Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Bydgoszczy

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 marca 2017r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący SSO Janusz Madej

Protokolant – sekretarka Katarzyna Słaba

po rozpoznaniu w dniu 16 marca 2017r. w Bydgoszczy

na rozprawie

odwołania: S. M.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B.

z dnia 11 października 2016r., znak: (...)

w sprawie: S. M.

przeciwko: Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w B.

o emeryturę

I zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznaje ubezpieczonemu S. M. prawo do emerytury od dnia (...)

II nie stwierdza odpowiedzialności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B. za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji,

III zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B. na rzecz ubezpieczonego S. M. 180 zł (sto osiemdziesiąt) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego.

VI U 3089/16

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 11 października 2016r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. – po rozpoznaniu wniosku S. M. z dnia 15 września 2016r. – odmówił wnioskodawcy prawa do emerytury na podstawie art.184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2016r., poz.887 ze zm) oraz § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983r. Nr 8, poz.43 ze zm).

W uzasadnieniu tej decyzji organ rentowy wskazał, iż do dnia 1 stycznia 1999r. nie został udowodniony 25-letni staż pracy. Jednocześnie organ ten podał, że nie uznał okresu zatrudnienia ubezpieczonego w gospodarstwie rolnym brata od 15 października 1975r. do 22 lipca 1975r., gdyż zeznania świadków są sprzeczne w zakresie wymiaru czasu pracy (ubezpieczony wskazywał, że pracował 4-5 godzin dziennie, natomiast świadkowie podają, że praca była w pełnym wymiarze czasu pracy). Na podstawie dowodów dołączonych do wniosku i uzyskanych w wyniku przeprowadzonego postępowania Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. przyjął za udowodnione na dzień 1 stycznia 1999r. okresy:

-

nieskładkowe: 28 dni,

-

składkowe: 23 lata 4 miesiące i 10 dni,

-

stażu sumarycznego: 23 lata 5 miesięcy i 8 dni,

-

stażu pracy w szczególnych warunkach: 23 lata 4 miesiące i 10 dni.

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł w imieniu ubezpieczonego jego pełnomocnik procesowy podnosząc zarzuty:

-

obrazy przepisów prawa materialnego t.j. art.184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze poprzez błędną ich wykładnię dokonaną przez organ rentowy i w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu, że powód nie spełnił warunku udowodnienia 25-letniego stażu pracy do dnia 1 stycznia 1999r., w sytuacji gdy zgromadzone w sprawie materiały dowodowe w postaci zeznań – oświadczeń świadków dostarczają wiedzy, że w spornym okresie czasu, t.j. od 15 października 1972r. do 22 lipca 1975r. powód wykonywał pracę w gospodarstwie rolnym w wymiarze przekraczającym 5 godzin dziennie, co oznacza że ustawowe kryterium zostało przez powoda spełnione,

-

błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia i mającego wpływ na jego treść poprzez uznanie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, że powód nie udowodnił zatrudnienia w gospodarstwie rolnym w okresie od 15 października 1972r. do 22 lipca 1975r., w sytuacji gdy jak wynika z pisma powoda do organu rentowego z dnia 1 września 2016r. domagał się on uznania i zaliczenia stażu jego pracy jako domownika w gospodarstwie rolnym w okresie czasu od 15 października 1972r. do 22 lipca 1975r., co miało wpływ na treść orzeczenia albowiem organ jak wynika z uzasadnienia badał nieprawidłowe okresy, pomijając tym samym kilka lat,

-

obrazy przepisów prawa procesowego t.j. art.233 § 1 i § 2 K.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów przez organ rentowy, sprowadzającej się do uznania, że zeznania świadków złożone w postępowaniu przed organem nie zostały uwzględnione, jak również że odmówiono im waloru wiarygodności z uwagi na nieścisłości z twierdzeniami ubezpieczonego, w sytuacji gdy ocena treści złożonych przez świadków zeznań dostarcza wiedzy, że zeznania tych świadków między sobą były spójne, wzajemnie się nie wykluczały, a nawet jakby zweryfikować je o twierdzenia ubezpieczonego i zsumować okresy czasu pracy w gospodarstwie rolnym w oparciu o wskazany przez powoda dobowy wymiar czasu pracy, to należało uznać, że ubezpieczony spełniał kryterium ustawowe w postaci 25-letniego stażu pracy przed 1 stycznia 1999r., co miało wpływ na treść orzeczenia.

