Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Bydgoszczy

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 listopada 2023r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący Sędzia Karolina Chudzinska

Protokolant stażysta Roksana Prill

po rozpoznaniu w dniu 23 października 2023r. w Bydgoszczy

na rozprawie

odwołania M. C. (1)

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

z dnia 6 czerwca 2018r., znak: (...)

w sprawie M. C. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o rentę rodzinną

Zmienia zaskarżoną decyzję i stwierdza, że ubezpieczona M. C. (1) nie jest zobowiązana do zwrotu kwot wskazanych w decyzji.

Zasądza od organu rentowego na rzecz ubezpieczonej M. C. (1) kwotę 300 (trzysta) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za I i II instancję.

Sędzia Karolina Chudzinska

Sygn. akt VI U 632/23

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 6 czerwca 2018r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. zobowiązał M. C. (1) (C.) do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od 1 lipca 2011r. do 30 września 2013r. w kwocie 10.615 zł 86 groszy i odsetek za okres od 2 lipca 2011r. do 6 czerwca 2018r. w kwocie 5936 zł i 24 groszy. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że w okresie od 1 lipca 2011r. do 30 września 2013r. ubezpieczona pobrała nienależnie świadczenia w łącznej kwocie 16.553 zł z tytułu nadpłaty renty rodzinnej, która nie była należna z powodu przerwania nauki.

Odwołanie od tej decyzji złożyła ubezpieczona i wniosła o zmianę decyzji poprzez ustalanie, że nie jest zobowiązana do zwrotu pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych w postaci renty rodzinnej. Wniosła również o nieobciążanie jej kosztami zastępstwa procesowego drugiej strony i z ostrożności procesowej- w przypadku oddalania odwołania- o rozłożenie zobowiązania wobec ZUS na raty. Wniosła również o przywrócenie terminu do złożenia odwołania od decyzji z dnia 6 czerwca 2018r., o której dowiedziała się dopiero w dniu 24 czerwca 2019r.

W uzasadnieniu wniosku o przywrócenie terminu do złożenia odwołania wskazała, że z uwagi na trudną sytuację materialną i finansową przerwała w roku 2011r. studia i wyjechała za granicę, nie miała częstego kontaktu z rodziną, żaden członek rodziny w Polsce nie poinformował jej o jakimkolwiek piśmie urzędowym z ZUS i dopiero w czerwcu 2019r. dowiedziała się o tej decyzji.

W uzasadnieniu odwołania ubezpieczona wskazała, że w okresie pobierania renty rodzinnej podjęła zatrudnienie w fabryce czekolady w B. i została oddelegowana do pracy za granicą w Holandii, a następnie przeprowadziła się do Wielkiej Brytanii, gdzie mieszka nadal. Wskazała, że zmuszona została przez sytuację rodzinną i finansową do przerwania studiów i podjęcia pracy zarobkowej i w dniu 2 czerwca 2011r. została skreślona z listy studentów. Ubezpieczona powołała się na przepis art. 84 ust. 7 a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, w myśl którego decyzji ustalającej zwrot należności nie wydaje się później niż w terminie 5 lat od ostatniego okresu, za który pobrano nienależnie świadczenie. Mając na względzie powyższe podkreśliła, że zaskarżona decyzja wydana była 6 czerwca 2018r., a zatem bez podstawy prawnej, bowiem – według ubezpieczonej – początek biegu okresu pobierania nienależnego świadczenia należy liczyć od 1 lipca 2011r. a jego koniec przypada na dzień 31 października 2011r. , bowiem to od tego miesiąca ubezpieczona nie złożyła zaświadczenia o kontynuacji nauki oraz nie złożyła wniosku o kontynuowanie wypłaty renty, tym bardziej, że z zaświadczenia z uczelni z dnia 23 października wynikło jedynie, że jest ona studentką w roku akademickim 2010/2011r. Ubezpieczona wskazała, że z uwagi na brak zaświadczania o kontynuowaniu nauki na kolejny okres, organ rentowy powinien z urzędu wydać decyzję o wstrzymaniu wypłaty renty, a jeśli tego nie uczynił- powinien wydać decyzję w przedmiocie jej zwrotu, jednak wydał ją dopiero po upływie 7 lat od wypłaty ostatniego należnego świadczenia. Wreszcie ubezpieczona wskazała, że nie została prawidłowo pouczana przez organ rentowy o ciążącym na niej obowiązku przedkładania zaświadczeń pod rygorem utraty prawa do renty.

