Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Bydgoszczy

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE

Powód - (...) SA w upadłości likwidacyjnej w W. wniósł pozew przeciwko (...) Spółki Akcyjnej w B. o ustalenie, iż:

1/oświadczenie woli pozwanego z dnia 5 czerwca 2012 r. o odstąpieniu od kontraktu nr (...) „Odprowadzenie ścieków deszczowych z obszarów stref ochronnych ujęć wód (...) i (...) oraz rozbudowa sieci kanalizacji deszczowej w B.. Część 3”, zawartego w dniu 3 kwietnia 2008 r. z powodem oraz spółką (...) SA, jako współkonsorcjantem, jest nieważne, względnie bezskuteczne;

2/pozwanemu nie przysługuje roszczenie o zapłatę z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania przez powoda umowy;

3/ustalenie, że pozwanemu nie przysługuje roszczenie o zapłatę kary umownej z tytułu odstąpienia od umowy, z przyczyn leżących po stronie powoda oraz (...) SA.

Ponadto, powód wniósł o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych.

W uzasadnieniu powód podał, że w dniu 3 kwietnia 2008 r. pomiędzy spółką (...)w B. sp. z o.o. oraz konsorcjum przedsiębiorców, w skład którego wchodziły spółki: (...) (...) SA, (...) SA oraz (...) SA, została zawarta umowa nr (...) „Odprowadzenie ścieków deszczowych z obszarów stref ochronnych ujęć wód (...) i (...) oraz rozbudowa sieci kanalizacji deszczowej w B.. Część 3”. Przedmiotem umowy było zobowiązanie wykonawcy (m.in. powoda będącego członkiem konsorcjum) do opracowania projektów budowlanych, projektów wykonawczych, uzyskanie niezbędnych opinii, wyników badań, uzgodnień, zatwierdzeń i decyzji administracyjnych związanych z zaprojektowaniem i wykonaniem kompletu prac związanych z budową kanalizacji deszczowej w mieście B., natomiast pozwany zobowiązany był do zapłaty wynagrodzenia za wykonane roboty w kwocie 37.587.679,76 euro brutto. Powód podał, że roboty zostały podzielone na 42 odcinki, a każdy z nich był traktowany jako samodzielna część całego zadania inwestycyjnego, wymagająca odrębnego zaprojektowania i przeprowadzenia całego postępowania administracyjnego w celu uzyskania niezbędnych zezwoleń. Przedmiotowa umowa została następnie zmieniona aneksem nr (...) z dnia 8 listopada 2010 r. oraz aneksem nr (...) z dnia 1 maja 2011 r. Nadto, poleceniem Inżyniera nr (...) z dnia 9 sierpnia 2011 r. z zakresu rzeczowego inwestycji wyłączono wykonanie i zaprojektowanie odcinka 19 (oczyszczalni ścieków deszczowych przy wylocie W1E). Strony umówiły się, że roboty powinny zostać ukończone w terminie 46 miesięcy i 18 dni od daty rozpoczęcia. Na podstawie postanowienia klauzuli 14 pkt 14.2.1. Szczególnych Warunków Kontraktu strony uzgodniły, że wykonawca uzyska zaliczkę ryczałtową w jednej racie w wysokości 10% kwoty kontraktowej, po przedstawieniu gwarancji jej zwrotu. W dniu 27.05.2008 r. (...), w zakresie umowy zlecenia o okresowe udzielanie gwarancji ubezpieczeniowych kontraktowych z dnia 7.04.2008 r., wystawił gwarancję zwrotu zaliczki nr (...), udzielając na zlecenie wykonawcy gwarancji zapłaty kwoty 3.758.767,98 zł Euro odpowiadającej kwocie zaliczki. Termin obowiązywania gwarancji ustalono ostatecznie na dzień 31.08.2012 r. Zgodnie z postanowieniem par. (...) w/w umowy zlecenia, w brzmieniu nadanym aneksem nr (...) z dnia 6 grudnia 2010 ., w przypadku spełnienia przez (...) żądania zapłaty otrzymanego od beneficjenta (pozwanego) w związku z realizacją gwarancji, zleceniodawca zobowiązał się zwrócić kwotę wypłaconą beneficjentowi w ramach gwarancji. W dalszej części powód podał, że wykonawca rozpoczął realizację przedmiotu umowy w kwietniu 2008 r. W związku z podjęciem przez Radę Miasta B. uchwały z dnia 15 lipca 2009 r. (...), zmieniającej uchwałę nr (...) Rady Miasta B. z dnia 30 czerwca 2004 r. w sprawie (...)ograniczającą zakres rzeczowy inwestycji, porozumieniem z dnia 20 sierpnia 2009 r. strony umowy zawiesiły wykonywanie części robót, tj. co do odcinków nr (...) – kolektor (...)nr (...), nr (...) z wyjątkiem odcinka łączącego kanał deszczowy w ulicy (...) z istniejącym kolektorem (...), nr (...). Powód wskazał, że w toku realizacji umowy, z przyczyn niezależnych od wykonawcy, na poszczególnych odcinkach robót występowały okoliczności skutkujące przesunięciem terminu zakończenia realizacji zadania inwestycyjnego (np. przedłużająca się procedura administracyjna). O okolicznościach tych pozwany był na bieżąco informowany. W szczególności w dniu 27.02.2012 r. wykonawca (poprzez lidera konsorcjum – (...)) wystąpił do inżyniera kontraktu z roszczeniem o przedłużenie terminu jego ukończenia. Jednocześnie wykonawca (w tym powód) dopełnił obowiązków wynikających z przedmiotowej umowy i złożył w zakreślonym terminie (do dnia 25.04.2012 r.) (...) wraz z pozostałymi niezbędnymi dokumentami. Zgodnie ze (...), termin zakończenia realizacji całej inwestycji wykonawca określił na koniec 2012 r., z zastrzeżeniem prac nad oczyszczalnią przed wylotem (...), która miała być ukończona w 2013 r. Powód podkreślił, że roboty budowlane były w dalszym ciągu realizowane, zgodnie ze zmienionym harmonogramem. Pismem z dnia 1.06.2012 r. pozwany złożył spółce (...) oświadczenie o potrąceniu wierzytelności przysługującej tej spółce w kwocie 920.934,37 Euro, stanowiącej część zabezpieczenia wykonania umowy (podlegającej zwrotowi) z wierzytelnością pozwanego w kwocie 1.551.787,78 Euro z tytułu naliczonych kar umownych z tytułu nieterminowego wykonania odrębnego kontraktu nr (...) „Budowa głównych przepompowni ścieków wraz z grawitacyjnymi kanałami ściekowymi oraz przewodami tłocznymi dla systemu przepompowni głównych - północna część B.” przez jego wykonawcę, tj. (...), odpowiadającego solidarnie z (...) sp. z o.o. i W. W.. Następnie pismem z dnia 5.06.2012 r. pozwany złożył powodowi i spółce (...) oświadczenie o odstąpieniu od kontraktu, uzasadniając swą decyzję tym, iż wykonawca wykonuje roboty w sposób sprzeczny z umową oraz tym, że roboty zostały przez wykonawcę przerwane i pomimo wielu wezwań, nie są prowadzone. Jednocześnie pismem z dnia 5.06.2012 r. pozwany zażądał zaspokojenia swoich roszczeń z tytułu zwrotu zaliczki w wysokości 3.758.767,98 Euro z gwarancji udzielonej przez (...) SA. W odpowiedzi na powyższe wykonawca zakwestionował uprawnienie pozwanego do odstąpienia od zawartej w dniu 3.04.2008 r. umowy, podnosząc, że w świetle klauzuli (...) Warunków Szczególnych Kontraktu, zamawiający może jedynie umowę wypowiedzieć, a nie od niej odstąpić. W dalszej części uzasadnienia pozwu powód odniósł się szczegółowo do prac prowadzonych na kolejnych odcinkach robót (s.11-19 uzasadnienia). Odnosząc się do żądania ad. 1 pozwu, powód podniósł w szczególności, że pozwany nie miał podstaw do odstąpienia od umowy, gdyż umowa stron nie przewidywała takiej możliwości, a jedynie „wypowiedzenie”, z czego pozwany nie skorzystał. Abstrahując jednak od powyższego powód zarzucił, że pozwany, wskazując przyczynę odstąpienia, powołał się ogólnikowo na niezgodne z umową wykonywanie prac przez wykonawcę, znaczne opóźnienie umowy, przerwanie prac przez wykonawcę, podczas, gdy, zdaniem powoda, nie zachodziła żadna z tych przesłanek. Powód argumentował, że pozwany nie podał żadnego konkretnego zachowania wykonawcy, które uzasadniałoby stawiane mu zarzuty. Zatem, w ocenie powoda, przyczyna odstąpienia przez pozwanego od umowy, jest całkowicie bezzasadna i może być postrzegana jako próba rozwiązania stosunku prawnego ze względu na fakt, że wobec powoda, jak i spółki (...) ogłoszona została upadłość układowa. Takie zaś zachowanie pozwanego może być, zdaniem powoda, oceniane jako zmierzające do obejścia prawa w kontekście regulacji art. 83 i 84 Prawa upadłościowego i naprawczego. Ponadto, zdaniem powoda, brak podstaw do twierdzenia, że wykonanie umowy było, jak twierdził zamawiający, zagrożone, skoro zaawansowanie rzeczowe umowy potwierdzone przez inżyniera kontraktu wyniosło 2.708.843,88 Euro, co stanowi 48,26 % ceny kontraktowej. Przyczyny wszelkich opóźnień zaistniałych w realizacji umowy, nie wynikały zaś, jak twierdzi powód, z winy wykonawcy.

