Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Bydgoszczy

UZASADNIENIE

P. S. i M. S. prowadzący działalność gospodarczą pod nazwą (...) P. S. M. S. z siedzibą w P. domagali się zasądzenia od (...) w W. kwoty 4.129,11 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 15 lipca 2016 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenia kosztów postępowania według norm przepisanych.

Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 26 stycznia 2017 r. orzeczono zgodnie z żądaniem pozwu.

W sprzeciwie od nakazu zapłaty pozwany wniósł o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 8 czerwca 2018 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 2.525,51 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 16 lipca 2016 r. do dnia zapłaty (pkt I); zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 150,05 zł tytułem zwrotu kosztów procesu; nakazał pobrać od powodów na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Bydgoszczy kwotę 33,70 zł tytułem części wydatków (pkt III); nakazał zwrócić pozwanemu ze Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Bydgoszczy kwotę 322,20 zł tytułem różnicy między uiszczoną zaliczką a poniesionymi wydatkami (pkt IV) i oddalił powództwo w pozostałej części (pkt V).

Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu 5 czerwca 2016 r., w wyniku wypadku komunikacyjnego, doszło do uszkodzenia pojazdu marki B. o nr rej. (...), stanowiącego własność P. P.. W chwili zdarzenia sprawca wypadku korzystał z ochrony ubezpieczeniowej w zakresie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego u pozwanego. Poszkodowany zgłosił szkodę w pojeździe u pozwanego. W dniu 7 czerwca 2016 r. zawarł on, z powodami prowadzącymi działalność gospodarczą pod nazwą (...) P. S. M. S., umowę najmu pojazdu zastępczego marki B. o nr rej. (...), ze stawką za dobę najmu w wysokości 280,00 zł netto (344,40 zł brutto). Strony ustaliły również wynagrodzenie w wysokości po 86,00 zł netto (105,78 zł brutto) za podstawienie pojazdu zastępczego do miejsca zamieszkania poszkodowanego i odbiór pojazdu zastępczego od klienta oraz 50,00 zł netto za obsługę poza godzinami pracy wypożyczalni aut. Okres najmu trwał od 7 do 26 czerwca 2016 r., tj. 19 dni. W dniu 8 lipca 2016 r. powodowie wystawili poszkodowanemu fakturę VAT nr (...) za najem pojazdu zastępczego, podstawienie i odbiór samochodu oraz obsługę klienta poza godzinami pracy wypożyczalni aut, na łączną kwotę 5.542,00 zł netto, 6.816,66 zł brutto). W dniu 7 czerwca 2016 r. poszkodowany zawarł z powodami umowę cesji wierzytelności obejmującej zwrot kosztów najmu pojazdu zastępczego. Pozwany uznał swoją odpowiedzialność za szkodę komunikacyjną, w tym za koszty najmu pojazdu zastępczego przez okres 19 dni i wypłacił odszkodowanie obejmujące zwrot kosztów najmu w wysokości 2.687,55 zł brutto, tj. przy przyjęciu dobowej stawki najmu w wysokości 141,45 zł brutto. Pismem z dnia 24 sierpnia 2016 r. powodowie wezwali pozwanego do zapłaty należności wynikającej z faktury nr (...). Przeciętne stawki najmu pojazdu należącego do segmentu D, do którego należy uszkodzony pojazd, na lokalnym rynku w okresie najmu wynosiły 145-260 zł brutto za dobę. Wszelkie indywidualne (dodatkowe) udogodnienia oraz odstępstwa od umowy najmu mogą skutkować naliczeniem dodatkowych opłat.

Sąd pierwszej instancji dokonał powyższych ustaleń faktycznych na podstawie okoliczności bezspornych, dokumentów urzędowych i prywatnych oraz na podstawie pisemnej opinii biegłego sądowego A. M..