Wskazując na powyższe podstawy zaskarżenia ubezpieczony wnosił:

-

o zmianę zaskarżonej decyzji i przyznanie ubezpieczonemu prawa do emerytury,

-

ewentualnie o uchylenie zaskarżonej decyzji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania,

-

zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kosztów postępowania według norm prawem przepisanych wraz z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wnosił o oddalenie odwołania, podtrzymując argumentację przedstawioną w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji. Dodatkowo organ ten twierdził, iż nie jest możliwe, by ubezpieczony dojeżdżając do szkoły ponadpodstawowej mógł pracować w pełnym wymiarze czasu pracy, a nawet w połowie, mając obowiązek szkolny, dojazdy do szkoły i być może praktyki szkolne. Organ rentowy zwracał także uwagę na to, iż ubezpieczony w kwestionariuszu dotyczącym okresów składkowych i nieskładkowych z dnia 26 stycznia 2004r. podał okres niewykonywania pracy od 15 października 1971r. do 22 lipca 1975r., a także organ ten powoływał się na wyroki:

-

Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2000r. (sygn. akt II UKN 535/99),

-

Sądu Apelacyjnego z dnia 21 lutego 1995r. (sygn. akt III Aur 3/95),

zgodnie z którymi doraźna pomoc w wykonywaniu typowych obowiązków domowych, zwyczajowo wymaganych od dzieci jako członków rodziny rolnika, nie stanowi stałej pracy w gospodarstwie rolnym, zaliczonej do stażu ubezpieczeniowego.

Na uwagę – zdaniem organu rentowego – zasługuje również stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 18 czerwca 1999r. (sygn. akt II UKN 528/98), zgodnie z którym wykonywanie przez domownika w gospodarstwie rolnym prac o charakterze dorywczym, okazjonalnie i w wymiarze niższym od połowy pełnego wymiaru czasu pracy, nie może być traktowana jako okres zaliczalny do stażu (por. też wyrok Sądu Najwyższego z 13 stycznia 1998r. II UKN 433/97).

Organ powoływał też wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 24 stycznia 1996r. (sygn. akt II AUr 833/95), w myśl którego nauka w szkole średniej w innej miejscowości od miejsca zamieszkania, odbywana w systemie dziennym uniemożliwia podjęcie stałej pracy w gospodarstwie rolnym w wymiarze pozwalającym na zaliczenie tejże pracy do okresu zatrudnienia.

Sąd Okręgowy ustalił i rozważył, co następuje:

Ubezpieczony S. M. (urodz. (...)) w dniu 15 września 2016r. złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Oddziale w B. wniosek o emeryturę z tytułu pracy w szczególnych warunkach, w obniżonym w stosunku do powszechnego wieku emerytalnym.

Zgodnie z art.184 ust.1 i ust.2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2016r., poz.887 ze zm. – t.j.) ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948r. przysługuje emerytura po osiągnieciu wieku przewidzianego w art.32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1)  okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat – dla kobiet i 65 lat – dla mężczyzn oraz

2)  okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art.27.

Emerytura ta przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

Art.27 ust.1 pkt 2 ustawy emerytalnej wskazuje na okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, co następnie recypują § 3 i § 4 ust.1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983r. Nr 8, poz.43 ze zm.), stanowiąc że:

-

za okres zatrudnienia wymagany do uzyskania emerytury, zwany dalej „wymaganym okresem zatrudnienia” uważa się okres wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn liczony łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczalnymi do okresów zatrudnienia,

-

pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1)  osiągnął wiek emerytalny wynoszący 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,

2)  ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

W postępowaniu administracyjnym organ rentowy ustalił (vide uzasadnienie zaskarżonej decyzji i wniosek emerytalny), iż ubezpieczony S. M. posiada na dzień 1 stycznia 1999r. staż pracy w szczególnych warunkach – 23 lata 4 miesiące i 10 dni (praca na kolei od 23 lipca 1975r. do 31 grudnia 1998r. – zaświadczenie (...) SA Zakładu (...) w B. – k.7 akt rentowych) oraz iż nie jest on członkiem otwartego funduszu emerytalnego.