W uzasadnieniu alternatywnego wniosku o rozłożenia zaległości na raty wskazała, że nie jest w stanie jednorazowo zapłacić całej dochodzonej przez ZUS kwoty, gdyż, jej zarobki nie wzrosły, jednak wzrosły znacznie koszty utrzymania za granica, a ponadto ubezpieczona pomaga w utrzymaniu matce mieszkającej w Polsce, której przesyła pieniądze.

W odpowiedzi a odwołanie ZUS wniósł o jego odrzucenie wskazując, iż decyzja była doręczona prawidłowo- dorosłemu domownikowi ubezpieczonej A. L., a nadto, że ubezpieczona nigdy nie poinformowała ZUS o zmianie adresu zamieszkania, a zatem jednym znanym organowi adresem do korespondencji z ubezpieczoną była jej adres w miejscowości K..

W piśmie z dnia 31 stycznia 2020r., ustosunkowując się merytorycznie do odwołania, ZUS wskazał, że decyzja o przyznaniu ubezpieczonej renty rodzinnej został wydana w dniu 15 listopada 2010r. na podstawie zaświadczenia wystawionego przez (...) w B., z którego wynikało, że ubezpieczona jest studentką w roku akademickim 2010/2011 a przewidywany termin zakończenia studiów do 30 września 2013r. Stąd też rentę przyznano do 30 września 2013r., tj. na okres przewidywanego trwania studiów wynikający z zaświadczenia uczelni. Organ rentowy zwrócił uwagę, że w puncie XI pouczenia do decyzji, którą ubezpieczona otrzymała, wskazane było wprost, że ubezpieczona jest zobowiązana do powiadomienia ZUS o zaprzestaniu uczęszczania do szkoły. Ponadto organ rentowy wskazał, że świadczenie było wypłacone ubezpieczonej do dnia 30 września 2013r., a zatem od ostatniego okresu w którym nastąpiła wypłata nienależnego świadczenia, czyli od dnia 30 września 2013r. do dnia wydania zaskarżonej decyzji nie upłynęło 5 lat.

W piśmie procesowym z dnia 6 lipca 2020r. pełnomocnik ubezpieczonej podniósł nową okoliczność, mianowicie, że decyzje dotyczące przyznania renty rodzinnej na rzecz ubezpieczonej wydane zostały na wniosek matki ubezpieczonej- D. C., która wystąpiła z tym wnioskiem bez żadnego pełnomocnictwa wówczas już pełnoletniej córki. Decyzje w przedmiocie przyznania renty były doręczona na nazwisko D. C., a zatem brak dowodu na to, że ubezpieczona została prawidłowo pouczona o swych obowiązkach wobec organu, skoro nie odebrała żadnej z decyzji. Co więcej renta należna M. C. (1) był wypłacana do rąk jej matki D.– a nie samej ubezpieczonej, więc w istocie to nie ubezpieczona pobrała nienależnie świadczenie rentowe. Wreszcie pełnomocnik ubezpieczonej zakwestionował wysokość ustalonej decyzją kwoty nienależnego świadczenia, której ZUS w żaden sposób nie wykazał, bowiem renta rodzinna w spornym okresie wypłacana była na rzecz dwóch osób- D. C. i M. C. (1), a nie tylko na rzecz samej ubezpieczonej, przy czym część renty rodzinnej należnej matce ubezpieczonej była i jest nadal świadczeniem należnym, bowiem matka ubezpieczonej uprawnione była do renty na stałe.

Wyrokiem z dnia 24 sierpnia 2020 roku Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w sprawie o sygn. akt VI U 2509/19 oddalił odwołanie (pkt. 1), a wniosek o rozłożenie kwot wskazanych w zaskarżonej decyzji na raty przekazał organowi rentowemu celem rozpoznania (pkt. 2).