Sąd Rejonowy zważył, że powodowie nabyli od poszkodowanego jego roszczenie wobec pozwanego na podstawie umowy przelewu tej wierzytelności, co skutkowało ich wstąpieniem w prawa i obowiązki pierwotnego wierzyciela. W myśl art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, z ubezpieczenia OC przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem są zobowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę, której następstwem jest śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia bądź też utrata, zniszczenie lub uszkodzenie mienia. Stosownie do art. 822 § 1 k.c. w wykonaniu umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej pozwany przyjął odpowiedzialność za szkody wyrządzone osobom trzecim, wobec których odpowiedzialność ponosi ubezpieczony. Świadczenie ubezpieczyciela obejmuje zapłatę sumy pieniężnej odpowiadającej wysokości poniesionej przez poszkodowanego szkody (art. 805 § 1 i 2 k.c.). Przesłankami odpowiedzialności odszkodowawczej są: zdarzenie, z którym przepis prawny łączy odpowiedzialność odszkodowawczą, powstanie szkody oraz adekwatny związek przyczynowy pomiędzy zdarzeniem i szkodą (art. 361 k.c.). W przypadku wystąpienia wymienionych przesłanek naprawienie szkody przez podmiot do tego zobowiązany powinno polegać na przywróceniu w majątku poszkodowanego stanu rzeczy naruszonego zdarzeniem wyrządzającym szkodę, nie może przewyższać jednak wysokości faktycznie poniesionej szkody. Świadczenie należne od ubezpieczyciela z tytułu umowy ubezpieczenia ma wyrównać uszczerbek majątkowy powstały już w wyniku wystąpienia zdarzenia wyrządzającego szkodę osobie trzeciej, a który istnieje już od chwili wyrządzenia jej szkody. Sąd Rejonowy w pełni podzielił stanowisko wyrażone przez Sąd Okręgowy w Bydgoszczy w wyroku z dnia 20 października 2015 r. (sygn. akt VIII Ga 162/15), który stwierdził, że faktyczne poniesienie kosztów najmu pojazdu zastępczego nie jest warunkiem skutecznego domagania się zwrotu tych kosztów, będące wynikiem analizy uzasadnienia uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2011 r. (III CZP 5/11, OSNC 2012/3/28). Wprawdzie Sąd Najwyższy wskazał, że „strata majątkowa powstaje dopiero z chwilą poniesienia kosztów najmu pojazdu zastępczego”, ale nie można z tego wyprowadzić wniosku, że poszkodowany może domagać się zwrotu kosztów najmu pojazdu zastępczego tylko, jeżeli faktycznie poniósł te koszty poprzez zapłatę stosownej kwoty. Sąd Najwyższy wskazał, że co do roszczeń o naprawienie szkody powstałej bezpośrednio w pojeździe w orzecznictwie ukształtował się pogląd, iż naprawa uszkodzonego pojazdu nie jest warunkiem wypłaty odszkodowania, bo istotne znaczenie ma fakt powstania szkody, a nie jej naprawienie. Poszkodowanemu nie przysługuje roszczenie z tytułu samej utraty możliwości korzystania z uszkodzonego pojazdu, a będzie miał roszczenie, jeżeli w związku z uzyskaniem pojazdu zastępczego w jego majątku powstanie uszczerbek. Musi jednak wykazać, że faktycznie skorzystał z pojazdu zastępczego. Tak więc dochodzenie zwrotu kosztów najmu pojazdu zastępczego nie jest uzależnione od faktycznego opłacenia kosztów najmu pojazdu zastępczego, ale od wykazania uszczerbku w majątku w związku z korzystaniem z pojazdu zastępczego. Uszczerbek w majątku w związku z korzystaniem z pojazdu zastępczego powstaje zaś nie tylko w sytuacji opłacenia faktury za najem tego pojazdu, ale także wówczas, kiedy jedynie została wystawiona ta faktura, bowiem w tej sytuacji w majątku powstają pasywa. Powodowie przedkładając fakturę za najem pojazdu zastępczego wykazali, że w majątku poszkodowanego powstał uszczerbek w związku z korzystaniem z pojazdu zastępczego. W sytuacji cesji wierzytelności z tytułu najmu pojazdu zastępczego skuteczne dochodzenie zwrotu kosztów najmu pojazdu zastępczego przez powodów będących cesjonariuszami, którzy wynajęli poszkodowanemu pojazd zastępczy, uzależnione jest zatem od wykazania, że poszkodowany wynajął pojazd zastępczy i jest zobowiązany do poniesienia kosztów z tym związanych, czego dowodem jest umowa najmu pojazdu zastępczego oraz stosowna faktura. Na gruncie niniejszej sprawy mamy do czynienia z dwoma rodzajami szkody. Pierwsza z nich to szkoda o charakterze niepieniężnym, wyrażająca się w braku możliwości korzystania z pojazdu uszkodzonego. Druga, to szkoda o charakterze pieniężnym, polegająca na poniesieniu kosztów najmu pojazdu zastępczego. Szkoda pieniężna powstała w majątku poszkodowanego w dniu ustania stosunku najmu i powstania roszczenia powodów (jako wynajmującego) o zwrot kosztów najmu. Z chwilą powstania szkody o charakterze pieniężnym powstała jednocześnie wierzytelność o zwrot kosztów najmu pojazdu zastępczego, którą to wierzytelnością poszkodowany mógł swobodnie dysponować. Poniesienie przez poszkodowanego kosztu najmu pojazdu zastępczego nastąpiło poprzez przeniesienie na rzecz powodów wierzytelności przysługującej poszkodowanemu względem pozwanego z tytułu odszkodowania w zakresie kosztów pojazdu zastępczego. Samo powstanie wymagalnej wierzytelności o zapłatę czynszu najmu przysługującego wynajmującemu wobec poszkodowanego powoduje u tego ostatniego powstanie nowych lub zwiększenie istniejących pasywów. W doktrynie oraz judykaturze powszechnie przyjmowana jest dopuszczalność cesji wierzytelności przyszłych (Sikorski, Grzegorz. Art. 509. W: Kodeks cywilny. Komentarz, wyd. II. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, 2014). Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 7 czerwca 2013 r. (I ACa 72/13, Lex nr 1335614) przyjął, że pomimo braku przepisów szczególnych – dopuszczalny jest przelew wierzytelności przyszłej, niemniej pełny skutek przelew ten wywiera dopiero z chwilą powstania wierzytelności. Wierzytelność została przez strony skonkretyzowana, w szczególności co do podstawy faktycznej, jak i prawnej. W niniejszej sprawie przedmiot przelewu został określony w umowie cesji zawartej pomiędzy powodami a poszkodowanym. Przedmiotem cesji była wierzytelność o odszkodowanie z tytułu najmu pojazdu zastępczego, przysługująca cedentowi od pozwanego z tytułu polisy ubezpieczenia OC sprawcy w związku ze szkodą komunikacyjną z dnia 5 czerwca 2016 r. Powodowie skutecznie wstąpili w prawa i obowiązki poszkodowanego.

