ponowne ustalenia prawa do świadczenia, o którym negatywnie rozstrzygnięto we wcześniejszej decyzji lub wyroku sądowym, jest wskazanie innej niż uwzględniona uprzednio podstawy prawnej tego świadczenia.

Uwzględniając przedstawioną powyżej argumentację, Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 29 października 2020 r przyjął, że w sprawach tego rodzaju jak sprawa niniejsza, tj. niewykonywanie wyroku Trybunału Konstytucyjnego, podstawę prawną wzruszenia przez organ rentowy - tylko i wyłącznie - na korzyść ubezpieczonego prawomocnej decyzji ustalającej wysokość świadczenia stanowi art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej, gdy nie jest możliwe uchylenie decyzji organu rentowego z przyczyny określonej w art. 145a k.p.a. z powodu upływu terminu, o którym mowa w art. 146 k.p.a. Nową okolicznością istniejącą przed wydaniem wzruszanej decyzji organu rentowego jest nieuwzględnienie przez organ rentowy obowiązującego standardu konstytucyjnego potwierdzone późniejszym wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego.

Do oceny możliwości zastosowania art. 114 ustawy o FUS w niniejszej sprawie, zasadnicze znaczenie mają rozważania zawarte w wyroku Sądu Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z 29 listopada 2016r. sygn. II UK 416/15 oraz w cytowanych w nim, na poparcie przeprowadzonych wywodów prawnych, orzeczeniach. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Najwyższy wskazał: "Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem Sądu Najwyższego, w ubezpieczeniach społecznych regułą jest kształtowanie sfery prawnej ubezpieczonych i instytucji ubezpieczeniowej z mocy prawa. Zasada ta znajduje odzwierciedlenie w art. 100 ustawy o emerytalnej, zgodnie z którym prawo do świadczeń w niej określonych powstaje (in abstracto) z dniem spełnienia warunków wymaganych do nabycia prawa. Prawo do świadczeń powstaje i istnieje niezależnie od decyzji organu rentowego, a tylko jego realizacja w postaci wypłaty świadczenia wymaga potwierdzenia decyzją (uchwała całej Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 20 grudnia 2000 r., III ZP 29/00 OSNAPiUS 2001 Nr 12, poz. 418). Tym samym zadaniem organu rentowego, na etapie nabycia in concreto prawa, jest jedynie ustalenie, że zostały spełnione warunki uzyskania uprawnienia emerytalnego oraz jego konkretyzacja w drodze decyzji.

Jak słusznie zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 sierpnia 2016r., I UK 333/15 - skoro decyzje organu rentowego sprowadzają się - zasadniczo - do deklaratywnego potwierdzenia uprawnień przysługujących ubezpieczonym z mocy prawa, to przepisy odnoszące się do trwałości i wzruszalności decyzji organu rentowego nie mogą być interpretowane i stosowane w taki sposób, który prowadziłby do trwałego pozbawienia osób ubezpieczonych uprawnień przysługujących im ex lege. Deklaratywny charakter decyzji organu rentowego potwierdzających przysługiwanie ubezpieczonemu prawa do określonego świadczenia rzutuje szczególnie na ograniczenie ostateczności decyzji organu rentowego odmawiających prawa do świadczenia, ponieważ stabilność negatywnego rozstrzygnięcia o prawach jednostki nie jest w tym przypadku wartością, która mogłaby przeważyć nad rzeczywistą realizacją konstytucyjnego i ustawowego prawa do zabezpieczenia społecznego. W tym kierunku zmierza wykładnia i praktyka Sądu Najwyższego dotycząca art. 114 ustawy emerytalnej. Traktuje ona ten przepis jako podstawę prawną dla weryfikacji i wzruszalności decyzji organów rentowych, w których zawarto ustalenia pozostające w obiektywnej sprzeczności z ukształtowanym ex lege stanem uprawnień emerytalno-rentowych zainteresowanych (wyroki Sądu Najwyższego z 25 lutego 2008 r., I UK 249/07) OSNP 2009 nr 11-12, poz. 152; 22 lutego 2010 r., I UK 247/09, z 9 grudnia 2015 r., I UK 533/14 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z 20 września 2011 r., I BU 4/11. Sprzeczność ta zachodzi zarówno w przypadku decyzji organu rentowego błędnie przyznających świadczenie (potwierdzających prawo do świadczenia), pomimo że prawo do niego nie powstało, jak i w przypadku decyzji błędnie odmawiających realizacji prawa do świadczenia, przysługującego z mocy prawa ubezpieczonemu. Niezgodność ta może powstać także na skutek popełnionych przez organ rentowy uchybień normom prawa materialnego. Eliminacja tych sprzeczności stanowi uzasadnienie dla ponowienia postępowania zakończonego ostateczną decyzją organu rentowego, której rozstrzygnięcie jest niezgodne z ukształtowaną ex lege sytuacją prawną ubezpieczonego. W ponawianym postępowaniu organ rentowy dąży do ustalenia, czy popełnione uchybienia (przede wszystkim w zakresie prawa materialnego ale także procesowego) lub przedłożone dowody albo ujawnione fakty mają wpływ na zmianę dokonanych wcześniej ustaleń, od których zależy potwierdzenie uprawnienia ubezpieczonego do określonego świadczenia."

Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym sprawę o sygn. II UK 416/15 podzielił również stanowisko wyrażone w przywołanym wyżej wyroku II UK 333/15, że funkcję usuwania z obrotu prawnego wadliwych decyzji organu rentowego stanowi art. 114 ustawy emerytalnej. Wskazał, że jeśli niekwestionowanym celem tego przepisu jest podważenie obiektywnie wadliwej decyzji organu rentowego, to zakres jego zastosowania nie może ograniczać się tylko do tych przypadków, gdy organ rentowy wydał obiektywnie wadliwą decyzję na korzyść zainteresowanej osoby (która potwierdziła deklaratywnie prawo do emerytury mimo niespełnienia przez nią przesłanek nabycia tego prawa). Przepis ten tym bardziej powinien znajdować zastosowanie do eliminacji z obrotu takich wadliwych decyzji organu rentowego, które w wyniku błędnej (ze strony organu rentowego) wykładni przepisów prawa lub błędnego zastosowania przepisów prawa do prawidłowo ustalonego stanu faktycznego, doprowadziły do pozbawienia jednostki możliwości faktycznego korzystania z przysługujących jej z mocy samego prawa świadczeń emerytalnych.

Jak przyjęto w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z 26 listopada 1997r., III ZP 40/97 (OSNAPiUS 1998 Nr 14, poz. 429), "prawidłowa wykładnia obowiązującego przepisu, odmienna od przyjmowanej uprzednio, jest nową okolicznością". Z orzeczenia tego wynika wprost, że ustalenie w toku postępowania, zapoczątkowanego kolejnym wnioskiem ubezpieczonego o ponowne ustalenie prawa, obiektywnej niezgodności wcześniejszej decyzji organu rentowego z obowiązującymi w tym zakresie regulacjami, dotyczącymi przesłanek nabycia prawa objętego wnioskiem, upoważnia organ do wzruszenia decyzji organu rentowego korzystającej z przymiotu ostateczności. Ten kontekst nie może być pomijany przy ustaleniu znaczenia zwrotu "ujawnienie okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji" zawartego w art. 114 ustawy emerytalnej.

Przedstawiona wykładnia Sądu Najwyższego, dotycząca stosowania art. 114 ustawy o FUS, pozwala traktować nawet błędne stosowanie przepisów ustawy emerytalnej przez organ rentowy, jako podstawę zastosowania art. 114 ust. 1 pkt 1. W ocenie Sądu Okręgowego, tym bardziej podstawą zastosowania tego przepisu jest orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego, z którego wynika, przeprowadzona przez ustawodawcę zmiana mechanizmu waloryzacyjnego z art. 25-26 ustawy emerytalnej dotycząca świadczeń przyznawanych w czerwcu, w zakresie ustalonego w nowym rozwiązaniu prawnym kręgu podmiotów, które mogą z niego skorzystać nie spełnia warunków konstytucyjnie dopuszczalnego odstępstwa od zasady równości.

Odnosząc się do wymogu określonego w art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy o FUS, by ujawniona nowa okoliczność istniała przed wydaniem błędnej decyzji to wskazać należy, że w orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się, że pod pojęciem "okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji", o których mowa w art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej, rozumieć należy też niezgodność z Konstytucją danej normy prawnej, która stanowiła podstawę wydania decyzji (por. wyrok S.A. w Łodzi z 23 września 2019 r., III AUa 1750/12, Renata Babińska "Wzruszalność prawomocnych decyzji rentowych", 2007 r.).

W ocenie Sądu Okręgowego, nie ma żadnych podstaw do tego, aby ubezpieczony został pozbawiony prawa do wyliczenia służącego mu świadczenia zgodnie z nowymi regułami, które w końcu przewidują rozwiązanie, w którym bez względu na to, w jakim miesiącu uprawniony zdecyduje się przejść na emeryturę, świadczenie to będzie liczone według tych samych reguł. Poprzednio funkcjonujący mechanizm waloryzacji świadczeń był wadliwy, naruszał standardy konstytucyjne, i problem ten był dostrzegany powszechnie przez organ rentowy i sądy orzekające w sprawach odwołań od decyzji organu rentowego składanych przez emerytów czerwcowych ze świadczeniami wyliczonymi w niższej wysokości, zwracał na niego uwagę także Rzecznik Praw Obywatelskich w licznych interwencjach.

Ustawodawca znowelizował ten mechanizm, a Trybunał Konstytucyjny orzekł, że w zakresie w jakim nowela ta pomija emerytów, których emerytura przyznana została w latach 2009-2019 jest ona niekonstytucyjna.

Mając to na uwadze, Sąd Okręgowy uznał, że zaskarżona decyzja jest wadliwa i podlegać winna zmianie w sposób określony w sentencji wyroku, o czym orzekł w punkcie I wyroku na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c.

Sędzia Maciej Flinik