Odnosząc się natomiast do żądań ad. 2-3 pozwu powód podniósł, że zamawiającemu nie przysługuje jakiekolwiek roszczenie o zapłatę kary umownej, w tym w szczególności na podstawie klauzuli (...) Warunków Szczególnych Kontraktu. Zgodnie z powołanym zapisem, zamawiającemu przysługiwało uprawnienie do wypowiedzenia umowy we wskazanych przypadkach, co z kolei uprawniało go do obciążenia wykonawcy karą umowną w wysokości 10 % wartości kwoty kontraktowej oraz do domagania się odszkodowania, jeżeli szkoda przewyższa wysokość zastrzeżonych kar. W przedmiotowej sprawie nie doszło jednak, zdaniem powoda, nie tylko do rozwiązania umowy przez zamawiającego w trybie kontraktowym, ale nawet nie ziściły się przesłanki, od których strony uzależniły możliwość rozwiązania umowy. W konsekwencji, kara umowna w kwocie 688.986,73 Euro, pozostaje, w opinii powoda, bez jakiejkolwiek podstawy prawnej i faktycznej. Skoro brak jest podstaw do nałożenia na wykonawcę kary umownej, to tym bardziej, nie ma on, zdaniem powoda, uprawnienia do dochodzenia roszczenia uzupełniającego.