Sąd pierwszej instancji podkreślił, iż kwestią sporną między stronami był zakres odpowiedzialności pozwanego co do obowiązku zapłaty kosztu najmu pojazdu zastępczego w stawce ustalonej przez powodów, tj. 344,40 zł brutto za dobę. Mając na uwadze, iż rozstrzygnięcie tej kwestii wymagało uzyskania wiadomości specjalnych, Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego sądowego. Sąd Rejonowy w całości uznał za właściwe i uzasadnione wnioski biegłego, który wskazał, że przeciętne stawki najmu pojazdu należącego do segmentu D na lokalnym rynku w okresie najmu wynosiły 145-260 zł brutto za dobę, a najemcę pojazdu mogą obciążać dodatkowe opłaty związane z indywidulanymi, dodatkowymi usługami, o czym klient jest informowany przed podpisaniem umowy. Koszt najmu pojazdu zastępczego wynoszący 344,40 zł brutto za dobę nie mieścił się więc w lokalnych stawkach rynkowych obowiązujących w czasie trwania najmu. A jednocześnie przyjęta przez pozwanego w postępowaniu likwidacyjnym dobowa stawka najmu w wysokości 141,45 zł brutto jest niższa od dolnej granicy przeciętnych stawek podanych przez biegłego. Na podstawie opinii biegłego Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, że koszty najmu pojazdu zastępczego podlegające zwrotowi w ramach odpowiedzialności pozwanego wynoszą po 260,00 zł brutto za dobę, tj. łącznie 4.940,00 zł. Uzasadnione były również dodatkowe koszty objęte fakturą za najem wystawioną przez powodów, tj. koszty podstawienia pojazdu zastępczego do miejsca zamieszkania poszkodowanego (105,78 zł brutto) i odbioru pojazdu zastępczego od klienta (105,78 zł brutto) oraz wynagrodzenie za obsługę poza godzinami pracy wypożyczalni aut (61,50 zł brutto). Były to bowiem dodatkowe opłaty, którymi poszkodowany został obciążony w związku z indywidulanymi warunkami najmu. Jak wynika przy tym z zeznań poszkodowanego, kwestia dostarczenia pojazdu do miejsca zamieszkania miała dla niego znaczenie.