Na skutek apelacji pełnomocnika ubezpieczonej od powyższego wyroku Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyrokiem z dnia 6 lutego 2023 roku uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Bydgoszczy VI Wydziałowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania za instancję odwoławczą.

W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Apelacyjny stwierdził, że Sąd Okręgowy nie przeprowadził postępowania dowodowego w całości, bowiem błędnie przyjął, że skoro ubezpieczona zna zasady korzystania ze świadczeń (renta rodzinna), to została spełniona przesłanka w zakresie obowiązku pouczenia jej przez organ rentowy o zasadach powodujących ustanie prawa do renty rodzinnej. Wskazał, że w niniejszej sprawie z uwagi na braki materiału dowodowego nie można zweryfikować, czy organ rentowy prawidłowo pouczył M. C. (1) (C.) o zasadach powodujących ustanie prawa do renty rodzinnej. W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy pominął istotną kwestię, a mianowicie, że decyzja z dnia 15 listopada 2010 roku została zaadresowana wyłącznie na matkę pełnoletniej wówczas ubezpieczonej. Wskazał, że należy ustalić, czy matka wnioskodawczyni została upoważniona do odbioru świadczeń należnych ubezpieczonej stosownie do treści art. 131 ust. 2 ustawy emerytalnej. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, z chwilą uzyskania przez ubezpieczoną pełnoletniości, wypłata renty rodzinnej winna być dokonywana jej osobiście, a zatem gdyby okazało się, że ubezpieczona nie złożyła wniosku o dokonywanie wypłaty renty rodzinnej do rąk jej matki, pozwany powinien był wypłacać ubezpieczonej rentę rodzinną, a także pouczyć ją o okolicznościach ustania tego prawa. Sąd Apelacyjny wskazał, że istotnym jest również ustalenie, czy ubezpieczona wskazaną wyżej świadomość zasad prawa do renty rodzinnej posiadała w okresie objętym sporem, czy też wiedzę tą pozyskała dopiero przy okazji toczącego się obecnie postępowania. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy, ponownie rozpoznając sprawę powinien ustalić omówione powyżej kwestie, przeprowadzić stosowne postępowanie w zakresie zaoferowanym przez strony i dokonać oceny udowodnienia przez organ rentowy podstaw do żądania od ubezpieczonej zwrotu nienależnie pobranych świadczeń.

Po zwrocie akt z Sądu Apelacyjnego w Gdańsku sprawa została zarejestrowana pod sygnaturą VI U 632/23.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd ustalił, co następuje:

Ubezpieczona M. C. (1) (C.) urodziła się (...) i 18 rok życia ukończyła (...)

Bezsporne.

W dniu 8 maja 2010r. matka ubezpieczonej D. C. złożyła w organie rentowym wniosek o rentę rodzinną dla siebie po zmarłym 1 marca 1992r. mężu R. C., z żądaniem wypłaty renty do rąk własnych wnioskodawczyni.

Dowód: wniosek o rentę rodzinną – k . 1-8 akt rentowych.

Decyzją z dnia 14 maja 2010r.Organ rentowy przyznał rentę rodzinną po zmarłym R. C. uprawnionym do renty żonie D. C.- na stałe oraz M. C. (2)- do dnia 31 sierpnia 2010r. Decyzja adresowana byłą na D. C..

Dowód: decyzja z dnia 14.05.2010r- k . 17 akt rentowych.

Decyzją z dnia 22 lipca 2010r. organ rentowy wobec zmniejszenia się liczby osób uprawnionych do renty – zakończenia nauki przez M. C. (1) (C.)w szkole średniej ustalił nową wysokość renty do której na stałe uprawniona była D. C..

Dowód: decyzja z dnia 22.07.2010r. – k. 19- 20 akt rentowych.

Decyzją z dnia 15 listopada 2010r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w I. po rozpatrzeniu wniosku D. C. z dnia 8 listopada 2010r. o zmianę osób uprawnionych do renty rodzinnej od 1 listopada 2010r. przyznał rentę rodzinną na rzecz D. C.- na stałe oraz na rzecz M. – do 30 września 2013r. Decyzja była wydana i adresowana na nazwisko D. C..

Dowód: kserokopia decyzji: k. 66-67 akt sprawy.