W dalszej części powód odwołał się do treści art. 189 kpc, z którego wywiódł przedmiotowe roszczenia. Powód argumentował, że wynik przedmiotowego postępowania usunie stan niepewności co do stosunków prawnych łączących go z pozwanym, a w szczególności co do istnienia roszczeń pozwanego względem wykonawcy (w tym powoda) związanych z realizacją umowy z dnia 3.04.2008 r. Tym samym, zdaniem powoda, zostanie wyeliminowane ryzyko naruszenia w przyszłości praw powoda. Jeżeli bowiem zostanie ustalone, że oświadczenie pozwanego z dnia 5.06.2012 r. o odstąpieniu od umowy jest bezskuteczne lub nieważne, to odpadnie przesłanka wskazana w klauzuli 14.2.1 lit. e Warunków Szczególnych Kontraktu, warunkująca uprawnienie pozwanego do zrealizowania gwarancji zabezpieczającej zwrot zaliczki w celu odzyskania kwoty zaliczki będącej w posiadaniu wykonawcy. Gwarant będzie zatem uprawniony do odmowy wypłaty gwarancji. Powyższe z kolei wykluczy roszczenia regresowe gwaranta wobec powoda, przysługujące mu z mocy zawartej umowy zlecenia o okresowe udzielenia gwarancji ubezpieczeniowych kontraktowych z dnia 7.04.2008 r. Ponadto, zdaniem powoda, ustalenie, że oświadczenie pozwanego o odstąpieniu od umowy jest bezskuteczne lub nieważne, usunie stan niepewności co do podstaw naliczania przez pozwanego kar umownych.

Postanowieniem z dnia 8 stycznia 2013 r. Sąd udzielił zabezpieczenia przedmiotowych roszczeń powoda poprzez zakazanie pozwanemu skorzystania z gwarancji zwrotu zaliczki nr (...) z dnia 27 maja 2008 r. udzielonej przez (...) SA w W., zmienionej aneksami: nr (...) z 18.02.2010 r., nr (...) z 27.01.2011 r., nr (...) z 19.05.2011 r., nr (...) z 25.04.2012 r., w szczególności przez żądanie wypłaty środków z tej gwarancji do czasu prawomocnego zakończenia postępowania w sprawie o ustalenie, w pozostałej części oddalając wniosek o zabezpieczenie.

Postanowieniem z dnia 26 marca 2013 r. Sądu Apelacyjnego w Gdańsku, sygn. akt V ACz 171/13 udzielono powodowi zabezpieczenia poprzez zajęcie ruchomości znajdujących się u pozwanego - pieniędzy w kwocie 3.758.767,98 Euro, do czasu prawomocnego zakończenia postępowania.