Podsumowując, Sąd Rejonowy wskazał, iż uzasadnione były łączne koszty najmu wynoszące 5.213,06 zł (4.940,00 zł + 2 x 105,78 zł + 61,50 zł). Pozwany zapłacił odszkodowanie w wysokości 2.687,55 zł, a zatem zasadna jest dopłata odszkodowania w wysokości 2.525,51 zł. O odsetkach orzeczono na podstawie art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 14 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. Podstawę rozstrzygnięcia o kosztach procesu stanowił z kolei art. 100 k.p.c., zgodnie z zasadą stosunkowego ich rozdziału.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany, zaskarżając go w części, tj. co do punktów I, II i III. Wyrokowi temu zarzucił naruszenie:

1.  art. 361 § 2 k.c. w zw. z art. 822 § 1 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że w sprawie uzasadnione było obciążenie pozwanego kosztami najmu pojazdu zastępczego, w sytuacji, gdy poszkodowany miał możliwość skorzystania z nieodpłatnego pojazdu oferowanego przez (...);

2.  art. 354 § 2 k.c. poprzez niezastosowanie i ustalenie, że osoba poszkodowana po kolizji drogowej jest zwolniona z obowiązku współdziałania z ubezpieczycielem, w celu minimalizacji zakresu szkody.

Wskazując na powyższe zarzuty, skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa i przyznanie pełnych kosztów od powodów oraz o zasądzenie od powoda kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadniając apelację skarżący podniósł, że wyrok Sądu Rejonowego jest błędny i nie odpowiada obowiązującemu prawu, a ponadto sprzeczny z dotychczasowa linią orzeczniczą zarówno w okręgu (...), jak i wynikającą z uchwały Sądu Najwyższego. Przeprowadzone postepowanie dowodowe wykazało, iż poszkodowany P. P. miał możliwość nieodpłatnego wynajęcia od (...) pojazdu zastępczego na pełny okres naprawy lub wypłaty odszkodowania za szkodę całkowitą. Został poinformowany pisemnie o wysokości kosztów najmu, za jaki (...) organizuje taka usługę, a gdy będzie sam najmował samochód, to cena ta zostanie obniżona, co wykazuje pismo z dnia 7 czerwca 2016 r. Z zeznań poszkodowanego wynika, że nie zgłaszał samodzielnie szkody, jednakże nie zwalnia go to z obowiązku współpracy z ubezpieczycielem. W takiej sytuacji zastosowanie ma nadal art. 354 k.c. Pomimo posiadania tej informacji, poszkodowany podjął decyzje o obciążeniu ubezpieczyciela kosztami nadmiernymi, przekraczającymi uzasadniona potrzebę korzystania z samochodu zastępczego, naruszając art. 354 k.c., zgodnie z którym dłużnik powinien wykonywać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje – także w sposób odpowiadający tym zwyczajom. W taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania wierzyciel. Roszczenie o pokrycie kosztów najmu jest zupełnie inną postacią szkody, niż szkoda w pojeździe, na powstanie i zakres której poszkodowany nie ma wpływu. Ponoszenie kosztów najmu jest już jednak zwiększeniem pasywów, które powstają za zgoda i wolą poszkodowanego, zwiększając zakres strat majątkowych ogółem. Poszkodowany winien więc działać w tym zakresie nie tylko racjonalnie, ale i z poszanowaniem interesu majątkowego dłużnika, na co wskazano również w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2011 r. (III CZP 5/11). W uzasadnieniu wyroku Sąd w ogóle nie odniósł się do tych kwestii, co oznacza niepełne rozpoznanie sprawy. Z tego względu wyrok jest błędny także w zakresie kosztów procesu, albowiem nie tylko powodowie powinni zostać obciążeni pełnymi kosztami, ale i kosztami procesowymi, z uwzględnieniem prawidłowej stawki minimalnej, gdyż pozew został wytoczony w dniu 26 października 2016 r., a więc w ostatnim dniu obowiązywania poprzedniego rozporządzenia, stąd stawka w sprawie wynosi 1.200,00 zł, a nie 900,00 zł.