Decyzje w przedmiocie renty rodzinnej adresowane były na D. C.. Także matka ubezpieczonej odbierała co miesiąc świadczenia rentowe od listonosza. Ubezpieczona wiedział, że matce wypłacana jest renta rodzinna także na jej rzecz.

Bezsporne, nadto dowód z zeznań ubezpieczonej- zapis AV na płycie CD- k . 73 akt.

M. C. (1) (C.) po ukończeniu Technikum (...)w I. w roku 2010r. w październiku 2010r. podjęła studia zaoczne w (...) w B. na kierunku pedagogika w trybie niestacjonarnym.

Niesporne, nadto dowód z zeznań ubezpieczonej- zapis AV na płycie CD- k . 73 akt.

Ubezpieczona zamieszkiwała wówczas w miejscowości K. razem z matką w domu jednorodzonym. Studia były płatne. Ubezpieczoną utrzymywała matka z renty rodzinnej po ojcu, do której obie były uprawnione. Ubezpieczona miała świadomość, że matka otrzymuje także jej część renty rodzinnej, oraz, że świadczenie to służy pełnoletniemu dziecku zmarłego pod warunkiem kontynuowania nauki. Ubezpieczana podjęła zatrudnienie fabryce czekolady w B., aby zarobić na studia, pracowała tam krótko – przez około miesiąc. W związku z trudna sytuacją finansową i życiową (brak własnych środków utrzymania i konieczność podjęcia pracy zarobkowej, trudności w połącznia pracy w pełnym wymiarze czasu pracy z dojazdami do B. i niestacjonarnymi studiami) ubezpieczona podjęła decyzję o wyjeździe do pracy za granicę. Wyjechała do pracy na początku 2011r. Oficjalnie skreślona z listy studentów została w czerwcu 2011r. Ubezpieczona nie powiadomiła ZUS o rezygnacji z nauki, także jej matka nie przekazała takiej informacji do ZUS i świadczenia rentowe na dwie uprawnione osoby wypłacone były do rąk jej matki do 30 września 2013r. Od 1 października 2013r. ponownie uprawnioną do renty rodzinnej byłą wyłącznie D. C..

Dowód: decyzja z dnia 21.08.2013r. – k. 37 akt rentowych, dowód z zeznań ubezpieczonej- zapis AV na płycie CD- k . 73 akt, zaświadczenie (...) w B. z dnia 16.03.2019r.-k . 171 akt rentowych.

W marcu 2018r. ZUS z urzędu zwrócił się do (...) w B. o udostępnienie informacji czy ubezpieczona M. C. (1)

(C.) była nieprzerwanie w latach 2010-2013 studentką na tej uczelni. W dniu 21 marca 2018r. do ZUS wpłynęła informacja z tej uczelni, że ubezpieczona została skreślona z listy studentów z dniem 2 czerwca 2011r. i od tego dnia utraciła status studenta.

Dowód: zaświadczenie z (...) w B. z dnia 16.03.2019r.-k . 171 akt rentowych.

ZUS wszczął z urzędu postępowanie w sprawie ewentualnego pobrania przez ubezpieczoną nienależnie świadczenia rentowego, konsekwencją którego było wydanie w dniu 6 czerwca 2018r. zaskarżonej w niniejszej sprawie decyzji.

Bezsporne.

Korespondencję w tej sprawie ZUS kierował na adres ubezpieczonej w miejscowości K.. Ubezpieczona nie mieszka pod tym adresem od wielu lat, jej miejscem zamieszkania jest (...), gdzie pracuje. Rodzina ubezpieczonej nie przekazała jej informacji o korespondencji kierowanej do niej z ZUS. W roku 2019r. podczas pobytu w Polsce ubezpieczona został wezwana na Policję w związku z zawiadomieniem przez ZUS o podejrzeniu popełnienia przez ubezpieczoną przestępstwa polegającym na wyłudzeniu świadczenia z ubezpieczenia społecznego. Ubezpieczona po przesłuchaniu przez policję udała się do ZUS w I., skąd uzyskał kserokopię zaskarżonej decyzji w dniu 24 czerwca 2019r. i w dniu 216 czerwca 2019r. złożyła w organie rentowym odwołanie od tej decyzji wraz z wnioskiem o przywrócenie terminu do jego wniesienia.