Pozwany w odpowiedzi na pozew domagał się oddalenia powództwa w całości oraz zasądzenia od powoda na swoją rzecz kosztów procesu w kwocie 14.434 zł. Zdaniem pozwanego, przedmiotowe powództwo pozbawione jest podstawy prawnej, albowiem powód nie posiada interesu prawnego w ustaleniu, czy oświadczenie pozwanego o odstąpieniu od umowy jest nieważne, względnie bezskuteczne, jak również w ustaleniu, iż pozwanemu nie przysługuje roszczenie o zapłatę z tytułu niewykonania przez powoda umowy czy roszczenie o zapłatę kar umownych. Pozwany podniósł w szczególności, że po skutecznym, jego zdaniem, odstąpieniu od umowy z powodem, zawarł z innymi podmiotami ( (...) SA, (...) sp. z o.o., (...) sp. z o.o.) umowy na dokończenie robót będących przedmiotem zawartego w dniu 3.04.2008 r. kontraktu z powodem. Roboty te zostały zakończone w dniu 30.04.2013 r. Zdaniem pozwanego, jedyny interes prawny powoda w żądaniu ustalenia, iż oświadczenie o odstąpieniu od umowy jest nieważne bądź bezskuteczne, może polegać na niemożliwości wykonania przez powoda zobowiązań umownych i otrzymaniu z tego tytułu wynagrodzenia. Pozwany argumentował, że w związku z zakończeniem wszystkich robót będących przedmiotem kontraktu zawartego z powodem odpadła przesłanka możliwości przystąpienia przez powoda do kontynuacji robót. Kwestia zaś domagania się wynagrodzenia za te prace lub ewentualnego odszkodowania, nie mieści się już, zdaniem pozwanego, w interesie prawnym powoda. Ponadto, w związku z zakończeniem robót przez inne podmioty, odpadła przesłanka otrzymania gwarancji zwrotu zaliczki. Pozwany wywiódł, że powództwo o ustalenie dopuszczalne jest tylko wówczas, gdy nie nastąpiło jeszcze naruszenie prawa powoda. Jeżeli bowiem już doszło do naruszenia prawa, w związku z którym służy mu roszczenie o świadczenie, to wówczas wyłączona jest możliwość skutecznego wystąpienia z powództwem o ustalenie. W dalszej części pozwany podniósł, że w wypadku ewentualnego wystąpienia przez zamawiającego z jakimikolwiek roszczeniami przeciwko powodowi, ten ostatni będzie miał możliwość podjęcia obrony, co wyklucza po jego stronie interes prawny w powództwie o ustalenie. Ponadto, pozwany wskazał, że dokonał już potrącenia kary umownej z wynagrodzenia przysługującego powodowi jako wykonawcy - w zgłoszeniu wierzytelności w stosunku do (...) SA w upadłości, zgłosił oświadczenie, że z należnego upadłemu wynagrodzenia potrąca karę umowną w kwocie 688.986,73 Euro naliczoną z tytułu odstąpienia od umowy z winy wykonawcy. W sytuacji, w której pozwany zrealizował prawo do należnej mu kary umownej, powodowi służy roszczenie o świadczenie i tym samym brak jest po stronie powoda interesu prawnego w żądaniu ustalenia. Prawo do naliczenia przez pozwanego kary umownej z tytułu odstąpienia od umowy jest już przedmiotem postępowania sądowego przed sądem upadłościowym - w sprawie XI GUp 27/12. Pozwany podkreślił, że strony przewidziały w umowie uprawnienie zamawiającego do rozwiązania kontraktu. Z uwagi jednak na fakt, iż określenie „wypowiedzenie umowy o roboty budowlane” budzi w doktrynie wątpliwości, pozwany użył sformułowania „odstąpienie od umowy”. Pozwany zwrócił przy tym uwagę na fakt, iż strony w umowie nie wyłączyły stosowania przepisów Kodeksu cywilnego, zatem zamawiający był uprawniony do odstąpienia od umowy na podstawie art. 653 i 636 § 1 kc i art. 491 kc. W dalszej części uzasadnienia pozwany wskazał, iż termin na wykonanie umowy upływał dla wykonawcy w dniu 28.02.2012 r., przy czym ostateczna kwota kontraktowa (zatwierdzona aneksem nr (...) zawartym w dniu 8.11.2010 r.) wyniosła 6.889.867,29 Euro brutto, co związane było z ograniczeniem zakresu rzeczowego kontraktu: z 42 do 32 odcinków do wykonania przez powoda. Pozwany podał, że powód nie zrealizował kontraktu zgodnie z jego treścią. W szczególności nie prowadził robót z należytym pośpiechem i bez opóźnień, a nawet je przerwał. W momencie złożenia oświadczenia o odstąpieniu przez pozwanego od umowy (tj. w dniu 5.06.2012 r.), opóźnienie po stronie wykonawcy wynosiło ponad trzy miesiące, podczas gdy kontrakt miał być zrealizowany do dnia 28.02.2012 r. Ponadto, pozwany zarzucił powodowi nie przystąpienie do projektowania w czasie określonym w harmonogramie zawartym w (...). Pozwany zaprzeczył, aby powodem odstąpienia od umowy, był fakt złożenia przez powoda wniosku o ogłoszenie upadłości. Zamawiający zarzucił, iż pomimo jego sprzeciwu, powód wbrew postanowieniom kontraktu, zatrudniał podwykonawców. Także wbrew zapisom umowy powód powierzył konsorcjum firm (...) sp. z o.o., F. sp. z o.o i (...) sp. z o.o. niemalże całość robót objętych kontraktem i za wynagrodzeniem znacznie przekraczającym zatwierdzoną kwotę kontraktową. Pozwany argumentował, że z uwagi na zaprzestanie płacenia wynagrodzenia, podwykonawcy wstrzymali wykonywanie przedmiotowych robót. Powód zaś uzależnił kontynuowanie prac od otrzymania kredytu pomostowego oraz zapłaty części wynagrodzenia podwykonawcom przez pozwanego. Ostatecznie, zdaniem pozwanego, powód nie gwarantował wznowienia prac i oddania przedmiotu kontraktu w czasie zaakceptowanym przez zamawiającego. Jedyny zaś przedłożony przez powoda (...)z dnia 25.05.2012 r. nie spełniał wymogów określonych w umowie z dnia 3.04.2008 r., stąd nie mógł być potraktowany jako realny. Powyższe okoliczności, uzasadniały, zdaniem pozwanego, odstąpienie przez niego od umowy z powodem, a w konsekwencji, obciążenie powoda karą umowną w wysokości 10% wartości zatwierdzonej kwoty kontraktowej (688.986,73 Euro). Pozwany w szczególności zaprzeczył wszelkim twierdzeniom powoda wskazanym na usprawiedliwienie opóźnień i mającym uzasadniać brak podstaw do odstąpienia od umowy.

W piśmie z dnia 15 lipca 2013 r. udział w przedmiotowej sprawie w charakterze interwenienta ubocznego zgłosił (...) SA w upadłości układowej w W..

Postanowieniem z dnia 7 lipca 2014 r. Sąd zmienił sposób zabezpieczenia wskazany w postanowieniu Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 26 marca 2013 r., sygn. akt V ACz 171/13 poprzez udzielenie zabezpieczenia roszczenia powoda polegającego na zakazaniu pozwanemu dokonywania wypłaty z rachunku bankowego prowadzonego przez Bank (...) S.A. z siedzibą w W., (...)Oddział w B. o numerze (...) kwoty 3.758.767,98 Euro.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

Powód prowadzi działalność gospodarczą m.in. w zakresie robót budowlanych związanych ze wznoszeniem budynków mieszkalnych i niemieszkalnych, budową dróg, obiektów inżynierii wodnej, pozostałych obiektów inżynierii lądowej i wodnej, gdzie indziej niesklasyfikowanej, przygotowania terenu pod budowy, rozbiórki i burzenia obiektów budowlanych, wykopów i wierceń geologiczno-inżynierskich, wykonywania instalacji wodno-kanalizacyjnych, cieplnych, gazowych, pozostałych instalacji budowlanych.

Sąd Rejonowy Poznań - Stare Miasto w Poznaniu Wydział XI Gospodarczy do spraw upadłościowych i naprawczych postanowieniem z dnia 13 czerwca 2012 r. ogłosił upadłość spółki (...) Spółka Akcyjna z możliwością zawarcia układu (sygn. akt XI GU 149/12). Nadzorcą sądowym powoda ustanowiono spółkę: (...)spółka komandytowa z siedzibą w P..

dowód: odpis z KRS powoda, k. 39-51 akt, postanowienie SR Poznań-Stare Miasto w Poznaniu z dnia 13.06.2012 r., sygn. akt XI GU 149/12, k.653 akt.

Pozwany prowadzi działalność m.in. w zakresie pobierania, uzdatniania i dostarczania wody, odprowadzania i oczyszczania ścieków, zbierania odpadów.

dowód: odpis z KRS pozwanego, k. 1032-1034 akt.