W odpowiedzi na apelację, powód wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu stanowiska wskazano, iż Sąd pierwszej instancji prawidłowo ustalił stan faktyczny sprawy w zakresie dobowej stawki najmu pojazdu zastępczego, okresu najmu, podstawienia i odbioru pojazdu zastępczego oraz dokonał wszechstronnej analizy zebranego materiału. Wbrew twierdzeniom pozwanego, poszkodowany nie został poinformowany o możliwości zorganizowania przez pozwanego najmu pojazdu zastępczego. Data pisma z dnia 7 czerwca 2016 r. wskazuje wyłącznie na dzień jego sporządzenia, ale nie doręczenia, przed którym to jeszcze poszkodowany podpisał umowę najmu z powodami. Poszkodowany został więc poinformowany o możliwości najmu pojazdu zastępczego przez pozwanego już w trakcie najmu zastępczego w wypożyczalni powodów, a zerwanie umowy wiązałoby się z zapłatą kary umownej. Ciężar dowodowy w tym zakresie spoczywa na pozwanym, który nie wykazał, aby informacja datowana na 7 czerwca 2016 r. była ofertą i trafiła do poszkodowanego przed zawarciem przezeń umowy najmu z powodami. Informacja ta nie stanowią przy tym oferty w rozumieniu art. 66 § 1 k.c., a pismo zostało sporządzone w dniu 7 czerwca 2016 r., a więc w tym samym, w którym poszkodowany zawarł umowę najmu z powodami. Data sporządzenia jednoznacznie wskazuje, że ewentualne jego doręczenia nastąpiło już po zawarciu umowy najmu. To na pozwanym, jako podmiocie profesjonalnie zajmującym się likwidacją szkód, spoczywał obowiązek przedstawienia oferty najmu, a przerzuca go na poszkodowanego, jako konsumenta. Poszkodowany nie jest przy tym zobowiązany do poszukiwania najtańszego dostępnego na rynku pojazdu, co analogicznie dotyczy też podmiotu świadczącego usługi w zakresie najmu pojazdów zastępczych (wyrok SN z dnia 25 kwietnia 2002 r., I CKN 1466/99). Koszt wynajęcia samochodu mieści się w następstwie zdarzenia powodującego szkodę, a kosztami ekonomicznie uzasadnionymi są koszty ustalone według cen, którymi posługuje się wybrany przez poszkodowanego podmiot wynajmujący samochody na rynku (wyrok SN z dnia 13 czerwca 2003 r., III CZP 32/03). Nie ma przy tym znaczenia, czy ceny te odbiegają od średnich cen na rynku, gdyż nie kompensowałoby to szkody. Jedynie w wypadku, gdyby ceny te rażąco odbiegały od cen stosowanych przez innych wynajmujących można rozważać obniżenie kwoty odszkodowania, jednak z taką sytuacją nie mamy do czynienia w tej sprawie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Rejonowy poczynił w niniejszej sprawie prawidłowe ustalenia faktyczne (niekwestionowane zresztą w apelacji), które Sąd Okręgowy aprobuje i przyjmuje za własne. Również dokonana ocena prawna nie nasuwa zastrzeżeń, co do właściwej wykładni przepisów prawa oraz ich prawidłowego zastosowania, wobec tego zbędnym jest ich szczegółowe powtarzanie w niniejszym uzasadnieniu.

