Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Bydgoszczy

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 19.10.2021r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. odmówił ubezpieczonej – A. C. prawa do deputatu węglowego.

W odwołaniu złożonym w tut. Sądzie ubezpieczona wniosła o przyznanie deputatu węglowego na podstawie stosownego zaświadczenia.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie.

Sąd ustalił i zważył, co następuje:

Zgodnie z treścią art. 74 ust. 1 ustawy o komercjalizacji byłemu pracownikowi kolejowemu, pobierającemu emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, przyznaną na podstawie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin lub przepisów ustawy z 12 czerwca 1975r. o świadczeniach o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych albo przepisów ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a także członkom rodziny tego pracownika pobierającym po nim rentę rodzinną przyznaną na podstawie wymienionych przepisów, przysługuje prawo do deputatu węglowego w ilości 1800 kilogramów węgla kamiennego rocznie, w formie ekwiwalentu pieniężnego. Na podstawie art. 74 ust. 4 cyt. ustawy prawo do deputatu węglowego nie przysługuje emerytowi lub renciście, jeżeli nie przysługiwało mu w okresie zatrudnienia, z tytułu którego powstało prawo do emerytury lub renty. Zgodnie zaś z ust. 10 i 11 ww. artykułu emeryci i renciści nabywają prawo do ekwiwalentu pieniężnego z dniem przyznania emerytury lub renty. Prawo do pobierania ekwiwalentu pieniężnego ustaje lub ulega zawieszeniu wraz z ustaniem prawa do emerytury lub renty.

Podstawą prawną roszczenia A. C. jest art. 74 ust. 4. Według organu, warunkiem wypłaty deputatu węglowego jest pozostanie w zatrudnieniu na kolei, ostatnio przed przejściem na emeryturę.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie w takiej sprawie jak niniejsza, przedmiotem której było roszczenie o ekwiwalent węglowy, z którym do organu rentowego wystąpiła ubezpieczona- były pracownik kolejowy, która nabyła emeryturę w powszechnym wieku na mocy art. 24 ustawy emerytalnej, w wiele lat po zaprzestaniu pracy na kolei, w wyroku z dnia 25 lutego 2021r. (III AUa 501/20 LEX nr 3211510) stwierdził, że w sprawie kluczowe jest dokonanie interpretacji art. 74 ust. 1 ustawy o komercjalizacji i restrukturyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...) w kontekście systemu prawa, w którym ten przepis zaistniał, a przede wszystkim z uwzględnieniem wykładni historycznej. Każdy przepis prawa realizuje, bowiem określny cel systemowy, czasami stanowiąc zaszłość systemową. Sąd ten podkreślił, że analiza dotychczasowych uregulowań prawnych, przewidujących prawo do deputatu węglowego z racji pracy na kolei, tj. art. 32 dekretu z 19 stycznia 1957r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin (Dz. U. Nr 8, poz. 27, tj. (Dz. U. z 1958r. Nr 55, poz. 273), art. 22 ust. 1 ustawy z 23 stycznia 1968 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin (Dz. U. Nr 3, poz. 10) oraz art. 18 ust. 2 ustawy z 28 kwietnia 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin (Dz. U. Nr 23, poz. 99; obowiązująca do 31 grudnia 1998 r.) jednoznacznie wskazuje, że na przestrzeni dekad, ustawodawca posługiwał się niezmiennie taką samą formułą prawną, która stanowiła, że osobom pobierającym kolejowe renty lub emerytury, prawo do deputatu opałowego/węglowego lub ulgowego przejazdu i przewozu kolejami albo do obu świadczeń, jednak nie przysługiwało, jeżeli dane świadczenie nie przysługiwało im w zatrudnieniu, z tytułu którego powstało prawo do renty/emerytury. Wymaga podkreślenia, że deputat opałowy/węglowy, wg powyższych przepisów, był przewidziany dla pracowników kolei, którzy następnie zaczęli pobierać z kolei rentę (wg dekretu), czy rentę kolejową lub emeryturę kolejową (wg ustawy z 1968 r. i ustawy z 1983r.). Wskazane uprawnienie do deputatu, od początku istnienia tej instytucji, zostało więc powiązane z emeryturą kolejową, a przepis był interpretowany w ten sposób, że tylko pracownik kolei, który otrzymywał deputat, w chwili gdy stawał się emerytem/rencistą kolejowym, zatrzymywał prawo do deputatu.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie, odwołując się do uchwały składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z 6 lipca 2000r., sygn. III ZP 9/00 wskazał następnie, że świadczenie jakim jest deputat węglowy, zostało przewidziane dla odrębnego, funkcjonującego do 31 grudnia 1998r. systemu ubezpieczeń społecznych (zabezpieczenia społecznego), który to system był zastrzeżony tylko dla pracowników kolei. W tym odrębnym od innych systemie ubezpieczenia społecznego, dopuszczano szereg świadczeń, mających na celu dodatkowe zabezpieczenie kolejarzy i ich rodzin. Stąd też funkcjonowały odrębne renty kolejowe, emerytury kolejowe, kolejowe renty rodzinne, świadczenia zdrowotne udzielane przez publiczne zakłady opieki zdrowotnej, tworzone i utrzymywane przez przedsiębiorstwo państwowe (...), a w tym również wskazane deputaty węglowe.