W dniu 3 kwietnia 2008 r. pomiędzy pozwanym (jako zamawiającym) a konsorcjum przedsiębiorców: (...) Przedsiębiorstwo (...) SA z siedzibą w P. (lider konsorcjum), (...) SA z siedzibą w W. (powodem) oraz (...) SA w P., jako wykonawcą, został zawarty kontrakt nr (...) „Odprowadzenie ścieków deszczowych z obszarów stref ochronnych ujęć wód (...) i (...) oraz rozbudowa sieci kanalizacji deszczowej w B.. Część 3”.

Integralną częścią kontraktu były w szczególności Warunki Szczególne Kontraktu, Warunki Ogólne Kontraktu, Program funkcjonalno - użytkowy w zakresie dotyczącym przedmiotu umowy oraz wyjaśnienia i modyfikacje treści SIWZ, wykaz cen, Wykaz Prac Ogólnych.

W ramach przedmiotowej umowy powód (członek konsorcjum), jako wykonawca, zobowiązał się do zaprojektowania, wykonania i ukończenia robót oraz usunięcia w nich wszelkich wad w pełnej zgodności z postanowieniami kontraktu.

Z kolei pozwany, jako zamawiający, zobowiązał się, w uznaniu zaprojektowania i bezusterkowego wykonania robót przez wykonawcę, do zapłaty na jego rzecz wynagrodzenia stanowiącego Zatwierdzoną Kwotę Kontraktową w wysokości 37.587.679,76 Euro (łącznie z VAT), którą następnie strony zmniejszyły aneksem nr (...) z dnia 8.11.2010 r. do kwoty 6.848.496,95 Euro, a następnie aneksem nr (...) z dnia 1.05.2011 r. podniosły do kwoty 6.889.867,29 Euro. Ponadto aneks nr (...) ograniczał zakres rzeczowy inwestycji.

Strony ustaliły, że ukończenie wszystkich prac, poza oczyszczalnią przed wylotem (...), nastąpi do końca 2012 r.

dowód: umowa, k.52-54 akt, Warunki Szczególne Kontraktu, k. 55-83 akt, Warunki kontraktowe dla urządzeń oraz projektowania i budowy, k. 88-154 akt, Program funkcjonalno - użytkowy, k. 155-213 akt, formularz oferty dla przetargu nieograniczonego, k.214-216 akt, aneks nr (...) z dnia 8.11.2010 r., k. 217-219 akt, aneks nr (...) z dnia 1.05.2011 r., k. 225-226 akt, załącznik do oferty, k. 228 -229 akt, Zaktualizowany Program Robót z dnia 25.05.2012 r., k.303-316 akt.

W dniu 27 maja 2008 r. (...) SA w W., w zakresie umowy zlecenia o okresowe udzielanie gwarancji ubezpieczeniowych kontraktowych z dnia 7.04.2008 r., wystawił gwarancję zwrotu zaliczki nr (...), udzielając na zlecenie wykonawcy gwarancji zapłaty kwoty 3.758.767,98 Euro odpowiadającej kwocie zaliczki, w ciągu 21 dni po otrzymaniu pierwszego wezwania na piśmie od pozwanego. Termin obowiązywania gwarancji ustalono ostatecznie na 31.08.2012 r.

dowód: umowa zlecenia z dnia 7.04.2008 r. wraz z załącznikami, k. 231-239 akt, aneksy do umowy, k.241-255 akt, gwarancja zwrotu zaliczki wraz z aneksami, k.256-261 akt.

Pismem z dnia 5 czerwca 2012 r. pozwany złożył powodowi i spółce (...) SA „Oświadczenie o odstąpieniu od kontraktu”, uzasadniając powyższe wykonywaniem robót w sposób sprzeczny z Kontraktem z dnia 3.04.2008 r., w szczególności opóźnieniami i faktem zaniechania robót przez wykonawcę pomimo wielu wezwań. Zamawiający wyraził przy tym obawę, że kontrakt nie zostanie w ogóle wykonany. Jednocześnie pozwany wystąpił do (...) z żądaniem zapłaty gwarantowanej kwoty 3.758.767,98 Euro z tytułu zwrotu zaliczki.

dowód: pisma pozwanego z dnia 5.06.2012 r., k.421-422 akt.

W dniu 18 września 2012 r. pozwany zawarł z (...) sp. z o.o. w B. kontrakt nr (...), na podstawie którego zlecił tej spółce wykonanie robót określonych jako „Odprowadzenie ścieków deszczowych z obszarów stref ochronnych ujęć wód (...) i (...) oraz rozbudowa sieci kanalizacji deszczowej w B. Część 3 Część 3C.

W tym samym dniu pozwany zawarł z (...) sp. z o.o. w B. umowę nr (...), której przedmiotem było wykonanie przez tę spółkę prac określonych jako „Odprowadzenie ścieków deszczowych z obszarów stref ochronnych ujęć wód (...) i (...) oraz rozbudowa sieci kanalizacji deszczowej w B. Część 3 Część 3F.

W dniu 27 września 2012 r. pozwany zawarł ze spółką (...) SA w W. kontrakt nr (...) „Odprowadzenie ścieków deszczowych z obszarów stref ochronnych ujęć wód (...) i (...) oraz rozbudowa sieci kanalizacji deszczowej w B. Część 3 Część 3A, Część 3B, Część 3D, Część 3E.

W dniu 15 października 2012 r. pozwany, jako zamawiający, zawarł z konsorcjum firm - (...) sp. z o.o. w B. i z (...) sp. z o.o. w B., jako wykonawcą, kontrakt nr (...), na podstawie którego konsorcjum zobowiązało się wykonać roboty określone jako: „Odprowadzenie ścieków deszczowych z obszarów stref ochronnych ujęć wody (...) i (...) oraz rozbudowa sieci kanalizacji deszczowej w B. Część 3 - Część 3G.