W dniu (...). ((...)po wydaniu zaskarżonej decyzji) ubezpieczony ukończył wiek 60 lat.

Wobec ustalenia przez organ rentowy w zaskarżonej decyzji, iż ubezpieczony posiada na dzień wejścia w życie ustawy emerytalnej ogólny staż emerytalny w wymiarze 23 lat 4 miesięcy i 10 dni spór w niniejszej sprawie dotyczył tego czy staż ten może zostać uzupełniony okresem wskazanym w art.10 ust.1 pkt 3 ustawy emerytalnej, który to przepis, stanowi że przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się również następujące okresy, traktując je, z zastrzeżeniem art.56, jak okresy składkowe: między innymi przypadające przed dniem 1 stycznia 1983r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art.5-7, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.

Podstawę faktyczną uzasadniającą żądanie odwołania stanowiło twierdzenie powoda, iż w okresie od 15 października 1972r. (to jest od ukończenia przez niego 16 roku życia) do dnia 22 lipca 1975r. pracował on w gospodarstwie rolnym brata (jego ojciec zmarł w 1968r.) w wymiarze co najmniej 4 godzin dziennie (połowy obowiązującego wymiaru czasu pracy).

Organ rentowy kwestionował to twierdzenie powoda, wskazując na rozbieżności pomiędzy zeznaniami powoda i świadków złożonymi na piśmie w postępowaniu administracyjnym. Następnie w postępowaniu sądowym organ rentowy twierdził także, iż uczęszczanie przez powoda w powyższym okresie do szkoły ponadpodstawowej (Technikum (...) w B. oddalonego o około 50 km od miejsca zamieszkania ubezpieczonego) wyklucza aby mógł on pracować w gospodarstwie rolnym w pełnym wymiarze czasu pracy bądź nawet tylko w połowie tego wymiaru.

W zakresie okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia tego sporu Sąd Okręgowy ustalił, iż ojciec ubezpieczonego zmarł w 1968r., gdy ubezpieczony miał (...) lat. Po śmierci ojca gospodarstwo rolne objął jego starszy brat K. M., który ożenił się dopiero w 1976r. Gospodarstwo to miało powierzchnię 11,9200 ha. W skład gospodarstwa wchodził inwentarz żywy: 4 - 5 dojnych krów, 4 – 5 sztuk młodego bydła, 2 maciory i 15 – 30 prosiąt oraz 2 konie.

Gospodarstwo to już w 1972r. wyposażone było też w ciągnik rolniczy. W okresie od 15 października 1972r. do 22 lipca 1975r. pracował w tym gospodarstwie brat ubezpieczonego K. M. oraz ubezpieczony S. M.. Pozostałe starsze rodzeństwo powoda: brat P., siostra T. oraz brat M. nie przebywali bądź nie mieszkali już w S. – w miejscu położenia gospodarstwa rolnego i domu rodzinnego powoda.

Ubezpieczony 1 września 1971r. rozpoczął naukę w Technikum (...)w B., które ukończył w kwietniu (...)., nie przystępując jednak do egzaminu maturalnego. Do Technikum dojeżdżał autobusem o godz. 6:45, co zajmowało mu 70 minut, wracał do domu około 15:30 (był to autobus przyspieszony relacji O. – B.). Ubezpieczony wstawał rano około godz. 5:15 i przed odjazdem do szkoły zajmował się dojeniem krów (około 20 minut), a następnie karmieniem inwentarza – co zajmowało mu łącznie około 30 – 40 minut. Po powrocie ze szkoły pracował codziennie w godzinach od 16:00 do 19:30 – 20:00 przy pracach polowych, wynoszeniu obornika i karmieniu inwentarza.