Bezsporne.

M. C. (1) (C.) nie wystąpiła do ZUS z wnioskiem o dokonywanie wypłaty należnej jej renty rodzinnej do rąk D. C.. W aktach rentowych brak jest pouczenia dotyczącego zasad wypłaty renty rodzinnej po ukończeniu 18 roku życia, a więc pobierając rentę rodzinną w spornych okresach, ubezpieczona nie miała świadomości zasad prawa do renty rodzinnej. Decyzje wydawane przez ZUS po ukończeniu przez M. C. (1) (C.) 18 roku życia nadal adresowane były na jej matkę D. C..

Dowód: akta rentowe ZUS, pismo ZUS z dnia 31.05.2023r. w odpowiedzi na zarządzenie Sądu z dnia 16.05.2023r.

Wyrokiem z dnia 16 lutego 2022 roku Sąd Rejonowy w Inowrocławiu II Wydział Karny w sprawie M. C. (1) (C.) i D. C., które w okresie od 1 lipca 2011 roku do 30 września 2013 roku działając w krótkich odstępach czasu, w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadziły ZUS do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w łącznej kwocie 10.616,86 zł w ten sposób, że wyzyskały błąd ZUS co do kontynuowania przez M. C. (1) (C.) nauki, nie informując, że z dniem 02.06.2011r. przerwała edukację w (...) w B., w następstwie czego pobrały nienależne im świadczenie z tytułu renty rodzinnej nie będąc do tego uprawnionymi w łącznej wysokości 10.616, 86 zł, przy czym czyn ten stanowił wypadek mniejszej wagi, czym dopuściły się przestępstwa z art. 286 § 3 k.k. w zw. z art. 12 k.k. w zw. z art. 4 § 1 k.k. na podstawie art. 66 § 1 k.k. oraz art. 67 § 1 warunkowo umorzył wobec nich postępowanie karne na okres 2 (dwóch) lat próby od uprawomocnienia się wyroku.

dowód: kopia wyroku Sądu Rejonowego w Inowrocławiu z dnia 16.02.2022r. k.193 akt sprawy

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Stan faktyczny w zakresie ustalenia świadomości ubezpieczonej o zasadach powodujących ustanie prawa do renty rodzinnej oraz kwestii tego, czy matka ubezpieczonej była upoważniona do odbioru świadczeń należnych ubezpieczonej Sąd Okręgowy ustalił na podstawie ponownej analizy dokumentów dotychczas zgromadzonych w sprawie. Sąd także zarządzeniem z dnia 16 maja 2023 roku bezpośrednio zwrócił się z zapytaniem o sporne kwestie do organu rentowego, otrzymując odpowiedź z dnia 31 maja 2023 roku.

Poczyniwszy te ustalenia, zgodnie z wytycznymi Sądu Apelacyjnego w Gdańsku, Sąd ponownie rozpoznający sprawę doszedł do wniosku, że ubezpieczona nie była świadoma zasad powodujących ustanie prawa do renty rodzinnej, ponieważ nie została o tym prawidłowo pouczona. Decyzja z dnia 15 listopada 2010 roku o przyznaniu M. C. (3) renty rodzinnej do 30 września 2013 roku, a D. C. na stałe wydana i zaadresowana została na nazwisko tej drugiej. W aktach ZUS brakuje oryginału tej decyzji, natomiast w aktach sprawy znajduje się kopia jej pierwszej i drugiej strony, a co ważne, brak jest stosownego do niej pouczenia. Wskazać należy, że świadczenia przyznane ubezpieczonej były cały czas kierowane wyłącznie na adres jej matki, także po ukończeniu przez ubezpieczoną 18 roku życia. Istotnym jest tu fakt, że M. C. (3) nigdy nie upoważniała matki, by ta w jej imieniu odbierała należne ubezpieczonej świadczenie.

Wskazane wnioski potwierdził sam organ rentowy w piśmie z dnia 31 maja 2023 roku. Sąd ponownie rozpoznający sprawę uznał zatem, iż są one wystarczające do uznania, iż ubezpieczona nie została prawidłowo pouczona w kwestii zasad w przypadku ustania prawa do renty rodzinnej.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd stwierdził, że odwołanie ubezpieczonej winno zostać uwzględnione.