W dniu 18 października 2012 r. pozwany, jako zamawiający, zawarł z firmą (...) sp. z. o.o. w B. kontrakt nr (...), na podstawie którego wykonawca zobowiązał się do wykonania robót o nazwie „Odprowadzenie ścieków deszczowych z obszarów stref ochronnych ujęć wody (...) i (...) oraz rozbudowa sieci kanalizacji deszczowej w B. Część 3 - dokończenie robót Część 3H, Część 3I.

W tym samym dniu pozwany zawarł z (...) sp. z o.o. w B. umowę nr (...) której przedmiotem było wykonanie przez tę spółkę prac określonych jako „Odprowadzenie ścieków deszczowych z obszarów stref ochronnych ujęć wód (...) i (...) oraz rozbudowa sieci kanalizacji deszczowej w B. Część 3 Część 3J.

dowód: umowy wraz z załącznikami, k.932-970 akt.

Całość robót, będących przedmiotem umowy nr (...) zawartej z powodem w dniu 3.04.2008 r. - „Odprowadzenie ścieków deszczowych z obszarów stref ochronnych ujęć wód (...) i (...) oraz rozbudowa sieci kanalizacji deszczowej w B. Część 3”, została zakończona w dniu 30 kwietnia 2013 r.

dowód: świadectwa przejęcia robót, k.1035-1040 akt, zeznania reprezentanta pozwanego - S. D. (1), k. 1710 akt.

Pozwany, wraz ze zgłoszeniem wierzytelności w postępowaniu upadłościowym prowadzonym z udziałem dłużnika - spółki (...) SA - przed Sądem Rejonowym Poznań - Stare Miasto w Poznaniu (sygn. akt XI GUp 27/12), złożył oświadczenie o potrąceniu kar umownych naliczonych z tytułu odstąpienia od umowy nr (...) z dnia 3.04.20108 r.

dowód: zgłoszenie wierzytelności z dnia 22.08.2012 r., k.1041-1059 akt, sprzeciw co do wysokości uznanej wierzytelności, k. 1063-1066 akt.

Stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wymienionych wyżej dowodów w postaci dokumentów przedłożonych przez strony, których prawdziwość nie była kwestionowana, a także w oparciu o zeznania reprezentanta strony pozwanej - S. D. (1), które okazały się jasne i rzeczowe, a ponadto korespondujące z pozostałym zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym. Przedstawiciel pozwanego w szczególności podał, że prace wynikające z zawartej z powodem umowy z dnia 3.04.2008 r., zostały zrealizowane do końca kwietnia 2013 r. przy udziale firm: (...), (...), (...) i (...). Odnośnie współpracy z powodem prezes zarządu pozwanego wskazał, że została ona zakończona i doszło pomiędzy stronami do rozliczenia, pozwany wpłacił gwarancję zaliczki.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powód wniósł powództwo o ustalenie, oparte na treści art. 189 k.pc. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Roszczenie powoda sprowadzało się przy tym do ustalenia że:

1.oświadczenie woli pozwanego z dn. 5.06.2012 r. o odstąpieniu od kontraktu nr (...) „Odprowadzenie ścieków deszczowych z obszarów stref ochronnych ujęć wód (...) i C.” oraz rozbudowa sieci kanalizacji deszczowej w B.. Część 3”, zawartego w dniu 3 kwietnia 2008 r. z powodem oraz spółką pod firma (...) S.A jest nieważne, względnie bezskuteczne

2.pozwanemu nie przysługuje roszczenie o zapłatę z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania przez powoda umowy

3.pozwanemu nie przysługuje roszczenie o zapłatę kary umownej z tytułu odstąpienia od umowy z przyczyn leżących po stronie powoda oraz (...) S.A .

Konieczną przesłanką wystąpienia z powództwem na podstawie art. 189 k.p.c jest istnienie po stronie powoda interesu prawnego, dotyczącego praw lub stosunków prawnych rozumianych szeroko. W literaturze i orzecznictwie podnosi się przy tym, że interes prawny zachodzi wówczas, gdy istnieje niepewność stanu prawnego lub prawa, przy czym niepewność ta powinna być obiektywna, tj. zachodzić według rozumianej oceny sytuacji, a nie tylko subiektywna tj. według odczucia wnioskodawcy. Interes prawny jest przy tym materialnoprawną przesłanką powództwa o ustalenie. Powód ma interes prawny w wytoczeniu powództwa o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub praw tylko wtedy, gdy potrzebie ochrony swej sfery prawnej uczynić może zadość przez samo ustalenie stosunku prawnego lub prawa. Podnieść też wypada, że powództwo o ustalenie jest dopuszczalne w zasadzie tylko wtedy, gdy nie nastąpiło jeszcze naruszenie prawa powoda.

Powód w ocenie sądu posiadał taki interes w chwili składania pozwu, gdyż jak wskazał, niepewność co do skuteczności wypowiedzenia umowy przez pozwanego stwarzała niepewność co do łączącego strony stosunku prawnego.

Uzasadniając istnienie po stronie powoda interesu prawnego do wytoczenia powództwa powód wskazał w uzasadnieniu pozwu, iż wynik niniejszego postępowania usunie stan niepewności co do stosunków prawnych łączących powoda z pozwanym, a w szczególności istnienia roszczeń pozwanego przeciwko powodowi, związanych z realizacją umowy. Tym samym, zdaniem powoda, zostanie wyeliminowane ryzyko naruszenia w przyszłości praw powoda.

