Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Bydgoszczy

UZASADNIENIE

Powód (...) w B. w pozwie przeciwko (...) w W. domagał się zasądzenia od pozwanego kwoty 1 944 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w transakcjach handlowych od dnia 28 września 2019 r. do dnia zapłaty, a także kosztów procesu.

Uzasadniając pozew podniósł, że w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, wykonał na rzecz pozwanego wywóz odpadów. Pozwany nie wnosił do wykonanej usługi żadnych zastrzeżeń, a potwierdzenie tej okoliczności stanowi faktura VAT. Powód podniósł, że dwukrotnie wzywał pozwanego do zapłaty dochodzonej niniejszym pozwem kwoty, jednakże zobowiązany nie spełnił tego żądania.

W sprzeciwie od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym, pozwany wniósł o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda kosztów procesu.

Pozwany zaprzeczył, aby zlecał powodowi wykonanie usługi o której mowa w załączonej do pozwu fakturze VAT. Twierdził, że już na etapie przedsądowym, konsekwentnie kwestionował zasadność i wysokość przedmiotowego dokumentu księgowego.

Wyrokiem z dnia 18 stycznia 2021 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy oddalił powództwo i zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 917 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Rozstrzygnięcie powyższe Sąd pierwszej instancji oparł na opisanych niżej ustaleniach i rozważaniach.

W dniu 20 września 2019 r., powód wystawił na rzecz pozwanego fakturę VAT z tytułu wywozu odpadów budowlanych, opiewającą na kwotę 1 944 zł brutto. Faktura nie zawierała podpisu pozwanego.

Pismem z dnia 25 lutego 2020 r., działający w imieniu powoda podmiot zajmujący się windykacją długów, wezwał pozwanego do uiszczenia łącznej należności w wysokości 2 740,02 zł, na którą składały się kwoty: 1 944 zł z tytułu należności głównej, 78,69 zł z tytułu odsetek oraz 717,33 zł stanowiące koszty windykacji.

Pozwany nie spełnił powyższego żądania, w związku z czym – pismem z 17 kwietnia 2020 r. – skierowane zostało do niego przedsądowe wezwanie do zapłaty, które również nie przyniosło zamierzonego skutku.

Pismem z 22 czerwca 2020 r., skierowanym na adres poczty elektronicznej podmiotu windykacyjnego, pełnomocnik pozwanego zakwestionował wystawioną przez powoda fakturę VAT, kwestionując ją co do zasady oraz wysokości.

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił na podstawie uznanych przez niego za wiarygodne dokumentów prywatnych. Sąd ten wyjaśnił, że postanowieniem z dnia 18 stycznia 2021 r., pominął wnioski o przeprowadzenie dowodów z zeznań świadków: R. W. i P. K., z tym uzasadnieniem, że fakty na które strony powołały te dowody powinny być udowodnione stosownym dokumentem (art. 458 ¹¹ k.p.c.). Zdaniem Sądu I instancji, w postąpieniu gospodarczym, na gruncie znowelizowanych przepisów, pierwszeństwo mają dowody w postaci dokumentów, a przesłuchanie stron może mieć w stosunku do nich charakter jedynie uzupełniający i wyjątkowy. Dopuszczalność w postępowaniu gospodarczym innych środków dowodowych niż dokument, o jakim mowa w art. 77 ³ k.c., uzależniona jest od wykazania przez stronę, że nie może ona przedstawić takiego dokumentu, co w niniejszej sprawie nie miało miejsca.

Powołując się na regulacje dotyczące ciężaru dowodu w procesie (art. 6 k.c. i art. 232 k.p.c.), Sąd Rejonowy podkreślił, że powód powołując się na przysługujące mu prawo, obowiązany jest udowodnić fakty uzasadniające jego żądanie. Skutkiem braku wykazania przez stronę prawdziwości twierdzeń o faktach istotnych dla sprawy jest ryzyko przegrania sporu. Samo twierdzenie strony nie jest dowodem, a twierdzenie dotyczące istotnej dla sprawy okoliczności powinno być udowodnione.

Zdaniem Sądu I instancji nie można uznać, że powód wykazał zasadność dochodzonego roszczenia. Sama faktura, w dodatku nie opatrzona podpisem zobowiązanego, nie może być uznana za dowód wykonania umowy. Faktura, jest bowiem dokumentem księgowym, rozliczeniowym, jednym z tzw. dowodów źródłowych, stwierdzających dokonanie danej operacji gospodarczej i wraz z innymi dowodami, np. w postaci dokumentu WZ czy zeznań świadka może stanowić wystarczający dowód spełnienia świadczenia. Strona powodowa nie zaproponowała jednak na potwierdzenie dochodzonego żądania, jakichkolwiek innych dowodów.