Zgodnie z art. 138 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Stosownie do ust. 2 pkt 1 tego artykułu, za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania. W orzecznictwie jednolite jest stanowisko, że zwrot "była pouczona o braku prawa" nie może być rozumiany dosłownie; chodzi tu o klasyczne pouczenie, w którym organ rentowy informuje ubezpieczonego, że utraci prawo do świadczenia, gdy wystąpią okoliczności, które zgodnie z przepisami prawa spowodują utratę tego prawa (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 czerwca 2005 r., III UK 63/05, LEX 989245). Pouczenie musi być na tyle zrozumiałe, by pobierający świadczenie mógł odnieść je do swojej sytuacji, jednak nie musi odnosić się do indywidualnie pobierającego świadczenie, gdyż nie da się przewidzieć, które z okoliczności wystąpią u konkretnego świadczeniobiorcy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2005 r., I UK 136/04, OSNP 2005/16/252). Pouczenie może polegać na przytoczeniu przepisów określających te okoliczności, ale musi być na tyle zrozumiałe, aby ubezpieczony mógł je odnieść do własnej sytuacji (wyroki Sądu Najwyższego z: 14 marca 2006 r., I UK 161/05, OSNP 2007/5-6/78; z 25 czerwca 2010 r., II UK 66/10 LEX nr 619642). Zważywszy na funkcję, jaką pouczenie odgrywa w normatywnej konstrukcji nienależnie pobranego świadczenia, warunkiem uznania, że ubezpieczony pobrał takie nienależne świadczenie jest ustalenie przez sąd, że pobierający świadczenia wiedział, miał świadomość (został pouczony) "o braku prawa do ich pobierania" (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 września 2007 r., I UK 90/07, OSNP 2008, nr 19-20, poz. 301).

Przy tym zaznaczyć należy, iż zgodnie z art. 84 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U.2023.1230 t.j. z dnia 2023.06.2; dalej ustawa systemowa). Zasady wynikające z art. 84 ustawy systemowej, o ile nie są odmiennie uregulowane w art. 138, znajdą pełne zastosowanie w stosunku do osób, które pobrały nienależnie świadczenia, nawet jeśli będzie to oznaczało pogorszenie ich sytuacji (K. Antonów (red.), Komentarz do ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, [w:] Emerytury i renty z FUS. Emerytury pomostowe. Okresowe emerytury kapitałowe. Komentarz do trzech ustaw emerytalnych, wyd. I, LEX/el. 2019).

W myśl art. 84 ust. 1 ustawy systemowej osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11. Odsetki, z zastrzeżeniem ust. 1a, są naliczane od dnia następującego po dniu wypłaty świadczenia do dnia spłaty.

Zgodnie art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy systemowej za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania.

Wskazać należy, że obowiązek zwrotu obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze, wiedząc, że mu się ono nie należy, co dotyczy zarówno osoby, która została pouczona o okolicznościach, w jakich nie powinna pobierać świadczeń, jak też osoby, która uzyskała świadczenia na podstawie nieprawdziwych zeznań lub dokumentów, albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd instytucji ubezpieczeniowej (por. mi.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2004 r., I UK 3/04, OSNP 2005 Nr 8, poz. 116). Wypłacenie świadczenia w sposób, na który nie miała wpływu wina (zła wola) świadczeniobiorcy, nie uzasadnia natomiast powstania po stronie osoby ubezpieczonej obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia (por. wyroki Trybunału Ubezpieczeń Społecznych: z dnia 11 stycznia 1966 r., III TR 1492/65, OSPiKA 1967 Nr 10, poz. 247; z dnia 24 czerwca 1965 r., III TR 86/65 oraz z dnia 19 lipca 1965 r., III TR 2439/64, niepublikowane; wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 28 lipca 1977 r., II UR 5/77, OSNCP 1978 Nr 2, poz. 37; z dnia 16 lutego 1987 r., II URN 16/87, PiZS 1988 nr 6; z dnia 4 września 2007 r., I UK 90/0, OSNP 2008 nr 19-20, poz. 301; z dnia 2 grudnia 2009 r., I UK 174/09, LEX nr 585709; wyroki Sądów Apelacyjnych w Krakowie z dnia 11 września 1996 r., III AUr 105/96, OSA 1997 nr 7-8, poz. 21, s. 74 oraz w Białymstoku z dnia 10 listopada 1999 r., III AUa 602/99, OSA 2000 Nr 6, poz. 29, s. 70, wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku w sprawie o sygn.. III AUa 1722/20 z dnia 06.02.2023r.).