Matka ubezpieczonego w latach 1972 – 1975 nie pracowała już w gospodarstwie, gdyż nie pozwalał jej na to stan zdrowia. Powód pracował w gospodarstwie rolnym brata przeciętnie w dni robocze od 4 do 5 godzin, a w dni wolne nawet do 12 godzin.

(dowody: zeznania świadków: G. D., K. K., K. M., przesłuchanie powoda – e-protokół rozprawy k.31, skrócony protokół rozprawy k.26 – 30)

Zebrany w sprawie materiał dowodowy, w szczególności powyższe dowody z osobowych źródeł dowodowych uzupełnione dowodami z dokumentów k.16, k.15, k.18, k.20, k.28, k.29), był spójny i dawał podstawy – w ocenie Sądu Okręgowego – do dokonania ustalenia, iż ubezpieczony po ukończeniu 16 roku życia pracował stale w gospodarstwie rolnym brata w wymiarze co najmniej połowy obowiązującego wymiaru czasu pracy (4 godziny dziennie).

Przy ocenie zebranego w sprawie materiału dowodowego Sąd Okręgowy dostrzegał fakt, iż ubezpieczony uczęszczał w spornym okresie (15 października 1972r. – 22 lipca 1975r.) do szkoły średniej oddalonej od miejsca swojego zamieszkania o około 50 km oraz że dojazd w jedną stronę zajmował mu około 70 minut.

Okoliczność tę w toku procesu eksponował organ rentowy, twierdząc iż uniemożliwia ona przyjęcie, iż ubezpieczony pracował w gospodarstwie rolnym brata w wymiarze co najmniej ½ etatu.

W związku z tym zwrócić należy uwagę, iż nie można z góry, automatycznie zakładać w każdym przypadku, aby fakt uczęszczania do szkoły średniej poza miejscem zamieszkania oraz związane z tym obowiązki szkolne zawsze wykluczały – w przypadku osoby spełniającej przesłanki domownika – możliwość uznania, iż wykonuje ona stałą pracę w gospodarstwie rolnym. Ocena, czy okres pracy świadczonej przez ucznia szkoły ponadpodstawowej, na rzecz osób bliskich prowadzących gospodarstwo rolne, kwalifikuje się do zaliczenia tej pracy do stażu pracowniczego, możliwe jest bowiem dopiero po dokładnym ustaleniu stanu faktycznego, uwzględnieniu wielkości, struktury i rodzaju gospodarstwa rolnego, liczby pracujących w nim osób oraz rzeczywistych technicznych uwarunkowań konieczności pracy tej osoby w gospodarstwie (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 10 października 2014r. I OSK 1694/13 – LEX nr 1667975). Nakazują to ogólne dyrektywy oceny materiału dowodowego wyrażone w art.233 § 1 K.p.c., w myśl którego sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego.

Rozważając zatem kwestię możliwości zaliczenia ubezpieczonemu do wymaganego stażu emerytalnego okresu uzupełniającego, o którym mowa w art.10 ust.1 pkt 3 ustawy emerytalnej (brakujący okres to 1 rok 7 miesięcy i 20 dni) Sąd Okręgowy w pierwszej kolejności zwraca uwagę na to, iż gospodarstwo rolne w którym powód pracował nie było małe – jego areał wynosił prawie 12 hektarów, w gospodarstwie tym był liczny inwentarz bydła, trzody chlewnej i 2 konie oraz drób, a pracować w nim w spornym okresie mogły tylko dwie osoby: brat ubezpieczonego K. (który nie założył jeszcze własnej rodziny – w związek małżeński wstąpił dopiero w 1976r.) oraz sam ubezpieczony. Matka ubezpieczonego ze względu na stan zdrowia nie mogła wykonywać typowych prac rolniczych, a pozostałe rodzeństwo w gospodarstwie tym nie pracowało, gdyż albo założyło już własne rodziny (siostra T., brat M.) albo mieszkało w internacie w odległej miejscowości (brat P. – uczył się w Technikum (...) we W.). W związku z tym należy wyeksponować trudną sytuację życiową powoda i jego brata K., na których – po śmierci ojca (w 1968r.) spoczywał główny ciężar prowadzenia gospodarstwa rolnego. Zasady doświadczenia życiowego jednoznacznie wskazują przy tym, iż ubezpieczony, który w okresie nauki w Technikum (...) w B. pozostawał na utrzymaniu matki i brata, czuł się także moralnie zobowiązany aby wspierać go przy prowadzeniu rodzinnego gospodarstwa i w ten sposób „zarabiać” na swoje utrzymanie. W ocenie Sądu Okręgowego nie było możliwe w realiach społecznych polskiej wsi pierwszej połowy lat 70 ubiegłego wieku, aby powyższe 12 hektarowe gospodarstwo rolne prowadziła praktycznie tylko 1-osoba (brat ubezpieczonego K.) bez wydatnej pomocy o istotnym znaczeniu gospodarczym ubezpieczonego S. M., pracującego przynajmniej 4 godziny dziennie.