Z przedłożonych przez tą stronę wydruków w postaci korespondencji e – mail, z których trudno było cokolwiek odczytać, nie wynikało – w ocenie Sądu Rejonowego – aby strony łączył jakikolwiek stosunek zobowiązaniowy. Powołując się na regulację art. 355 § 2 k.c., Sąd ten zauważył, że należytą staranność w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej określa się przy uwzględnieniu jej zawodowego charakteru. Profesjonalizm powinien przejawiać się w dwóch podstawowych cechach zachowania: postępowaniu zgodnym z regułami fachowej wiedzy oraz sumienności. Obok fachowych kwalifikacji od profesjonalisty wymaga się zwiększonego zaangażowania w podjęte działania przygotowujące i realizujące świadczenie. Chodzi o większą zapobiegliwość, rzetelność, dokładność w działaniach profesjonalisty. Sąd Rejonowy uznał w związku z tym, że zachowaniu powoda nie można przypisać powyżej wskazanych cech, a tym samym, strona pozwana nie jest obowiązaną do ponoszenia związanych z tym konsekwencji. Skoro bowiem powód nie przedłożył na potwierdzenie dochodzonego roszczenia jakiegokolwiek dowodu uzupełniającego załączoną fakturę VAT, to przy jednoczesnym uwzględnieniu, że proces jest prowadzony w postępowaniu gospodarczym (o zaostrzonym reżimie dowodowym), nie można było uznać że zasadność dochodzonego roszczenia została wykazana.

Wobec powyższego powództwo zostało oddalone przez Sąd I instancji jako nieudowodnione (art. 6 k.c.). O kosztach procesu Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 99 k.p.c. stosując zasadę odpowiedzialności za wynik procesu.

Apelację od tego wyroku wniósł powód zaskarżając go w całości. Zarzucił temu rozstrzygnięciu:

I.  naruszenie prawa procesowego, tj.:

1.  art. 458 ¹¹ w zw. z art. 458 ¹⁰ k.p.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że w sprawie brak było podstaw do przeprowadzenia dowodu z zeznań świadka R. W., (a także przesłuchania stron), podczas gdyż w treści odpowiedzi na sprzeciw powód wyraźnie wskazał, że strony wszelkie ustalenia co do treści umowy dokonywały ustnie, zatem powód nie mógł przedstawić żadnego dokumentu na potwierdzenie zawarcia umowy, ponieważ taki dokument nie istnieje (poza przedmiotową fakturą);

2.  art. 236 § 1 i 2 w zw. z art. 235 ¹ § 2 k.p.c. a contrario w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez brak rozpoznania wniosków dowodowych powoda (zawartych w pozwie), co do przesłuchania świadka A. S. oraz o zobowiązanie pozwanego do przedstawienia ewidencji VAT, pomimo tego, że dowody te miały znaczenie dla rozpoznania istoty sprawy;

3.  art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. poprzez przyjęcie, że powód nie sprostał nałożonego na niego ciężarowi dowodu;

4.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i błędne ustalenie, że powód nie wykazał roszczenia, a tym samym nie wykonał usługi za jaką wystawiona została faktura VAT;

II.  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 355 § 2 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i uznanie, że przepis ten nakłada na przedsiębiorców obowiązek zawierania umów w formie dokumentów.

W związku z powyższymi zarzutami powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku, poprzez uwzględnienie żądania pozwu, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, a także zasądzenie od pozwanego kosztów procesu za obie instancje.

W uzasadnieniu apelacji powód podkreślił, że to właśnie zeznania świadków miały potwierdzić fakt poczynienia między stronami ustnych uzgodnień dotyczących wykonania przedmiotowej usługi. Jej przedmiot stanowił wywóz odpadów (usługa wykonywana doraźnie), wartość zaś nie była na tyle wysoka, aby wymagała spisywania umowy. Była ona wykonana niezwłocznie po otrzymaniu telefonu (zamówienia), a przepisy prawa nie nakładają na przedsiębiorców obowiązku zawierania umów w formie dokumentowej. Pominięcie ww. wniosków dowodowych uniemożliwiło w tej sytuacji powodowi wykazanie, że usługa została wykonana, a pozwany zaksięgował sporną fakturę VAT.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja strony powodowej zasługiwała na uwzględnienie i skutkowała koniecznością uchylenia zaskarżonego wyroku, gdyż – zdaniem Sądu odwoławczego – został on wydany w warunkach nieważności postępowania, z powodu pozbawienia strony powodowej możliwości obrony jej praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.).