Należy zgodzić się z argumentacją powoda co do przysługującej poszkodowanemu możliwości wyboru dowolnej oferty spośród takich, w których stawka czynszu najmu pozwanego nie przekracza rażąco cen rynkowych (oferowanych na rynku lokalnym) i braku obowiązku poszukiwania oferty najtańszej. W orzecznictwie za ugruntowany należy uznać pogląd zgodnie z którym odszkodowanie przysługujące od ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej pojazdu mechanicznego obejmuje ekonomicznie uzasadnione koszty likwidacji szkody, ustalone według cen występujących na lokalnym rynku. Przy czym kosztami „ekonomicznie uzasadnionymi” są koszty ustalone według cen, którymi posługuje się wybrany przez poszkodowanego warsztat. Nie ma przy tym znaczenia fakt, że ceny te odbiegają (są wyższe) od cen przeciętnych dla określonej kategorii usług naprawczych na rynku (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z 13 czerwca 2003 r., III CZP 32/03, OSNC 2004/4/51) . Poszkodowany co do zasady nie ma bowiem obowiązku poszukiwania sprzedawcy oferującego najtańsze usługi, ubezpieczyciel powinien zatem pokryć koszty stosowane przez wybrany przez poszkodowanego podmiot, niezależnie od tego, że mogą być one wyższe od cen przeciętnych (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 25 kwietnia 2002 r.. I CKN 1466/99, OSNC 2003/5/64).

Wprawdzie cytowane wyżej orzeczenia dotyczą kosztów naprawy pojazdu, niemniej, w ocenie Sądu orzekającego w niniejszej sprawie, należy je również odnieść do cen stosowanych na lokalnym rynku przez wypożyczalnie samochodów zastępczych. Niewątpliwie, zgodnie z dyspozycją art. 361 § 1 i 2 k.c., poszkodowany ma prawo do pełnej rekompensaty poniesionej szkody, z drugiej zaś strony ciąży na nim obowiązek współpracy z ubezpieczycielem poprzez przeciwdziałanie zwiększeniu szkody i minimalizowanie jej skutków (art. 354 § 2 k.c.). Obowiązek ten nie może jednak, w ocenie Sądu Okręgowego, być w związku z tym poczytywany za równoznaczny z obligacją do poszukiwania najtańszej oferty najmu samochodu zastępczego. Przypisanie poszkodowanemu naruszenia obowiązku współpracy z ubezpieczycielem jest bowiem możliwe jedynie wtedy, gdy świadomie lub przez niedbalstwo skorzystał on z usług droższych, np. w sytuacji, kiedy zostanie wykazane, że poszkodowany, znając podmiot wynajmujący pojazdy po cenach niższych, wynajął pojazd zastępczy tam, gdzie wynajmowano je drożej. Zarzut uchybienia obowiązkowi z art. 354 § 2 k.c. mógłby zatem wchodzić w grę tylko w razie wykazania świadomości i niedbalstwa poszkodowanego przy skorzystaniu z podmiotu stosującego stawki wygórowane (i to rażąco). W niniejszej sprawie do sytuacji takiej nie doszło. Zasadą jest, iż to na pozwanym ubezpieczycielu spoczywa ciężar udowodnienia, że poniesiony przez poszkodowanego wydatek rażąco przewyższa ceny rynkowe (oferowane na rynku lokalnym), skoro z tego faktu wywodzi on korzystne dla siebie skutki prawne (art. 6 k.c.). Inaczej należałoby oceniać zachowanie się poszkodowanego w sytuacji, gdyby pozwany zakład ubezpieczeń zaoferował mu, w ramach likwidacji szkody, najem samochodu we współpracy z przedsiębiorcą trudniącym się wynajmem pojazdów. To bowiem właśnie w odpowiedzi na przyjmowaną w orzecznictwie dowolność wyboru oferty od firm wynajmujących samochody, zakłady ubezpieczeń wprowadziły do swej oferty możliwość zorganizowania wynajęcia pojazdów zastępczych. Gdyby więc ubezpieczyciel zaproponował poszkodowanemu – co jednak nie miało miejsca w niniejszej sprawie – skorzystanie z pojazdu zastępczego równorzędnego pod istotnymi względami pojazdowi uszkodzonemu albo zniszczonemu (zwłaszcza co do klasy i stanu pojazdu), zapewniając pełne pokrycie kosztów jego udostępnienia, a mimo to poszkodowany zdecydował się na poniesienie wyższych kosztów najmu innego pojazdu, koszty te – w zakresie nadwyżki – podlegałyby refundacji tylko wtedy, gdy to poszkodowany wykazał, stosownie do art. 6 k.c., szczególne racje, przemawiające za uznaniem ich za „celowe i ekonomicznie uzasadnione” (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 24 sierpnia 2017 r., III CZP 20/17, LEX 2340475).