Sąd ten podkreślił, że deputat węglowy emerytów i rencistów kolejowych, mimo zakotwiczenia w ustawie o zaopatrzeniu emerytalnym, nie stanowi świadczenia przysługującego od organu rentowego. Wartość tego świadczenia, jako nieobjętego składką nie była przenoszona do podstawy wymiaru świadczeń. Deputat węglowy był należny od byłego państwowego pracodawcy oraz, pierwotnie i w każdej następnej postaci, również ustalonej po 1 stycznia 1999r. (art. 46a ustawy z 6 lipca 1995 r. o (...)", Dz. U. Nr 95, poz. 474 ze zmianą wynikającą z art. 164 ustawy emerytalnej, Dz. U. Nr 162, poz. 1118 z późn. zm.), przysługiwał tylko tym byłym pracownikom kolei, którzy nabyli to prawo w okresie zatrudnienia poprzedzającego rentę lub emeryturę i będącego podstawą prawa do emerytury lub renty; a zatem musiało to być zatrudnienie na kolei. Deputat opałowy/węglowy od początku zaistnienia w prawie, był świadczeniem specjalnym, o charakterze wyjątkowym, przewidzianym w warunkach gospodarki opartej na reglamentacji i ograniczonej podaży tego towaru. Charakter deputatu sensu stricto zachował się wyłącznie jako świadczenie należne górnikom, natomiast przydzielanie węgla pracownikom, rencistom i emerytom (...) było przywilejem, mającym łagodzić trudności w nabywaniu węgla na wolnym rynku, i przysługiwał niezależnie od wynagrodzenia za pracę, renty lub emerytury kolejowej. Deputat węglowy stanowił także swego rodzaju tradycję, powstałą dlatego, że węgiel składowany był na terenach należących do K.. Z tych przyczyn, deputat węglowy ustanowiony został jako bezpłatny przydział węgla, co realizowało cel wyposażenia pracowników w dobro reglamentowane, także po ich przejściu na emeryturę lub rentę (por. też § 4 zarządzenia Nr 54 z 6 maja 1992 r. w sprawie przydzielenia emerytom i rencistom kolejowym deputatu węglowego, Dz. Urz. MTiGM Nr 5, poz. 11), a przy tym, w miarę poprawy sytuacji bytowej obywateli, doszło do spełniania świadczenia w pieniądzu, bowiem przydział węgla okazywał się zbędny. Z czasem, w warunkach gospodarki rynkowej, całkowicie nieaktualne stało się uzasadnienie dla twierdzenia, że były pracownik kolei wymaga wsparcia w postaci przydziału węgla, z racji reglamentacji tego dobra.

W przekonaniu Sądu Apelacyjnego w Szczecinie, aktualnie na gruncie art. 74 ust. 4 ustawy o komercjalizacji i restrukturyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...), dla przyznania prawa do deputatu węglowego, jako dodatkowego świadczenia do emerytury, wymagane jest przejście na emeryturę z aktywności zawodowej, w okresie której istniało uprawnienie do deputatu węglowego, a tego rodzaju aktywność, to rzecz oczywista zawsze będzie zatrudnienie na kolei. Innymi słowy, tyko zatrudnienie na kolei, z którym wiąże się uprawnienie do realizacji deputatu węglowego, z racji którego to zatrudnienia uprawniony przechodzi na rentę lub emeryturę, daje prawo do deputatu dla emeryta/rencisty. W ten właśnie sposób należy interpretować sformułowanie, że deputat przysługuje w okresie zatrudnienia, z tytułu którego powstało prawo do emerytury. Interpretacja że wystarczy by zatrudnienie z prawem do deputatu stanowiło jedną z przesłanek prawa do emerytury, bądź element składowy tego prawa, jest niedopuszczalna, ponieważ w istocie jest to interpretacja rozszerzająca, która nie może mieć zastosowania do praw przyznanych przez ustawodawcę na zasadzie wyjątku.