Należy wskazać, że przedmiotowy wyrok wydany został na posiedzeniu niejawnym w dniu 18 stycznia 2021 r., przy czym także na tymże posiedzeniu Sąd Rejonowy wydał postanowienie o pominięciu dowodów z zeznań dwóch świadków - złożonych zarówno przez stronę powodową, jak i pozwaną (postanowienie – k. 44; wnioski dowodowe – k. 25, 37 akt). Jednocześnie nie rozpoznane pozostały wnioski dowodowe powoda złożone już w pozwie ( zob. k. 3-4 akt), tj. o zobowiązanie pozwanego do przedłożenia ewidencji zakupów VAT za okres od września do listopada 2019 r. wraz z deklaracjami VAT za ten okres (dla potwierdzenia faktu zaksięgowania spornej faktury), a także o przesłuchanie świadka A. S. (wniosek ten powód podtrzymał w piśmie z dnia 4 listopada 2020 r., stanowiącym odpowiedź na sprzeciw – k. 37 akt).

Aktualny pozostaje utrwalony już w orzecznictwie Sądu Najwyższego pogląd zgodnie z którym sąd rozpoznając sprawę na posiedzeniu niejawnym i wydając postanowienia dowodowe, (w obecnym stanie prawnym art. 148 ¹ § 3 w zw. z art. 235 ² § 2 k.p.c.), w razie oddalenia (pominięcia) niektórych wniosków dowodowych, powinien przed wydaniem wyroku na posiedzeniu niejawnym doręczyć stronom odpis tego postanowienia w celu umożliwienia stronie, której wnioski dowodowe zostały oddalone, wypowiedzenia się w przedmiocie wyników postępowania dowodowego, zgodnie z art. 224 § 1 in fine k.p.c. W przeciwnym razie dochodzi do nieważności postępowania na podstawie art. 379 pkt 5 k.p.c. przez pozbawienie strony, której wnioski dowodowe zostały oddalone i w efekcie zapadł niekorzystny dla niej wyrok, możliwości obrony praw (zob. postanowienia SN z dnia 13 grudnia 2018 r., V CZ 85/18, LEX nr 2618490; 12 lutego 2020 r., II UZ 2/20, LEX nr 3061950; 30 września 2020 r., I CZ 26/20, LEX nr 3082399, a także wyrok z dnia 15 grudnia 2020 r., III UK 380/19, LEX nr 3150231).

Pominięcie dowodu może mieć miejsce jedynie wówczas, gdy okoliczności faktyczne zostały wyjaśnione zgodnie z twierdzeniami strony wnioskującej o przeprowadzenie określonego dowodu (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 26 września 1966 r., II CR 314/66, OSNCP 1967, Nr 2, poz. 39 i 27 czerwca 2014 r., I CSK 497/13, LEX nr 1521311). Przepisy o rozpoznaniu sprawy na posiedzeniu niejawnym nie wyłączają uprawnień stron, określonych w powołanym art. 224 § 1 in fine k.p.c. W rozpoznawanej sprawie, Sąd I instancji postanowienie dowodowe, w którym oddalił część wniosków dowodowych strony powodowej, wydał tuż przed wyrokiem, którym powództwo zostało oddalone w całości. Zatamowało to de facto powodowi możliwość wypowiedzenia się w tej materii.

Takiej oceny nie może zmienić fakt wcześniejszego – zarządzeniem z dnia 18 listopada 2020 r. ( k. 41 akt) – skierowania przez Przewodniczącego sprawy do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym, przy jednoczesnym braku sprzeciwu stron co do odstąpienia od wyznaczenia rozprawy ( k. 42 akt) – jak o tym stanowił przepis art. 15zzs ¹ pkt 2 ustawy z dnia 2 marca 2020 o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. z 2020, poz. 1842 ze zm.). Sama bowiem decyzja o skierowaniu sprawy do rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym nie może być poczytywana za równoznaczną z rezygnacją strony z wniosku o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków, skoro w aktualnym stanie prawnym świadek może złożyć zeznanie na piśmie, jeśli sąd tak postanowi (art. 271 ¹ k.p.c.).

Odnosząc się do argumentacji Sądu I instancji dotyczącej przyczyny pominięcia w sprawie dowodów z zeznań świadków, należy zauważyć, że na aprobatę zasługuje pogląd wyrażony przez Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 24 października 2002 r., I ACa 219/02 (OSA 2004, nr 2, poz. 6) – powołanym zresztą w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku – zgodnie z którym faktura jako dokument księgowy, rozliczeniowy, jest jednym z tzw. dowodów źródłowych, stwierdzających dokonanie danej operacji gospodarczej. Oznacza to, że wystawienie faktury, a następnie przyjęcie jej przez kontrahenta, zaksięgowanie bez żadnych korekt i zastrzeżeń daje podstawę do domniemania, że dokonywane w ewidencji księgowej zapisy są odzwierciedleniem rzeczywistego stanu, zgodnie z rzeczywistym przebiegiem zafakturowanej operacji gospodarczej.