W ocenie Sądu Okręgowego na przeszkodzie powyższej argumentacji nie stoi także fakt odbywania przez ubezpieczonego w okresie nauki praktyk zawodowych. Odbywały się one bowiem w pobliżu miejsca zamieszkania powoda (15 minut jazdy motocyklem na stacje kolejową w G.) i trwały one 6 godzin dziennie.

W końcowej części niniejszych rozważań odnieść należy się do podnoszonej przez organ rentowy kwestii nieujawnienia w kwestionariuszu osobowym przez powoda (k.3 akt kapitału początkowego) okresu pracy w gospodarstwie rolnym brata, czy też w życiorysie z dnia 22 czerwca 1975r. złożonym u pracodawcy – Oddziale (...) w T. (k. I/1 i I/2 akt osobowych powoda nadesłanych do akt sprawy przez (...) SA Zakład (...) w B.).

Zasady doświadczenie życiowego wskazują, że skoro okres od 15 października 1972r. do 22 lipca 1975r. był w przeważającej części także okresem nauki powoda w Technikum Kolejowym, to mógł on uważać okoliczność pomagania bratu w prowadzeniu gospodarstwa rolnego za nie mającą istotnego znaczenia dla jego kwalifikacji zawodowych u przyszłego pracodawcy ( (...)). Ponadto powód miał prawo nie przywiązywać do tej kwestii istotnego znaczenia w postępowaniu o ustalenie kapitału początkowego, skoro w okresie tym jednocześnie był uczniem technikum. Nota bene zwrócić w tym miejscu należy też uwagę, iż powód nie przystąpił do egzaminu maturalnego, co pośrednio potwierdza, iż praca w gospodarstwie rolnym brata w okresie nauki utrudniała mu znacznie spełnianie obowiązków uczniowskich.

Wyżej przedstawione motywy uzasadniały zatem zmianę zaskarżonej decyzji na podstawie art.477 ¹⁴ § 2 K.p.c. w związku z wyżej powołanymi przepisami prawa materialnego poprzez przyznanie ubezpieczonemu emerytury od pierwszego dnia, w którym spełnił on ostatnią przesłankę nabycia tego prawa (osiągnięcie skróconego wieku emerytalnego 60 lat).

W punkcie II sentencji wyroku Sąd Okręgowy nie stwierdził odpowiedzialności organu rentowego, o której mowa w art.118 ust.1a ustawy emerytalnej, gdyż istotne dla rozstrzygnięcia sporu okoliczności ustalane były w postępowaniu sądowym na podstawie materiału dowodowego, którym nie dysponował w postępowaniu administracyjnym organ rentowy.

Stosownie do wyniku sporu w punkcie III sentencji wyroku Sąd orzekł także o kosztach procesu. Organ rentowy jako strona przegrywająca obowiązany jest zwrócić przeciwnikowi koszty zastępstwa prawnego poniesione przez niego w celu dochodzenia swoich praw. Koszty te ustalone zostały według stawki minimalnej i zasądzone na podstawie art.98 § 1 i § 3 K.p.c., art.99 K.p.c. w związku z § 9 ust.2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015r. Nr 1804) w brzmieniu nadanym rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016r. (Dz. U. z 2016r., poz.1667) i obowiązującym w dniu wniesienia odwołania.

SSO Janusz Madej