Z wyrażonym przez Sąd Apelacyjny w Szczecinie poglądem, należy się zgodzić.

Skoro zatem w niniejszej sprawie, skoro nie ma związku czasowego między zatrudnieniem na kolei(...) a przejściem na emeryturę (...) to ubezpieczonej nie przysługuje prawo do ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy. Nie ma żadnego uzasadnienia prawnego, by ubezpieczona przy okazji przyznanego świadczenia emerytalnego z innej podstawy materialnoprawnej, domagała się dodatkowych przywilejów kolejowych. W szczególności prawa do deputatu węglowego nie można wywodzić z funkcji ochronnej emeryta kolejowego, czy rencisty kolejowego, realizowanej w poprzednim ustroju gospodarczym, w ramach odrębnego, a obecnie nieistniejącego systemu ubezpieczeń społecznych.

Ubezpieczonej przyznano bowiem prawo do emerytury dlatego, że osiągnęła powszechny wiek emerytalny (art. 26 ustawy emerytalnej). Oczywiste jest, że emerytura w powszechnym wieku emerytalnym jest innym świadczeniem, niż przewidziana w art. 40 ustawy emerytalnej emerytura kolejowa, względnie wskazana w art. 184 ust. 1 w zw. z art. 40 ustawy emerytalnej wcześniejsza emerytura w związku z pracą na kolei w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przed 1 stycznia 1999 r. Bez znacznie jest również okoliczność, że ubezpieczana nabyła prawo do podwyższenia kapitału początkowego o rekompensatę z tytułu pracy w warunkach szczególnych na kolei. Przewidziany w art. 74 ust. 1 ustawy o komercjalizacji i restrukturyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...) (t.j. Dz. U. z 2020r. poz. 292) dodatek w postaci deputatu węglowego, nie jest świadczeniem z zakresu ubezpieczeń społecznych i nigdy takim nie był, skoro deputat węglowy, przyznawany w trakcie zatrudnienia, nie stanowił podstawy wymiaru składek, a tym samym nie odprowadzano od niego składek na ubezpieczenie emerytalne. Zatem z racji tego, że w trakcie zatrudnienia na kolei ubezpieczona otrzymywała deputat węglowy, aktualnie w systemie składki zdefiniowanej, nie może wywodzić żądania wyższego świadczenia emerytalnego. Przy tym wymaga podkreślenia, że ubezpieczona przez (...) lat pracy na kolei pobierała deputat węglowy, jako szczególny przywilej, nie przewidziany dla osób pozostających w powszechnym zatrudnieniu. Jednak na emeryturę przeszła z zatrudnienia innego niż kolejowe, zatem jako emeryt nie ma prawa do deputatu. To, że wcześniej była pracownikiem kolei, nie oznacza, że prawo do deputatu otrzymała dożywotnio. Wraz z utratą statusu pracownika kolei, ubezpieczona utraciła uprawnienie do świadczenia przyznanego tej grupie zawodowej na zasadzie uprzywilejowania.

Podsumowując, skoro w sprawie brak związku prawnego i czasowego między specyfiką zatrudnienia na kolei, a uzyskaniem emerytury, to A. C. nie uzyskała emerytury, której tytułem jest zatrudnienie na kolei. Z tego względu nie przysługuje jej prawo do deputatu węglowego w formie ekwiwalentu pieniężnego i dlatego – na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 kpc – Sąd orzekł, jak w sentencji.

W przedmiotowej sprawie, zdaniem Sądu, wystąpiły przesłanki określone w art. 148 ¹ § 1 k.p.c., uzasadniające wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym, ponieważ po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów Sąd uznał, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. W szczególności stan faktyczny w sprawie był niesporny, a w kwestii stosowania prawa strony zajęły stanowiska na piśmie.

SSO Ewa Krakowska