W świetle powyższego brak rozpoznania już tylko wniosku powoda o zobowiązanie strony pozwanej do przedłożenia ewidencji zakupów VAT za okres od września do listopada 2019 r. wraz z deklaracjami VAT za ten okres (dla potwierdzenia faktu zaksięgowania spornej faktury) – powołanego już w pozwie, a więc zgodnie z obowiązującym w postępowaniu w sprawach gospodarczych wymogiem art. 458 ⁵ § 1 k.p.c. – stanowiła naruszenie art. 235 ² § 2 i art. 236 k.p.c., w szczególności, że nie stwierdzono, aby zachodziła którakolwiek z przesłanek pominięcia tego dowodu (art. 235 ² § 1 k.p.c. a contrario), a fakt ten miał dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227 k.p.c.).

Na marginesie jedynie można zwrócić uwagę, że Sąd I instancji nie poddał w tej kwestii analizie stanowiska strony pozwanej, która w sprzeciwie od nakazu zapłaty ograniczyła się do zaprzeczenia, że złożyła zamówienie, którego dotyczy sporna faktura VAT. W treści sprzeciwu pozwany nie ustosunkował się jednak do zawartego w pozwie twierdzenia powoda o tym, że zaksięgował ww. fakturę, ani też do złożonego w tym przedmiocie wniosku dowodowego ( zob. k. 3 i 25 akt). Tymczasem – zgodnie z regulacją art. 210 § 2 k.p.c. – strona jest obowiązana do złożenia oświadczenia co do twierdzeń strony przeciwnej dotyczących faktów, a także wyszczególnić fakty, którym zaprzecza. Nie można pominąć, że gdy strona nie wypowiada się co do twierdzeń strony przeciwnej o faktach, sąd mając na uwadze wyniki całej rozprawy, może fakty te uznać za przyznane, a przez to nie wymagające dowodu (art. 229 i 230 k.p.c.). Również i tą kwestię Sąd Rejonowy powinien samodzielnie ocenić ponownie rozpoznając przedmiotową sprawę.

Niezależnie od powyższego nie można zgodzić się z argumentacją Sądu I instancji w kwestii istnienia podstaw do zastosowania – w okolicznościach sprawy – regulacji art. 458 ¹⁰ i art. 458 ¹¹ k.p.c. Powołując się na fakultatywny charakter dowodu z zeznań świadków w postępowaniu gospodarczym, a także zarzucając stronie powodowej brak należytej staranności (z tą argumentacją, że na poparcie swoich twierdzeń powód przedstawił jedynie niepodpisaną fakturę oraz mało czytelne wiadomości mailowe), Sąd ten nie odniósł się w żaden sposób do twierdzeń powoda o tym, iż wszelkie uzgodnienia pomiędzy stronami były ustne (następowały drogą telefoniczną), a także – jak to wyżej wskazano – że po wystawieniu mu faktury pozwany nie kwestionował prawidłowości wykonanej usługi. Nieuzasadnione było ponadto zastosowanie do stosunku stron – jaki miał między nimi zostać nawiązany we wrześniu 2019 r. – wprost regulacji art. 458 ¹¹ k.p.c. (przewidującej, że czynność strony, w szczególności oświadczenie woli lub wiedzy, z którą prawo łączy nabycie, utratę lub zmianę uprawnienia strony w zakresie danego stosunku prawnego, może być wykazana tylko dokumentem, o którym mowa w art. 77 ³ k.c., chyba że strona wykaże, że nie może przedstawić dokumentu z przyczyn od niej niezależnych) skoro przepis ten stał się obowiązującym dopiero w dniu 7 listopada 2019 r. (por. Dz.U. z 2019 r., poz. 1469). W tej kwestii dodać też na marginesie trzeba, że zakres zastosowania tego przepisu jest obecnie w doktrynie przedmiotem kontrowersji, podnosi się nawet, że wynikający z art. 458 ¹¹ k.p.c. obowiązek udokumentowania dotyczy jedynie własnych czynności strony, a więc nie obejmuje czynności strony przeciwnej (por. T. Szanciło (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Komentarz. Art. 1–505 ³⁹. Tom I, Warszawa 2019, nb 2 do art. 458 ¹¹ k.p.c., str. 1583).

Mając powyższe okoliczności na względzie Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej (art. 108 § 2 k.p.c.).