W pierwszej kolejności stwierdzić należy, że strony w umowie określiły termin w jakim ma być ona wykonana, a mianowicie w terminie 46 miesięcy i 18 dni od daty rozpoczęcia prac..

W odpowiedzi na pozew pozwany wskazał, że po odstąpieniu od umowy z powodem, zawarł z innymi podmiotami umowy na dokończenie robót będących przedmiotem kontraktu z powodem, a mianowicie ze spółkami: (...) S.A, (...) spółka z o.o , (...) spółka z o.o, (...) spółka z o.o. W związku z tym, całość robót będących dokończeniem prac, które miał wykonać powód w ramach kontraktu (...), została zakończona w dniu 30.04.2013 r.

Na ogół przyjmuje się, że interes prawny w ustaleniu stosunku prawnego istnieć powinien co najmniej w chwili wydawania wyroku. Jeżeli brak jest interesu prawnego w ustaleniu stosunku prawnego lub prawa w chwili wydawania wyroku, to powód nie ma interesu prawnego w ustaleniu twierdzonego przez siebie stosunku prawnego lub prawa. (zob. T.Rowiński „Interes prawny w procesie cywilnym i w postępowaniu nieprocesowym” Wydawnictwo Prawnicze, W-wa 1971, str. 103) Powód składając pozew uzasadnił posiadanie interesu prawnego w wytoczeniu powództwa, wskazując w uzasadnieniu pozwu, iż wynik niniejszego postępowania usunie stan niepewności co do stosunków prawnych łączących powoda z pozwanym. Zauważyć należy, że powód ma interes prawny w wytoczeniu powództwa o ustalenie istnienia bądź nieistnienia stosunku prawnego lub prawa tylko wtedy, gdy potrzebie ochrony swej sfery prawnej uczynić może zadość przez samo ustalenie stosunku prawnego lub prawa. Powództwo bowiem o ustalenie dopuszczalne jest w zasadzie tylko wtedy gdy, nie nastąpiło jeszcze naruszenie prawa powoda (. T.Rowiński, op.cit., str. 95) . W świetle powyższego, należy stwierdzić, iż w chwili wniesienia pozwu, w kwietniu 2012 r. powód w ocenie sądu posiadał interes w wytoczeniu niniejszego pozwu. Natomiast, biorąc pod uwagę zgodnie z art. 316 § 1 k.p.c stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy i wydawania wyroku, wobec zlecenia przez pozwanego wykonania prac objętych kontraktem stron nr (...), innym wykonawcom i ukończeniu przez nich tych prac na dzień orzekania – nie istniał już interes prawny powoda sprowadzający się do ustalenia czy strony łączy jeszcze stosunek prawny wynikający z powyższego kontraktu. W chwili bowiem wykonania tego kontraktu stosunek prawny między stronami wygasł. Prace wynikające z umowy stron zostały już w chwili orzekania wykonane przez innych wykonawców, co wynika z zeznań prezesa zarządu pozwanego S. D.. Okoliczność wykonania prac przez nowych wykonawców potwierdziły też przedstawione przez pozwanego świadectwa przyjęcia robót na k-1035-1040. Skoro zatem umowa łącząca strony wygasła wskutek jej wykonania, nie ma już w ocenie sądu wątpliwości, że stron nie łączy w chwili obecnej żaden stosunek prawny. W wyniku bowiem ustalenia stosunku prawnego zgodnie z żądaniem powoda, doszłoby do powstania świadczenia niemożliwego, ponieważ tego świadczenia nie mógłby wykonać ani powód ani nikt inny, z uwagi na definitywne już wykonanie tego świadczenia przez osoby trzecie. Oznacza to, że powód w trakcie procesu utracił bezpowrotnie interes prawny w domaganiu się ustalenia istnienia umowy między stronami. Podobne stanowisko wyraził Sąd Apelacyjny w Gdańsku w uzasadnieniu wyroku z dn. 22.05.2013 r. (sygn. akt V ACa 204/13).

Kwestia zaś domagania się wynagrodzenia za prace lub ewentualnego odszkodowania z tytułu jego nie uzyskania, czy też z tytułu niemożności wykonania umowy, w ocenie sądu nie mieści się już w interesie prawnym wskazanym przez powoda i żądaniu ustalenia istnienia stosunku prawnego między stronami, a może być ewentualnie podstawą roszczenia o świadczenie. Warunkiem poszukiwania ochrony prawnej za pomocą powództwa o ustalenie jest bowiem posiadanie interesu prawnego w samym tylko ustaleniu stosunku prawnego lub prawa. Natomiast powództwo o ustalenie stosunku prawnego lub prawa, w sytuacji gdy powód ma już możność domagania się zasądzenia świadczenia – prawo jego bowiem zostało już naruszone i nie zagraża mu dalsze naruszanie tego prawa ze strony pozwanego – jest nie tylko niewłaściwym, ale również niepożądanym z punktu widzenia prawidłowego wymiaru sprawiedliwości. Niepożądane byłoby bowiem, aby powód, którego prawo (np. do kontynuowania robót, czy do zapłaty odszkodowania lub wynagrodzenia np. zgodnie z art. 644 k.c w zw. z art.656 k.c) jest już naruszone i któremu nie zagraża dalsze naruszenie tego prawa, wytaczał najpierw powództwo o samo ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, a dopiero później powództwo o zasądzenie świadczenia. Powództwo o ustalenie jest niedopuszczalne, jeżeli nie może ono spełnić swego celu zapobieżenia naruszeniu prawa osoby uprawnionej, gdy prawo zostało już naruszone i można wytoczyć powództwo o roszczenie wynikające z naruszenia prawa. Powództwo o ustalenie nie może bowiem prowadzić do tego, by przygotowywało ono powództwo o świadczenie lub powództwo kształtujące prawo. (E.Wengerek „Powództwo o ustalenie”, RP i E 1959 r. nr 1, str. 6, str. 10).