Istotne, w kontekście zarzutów apelacji pozostaje, że stosownie do art. 6 k.c., ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Apelujący starał się podważyć zasadność wyroku Sądu pierwszej instancji, wskazując że poszkodowany miał możliwość nieodpłatnego wynajęcia od pozwanego pojazdu zastępczego, o czym został poinformowany pismem z dnia 7 czerwca 2016 r. Okoliczność ta była kwestionowana przez powoda, w związku z czym to właśnie pozwany miał obowiązek jej wykazania, czemu jednakże nie sprostał. Podkreślenia wymaga, iż rzeczywiście w piśmie datowanym na dzień 7 czerwca 2016 r. pozwany zawarł informację o konieczności ewentualnego kontaktu telefonicznego przed wynajmem pojazdu zastępczego, ze wskazaniem, że w razie samodzielnie zorganizowanego wynajmu, ubezpieczycielowi przysługiwać będzie prawo do obniżenia odszkodowania do kosztów, jakie poniósłby, gdyby wynajem był organizowany przy jego pomocy. Trzeba jednakże zwrócić uwagę, iż samo zdarzenia wywołujące szkodę miało miejsce w dniu 5 czerwca 2016 r., a już w dniu 7 czerwca 2016 r. poszkodowany zawarł z powodami umowę najmu pojazdu. Pozwany nie udowodnił, czy i ewentualnie kiedy, rzeczone pismo z dnia 7 czerwca 2016 r. zostało poszkodowanemu doręczone, a przesłuchany w charakterze świadka P. P. wskazał, że nie miał wówczas wiedzy, że istnieją u ubezpieczyciela jakiekolwiek limity dzienne wysokości stawki najmu. W tej sytuacji koniecznym było uznanie, że pozwany nie udowodnił w sprawie, aby poszkodowany został w jakikolwiek sposób poinformowany o możliwości zapewnienia przez ubezpieczyciela pojazdu zastępczego.

W niniejszej sprawie nie doszło więc do przerzucenia ciężaru dowodu na powoda (nabywcę wierzytelności przysługującej poszkodowanemu), a przy braku propozycji najmu ze strony ubezpieczyciela dowód tego, że poniesiony wydatek rażąco przewyższa ceny rynkowe (oferowane na rynku lokalnym), obciążać musiał pozwanego. Skoro więc pozwany nie zakwestionował skutecznie powyższych twierdzeń powoda, potwierdzonych opinią biegłego sądowego, należało – w tym konkretnym przypadku – przyjąć domniemanie, że w takim też zakresie poniesienie tych kosztów było celowe i ekonomicznie uzasadnione (art. 231 k.p.c.). Tego domniemania w niniejszej sprawie pozwanemu nie udało się obalić.

W niniejszej sprawie powód dla poparcia swego roszczenia przedstawił umowę najmu (z dobowymi stawkami czynszu w wysokości 260,00 zł netto) oraz wystawioną następnie fakturę VAT, a prawdziwości tych dokumentów strona pozwana nie kwestionowała, zarzucając jedynie w sposób gołosłowny, że nie stanowiły one o rzeczywistym poniesieniu wydatków z tego tytułu. Tymczasem treść powyższych dowodów – wraz z przedstawioną umową cesji świadczy o tym, że w sprawie doszło do zaciągnięcia przez poszkodowanego zobowiązania i powstania długu z tytułu czynszu najmu pojazdu zastępczego z terminem wymagalności oznaczonym w treści faktury na dzień 22 lipca 2016 r. (zob. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2008 r. III CZP 62/08, OSNC 2009/7-8/106, a także wyroki Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 2014 r., III CSK 245/14, LEX nr 1498812 i z dnia 7 lipca 2005 r., IV CK 28/05, LEX nr 180911). Sam fakt dokonania cesji ww. wierzytelności w dacie wcześniejszej – już w dniu 7 czerwca 2016 r. – nie sprzeciwia się przyjęciu, iż w tej sytuacji doszło do przelewu wierzytelności przyszłej (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2011 r., IV CSK 422/10, „Monitor Prawa Bankowego” 2012/11/33-37, a także uchwałę z dnia 19 września 1997 r., III CZP 45/97, OSNC 1998/2/22).