Dokonując ustalenia, iż M. C. (3) nie była prawidłowo pouczona o zasadach powodujących ustanie prawa do renty rodzinnej, Sąd zwraca uwagę na brak świadomości ubezpieczonej o tym, że świadczenie pobierane przez jej matkę było nienależne. Przy tym wskazać należy, że zarzut pobrania nienależnego świadczenia z ubezpieczenia społecznego może być podniesiony tylko wobec osoby, która otrzymała świadczenie bezpodstawnie i tylko wtedy, gdy osoba ta miała świadomość, że wypłacone świadczenie jej się nie należy. Zaznaczenia wymaga fakt, że istotną cechą nienależnie pobranego świadczenia jest więc świadomość osoby pobierającej świadczenie co do nieprzysługiwania jej prawa do tego świadczenia w całości lub w części od początku jego pobierania albo w następstwie mających miejsce później zdarzeń. Świadomość ta jest elementem decydującym o zakwalifikowaniu świadczenia jako nienależnie pobranego. Kryterium istnienia świadomości wynika bądź z pouczenia dokonanego przez organ rentowy, bądź z niektórych zachowań samego ubezpieczonego takich jak składanie fałszywych zeznań, posługiwanie się fałszywymi dokumentami oraz inne przypadki świadomego wprowadzania organu rentowego w błąd (por. K. Brzozowska, E. Dawidowska-Myszka: Obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia z ubezpieczenia społecznego, Przegląd Sądowy 2015 nr 7-8, s. 103, wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku w sprawie o sygn.. III AUa 1722/20 z dnia 06.02.2023r.).

Natomiast z uwagi na to, że organ rentowy w niniejszej sprawie nie pouczył ubezpieczonej prawidłowo o zasadach powodujących ustanie prawa do renty rodzinnej, to nienależne świadczenie traci przymiot świadczenia nienależnie pobranego i tym samym powoduje zwolnienie osoby bezpodstawnie pobierającej świadczenie z obowiązku ich zwrotu. Obowiązek taki, na podstawie art. 138 ust. 1 ustawy emerytalnej, istnieje bowiem tylko w stosunku do osób, które nienależnie pobrały świadczenia, a nie wobec osób, które pobrały nienależne świadczenia (wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 30 października 2019 r., III AUa 525/19, LEX nr 2741979, wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku w sprawie o sygn.. III AUa 1722/20 z dnia 06.02.2023r.)

W tej sytuacji Sąd ponownie rozpoznający sprawę, w oparciu o zgormadzony w sprawie materiał dowodowy, uznał, że odwołanie ubezpieczonej zasługiwało na uwzględnienie i zgodnie z art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję i stwierdził, że ubezpieczona M. C. (1) nie jest zobowiązana do zwrotu kwot wskazanych w decyzji, orzekając jak w punkcie 1. wyroku.

W punkcie 2. wyroku Sąd orzekł o kosztach zastępstwa procesowego. W pierwszej kolejności wskazać należy, że w niniejszej sprawie Sąd Apelacyjny w Gdańsku na mocy 386 § 4 kpc uchylił wyrok i przekazał sprawę sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, pozostawia temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej – zgodnie z art. 108 § 2 kpc. Sąd zatem zobowiązany był rozstrzygnąć o kosztach za obie instancje. Na koszty niniejszego procesu składało się wynagrodzenie pełnomocnika – radcy prawnego ubezpieczonej za obie instancje. Rozstrzygając o kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 9 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U.2023.1964 t.j. z dnia 2023.09.22).

Sędzia Karolina Chudzinska