Wbrew stanowisku powoda wyrażonemu na rozprawie w dn. 22.10.2014 r., z uzasadnienia postanowienia Sądu Apelacyjnego z dn. 25.10.2013 r. nie wynika, że Sąd Apelacyjny uznał, iż taki interes powód posiada. Sąd wskazał jedynie, że fakt dokończenia robót przez innego wykonawcę nie przesądza o braku interesu prawnego powoda w uzyskaniu zabezpieczenia, chociaż jak wskazał Sąd Apelacyjny, okoliczność ta jest ważną okolicznością dla rozstrzygnięcia niniejszego sporu.

Tak więc, uznać należy, że powód nie posiada interesu prawnego do dochodzenia roszczenia zawartego w pkt-cie 1 pozwu.

W ocenie sądu powód nie posiada też interesu prawnego w zakresie żądań wskazanych w pkt-ach 2 i 3 pozwu.

Zauważyć bowiem należy, że powództwo o ustalenie, nie służy wydawaniu przez sąd orzeczeń przesądzających, czy określonym podmiotom przysługiwać będą w przyszłości jakiekolwiek roszczenia wobec powoda. Nie doszło by bowiem w takim przypadku, wbrew temu co twierdzi powód, do wyeliminowania ryzyka naruszenia w przyszłości praw powoda, ale do naruszenia praw pozwanego, a mianowicie prawa każdego podmiotu do sądu. Zgodnie bowiem z art. 45 ust. 1. Konstytucji RP każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. W myśl zaś art. 77. ust. 2 Konstytucji, ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw. Tak więc, każdy ma prawo dochodzenia swoich roszczeń przed niezawisłym sadem i dopiero w takim procesie sąd będzie rozstrzygał czy roszczenie to zasługuje na ochronę prawną czy też nie. Gdyby więc w przyszłości, pozwany skierował jakiekolwiek roszczenie wobec powoda np., o zapłatę odszkodowania z tytułu niewykonania umowy czy też o zapłatę kar umownych z tytułu odstąpienia od umowy, prawa powoda nie zostaną w żaden sposób zagrożone, gdyż będzie miał on wówczas możliwość wykazania przed sądem, że pozwanemu takie roszczenia nie przysługują. Kwestia oceny zasadności ewentualnych przyszłych roszczeń pozwanego wobec powoda nie może być więc przedmiotem postępowania w niniejszym procesie, a jedynie przed sądem do którego pozwany z takim roszczeniem wystąpi.

Na marginesie wskazać można, że jak wynika z treści odpowiedzi na pozew, pozwany złożył już oświadczenie o potrąceniu kar umownych z wynagrodzenia powoda, a skuteczność dokonanego przez pozwanego potrącenia jest już przedmiotem oceny w toczącym się postępowaniu upadłościowym spółki (...) S.A (k-993, zgłoszenie wierzytelności k-1041-1059).

Pełnomocnik powoda na rozprawie w dn. 22.10.2014r. podniósł, że powód znajduje się w upadłości układowej i uwzględnienie przez sąd jego żądań wskazanych w pkt-ach 2 i 3 pozwu jest dla powoda kwestią kluczową, gdyż ewentualne skonkretyzowanie takich roszczeń przez pozwanego może w istotny sposób wpłynąć na kształt układu powoda z wierzycielami. Zauważyć jednak należy, że nie jest rzeczą sądu rozstrzyganie w niniejszej sprawie o kształcie i zakresie listy wierzytelności ustalanej przez sąd upadłościowy w postępowaniu układowym powoda i tym samym o konieczności jej korygowania bądź nie. Nie ma też znaczenia dla przypisania powodowi interesu prawnego w niniejszej sprawie, podnoszona przez niego okoliczność zgłoszenia przez gwaranta roszczenia do powoda w postępowaniu upadłościowym. Jak już bowiem wyżej wskazano, są to kwestie, do rozstrzygnięcia których władny jest sąd upadłościowy, a nie sąd w niniejszym postępowaniu. Rzeczą sądu w tym postępowaniu nie jest bowiem, jak to określił pełnomocnik powoda na rozprawie w dn.22.10.2014 r., usunięcie wątpliwości wierzycieli i umożliwienie zrealizowania przez powoda postępowania układowego, ani też umożliwienie powodowi możliwości obrony przed roszczeniami skierowanymi wobec powoda przez gwaranta w postepowaniu upadłościowym(k-1709-1711).
Tym samym powód nie ma interesu prawnego, aby w niniejszym postępowaniu domagać się ustalenia przez sąd, że pozwany nie ma podstaw prawnych do naliczania kar umownych lub żądania odszkodowania z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. W ocenie sądu tak sformułowane żądania, które jak wskazał przy tym powód są dla niego w tej sprawie kluczowe, nie mieszczą się w kategorii powództwa z art. 189 k.p.c a mianowicie powództwa o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa.

Mając zatem na uwadze wszystkie powyższe okoliczności i dokonując oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego w trybie art. 233 k.p.c , w ocenie sądu roszczenie powoda nie zasługiwało na uwzględnienie i dlatego też sąd powództwo oddalił.

O kosztach orzeczono zgodnie z art. 98 k.p.c. Na koszty pozwanego złożyły się zaś koszty wynagrodzenia pełnomocnika procesowego w wysokości 7.200 zł.(ustalone zgodnie z § 6 pkt. 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dn. 28.09.2002 r. – Dz. U. z 2002 r. nr 163, poz. 1349 ze zm.) i koszty opłaty od pełnomocnictw w wysokości 17 zł.