Powołane wyżej dowody są oczywiście dokumentami prywatnymi, ich moc dowodowa nie ogranicza się jednak jedynie do konsekwencji wynikających z art. 245 k.p.c., lecz podlega ocenie godnie z regułami zawartymi w art. 233 § 1 k.p.c., tak jak każdego innego dowodu (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2013 r., III CSK 66/13, LEX nr 1463871 i z dnia 12 września 2014 r., I CSK 634/13, LEX nr 1504324).

Należy zwrócić uwagę, że reguła dotycząca ciężaru dowodu nie może być rozumiana w ten sposób, że zawsze, bez względu na okoliczności sprawy, spoczywa on na stronie powodowej. Jeżeli bowiem powód udowodnił fakty uzasadniające powództwo – w tym przypadku poniesienie w określonej kwocie kosztów najmu pojazdu zastępczego – to na stronie pozwanej spoczywał ciężar udowodnienia ekscepcji i faktów uzasadniających, jej zdaniem, oddalenie powództwa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 1982 r., I CR 79/82, LEX nr 8416). Oznacza to, że to właśnie ubezpieczyciela obciąża obowiązek udowodnienia faktów uzasadniających redukcję wysokości świadczenia odszkodowawczego. Poszkodowanego nie można natomiast obciążać obowiązkiem poszukiwania za ubezpieczyciela dowodów w zakresie okoliczności wyłączających lub ograniczających jego odpowiedzialność (zob. np. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 25 sierpnia 1994 r., III CZP 107/94, OSNC 1995/1/15). Należy w związku z tym zgodzić się z poglądem, że odmowa lub redukcja świadczenia odszkodowawczego – także z tytułu poniesionych kosztów najmu pojazdu zastępczego – nie może być oparta wyłącznie na subiektywnym przekonaniu dłużnika (ubezpieczyciela) o niecelowości i nieekonomiczności tych wydatków, czy też nieudowodnionemu twierdzeniu o niedopełnieniu przez poszkodowanego obowiązku minimalizacji szkody i współdziałania z dłużnikiem.

Nie bez znaczenia, w ocenie Sądu odwoławczego, jest także i to, że to ubezpieczyciel – jako profesjonalista korzystający z wyspecjalizowanej kadry i w razie potrzeby z pomocy rzeczoznawców (art. 355 § 2 k.c.) – obowiązany jest już w toku przedsądowego postępowania likwidacyjnego do ustalenia przesłanek swojej odpowiedzialności, czyli samodzielnego i aktywnego wyjaśnienia okoliczności wypadku oraz wysokości powstałej szkody. Obowiązku tego nie może przerzucić na inne podmioty, w tym uprawnionego do odszkodowania (zob. np. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 listopada 2009 r., II CSK 257/09, LEX nr 551104).

Za trafny uznać należało natomiast zarzut dotyczący przyjęcia przez Sąd Rejonowy nieprawidłowej stawki wynagrodzenia profesjonalnych pełnomocników stron, przy rozliczeniu kosztów procesu, albowiem ta, z uwagi na datę wniesienia pozwu – 26 października 2016 r. – wynosiła nie 900,00, a 1.200,00 zł. Z uwagi jednakże, na zakres wygrania sprawy przez powodów (61%), przyjęcie prawidłowej stawki prowadzić musiałoby do obciążenia pozwanego wyższymi kosztami procesu (w kwocie 216,05 zł), niż określone w punkcie II zaskarżonego wyroku (150,05 zł), co w kontekście art. 384 k.p.c. nie mogło prowadzić do zmiany wyroku na niekorzyść wnoszącego apelację pozwanego.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy oddalił apelację pozwanego na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 391 § 1 zd. 1 k.p.c. i w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. poz. 1800 ze zm.). Zasądzone z tego tytułu od pozwanego na rzecz powoda koszty procesu za instancję odwoławczą obejmują wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika w kwocie 450,00 zł.

Wojciech Wołoszyk Wiesław Łukaszewski Marcin Winczewski