Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Bydgoszczy

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 września 2022 r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VIII Wydział Gospodarczym

w składzie:

Przewodniczący : sędzia Wojciech Wołoszyk

po rozpoznaniu w dniu 15 września 2022 r. w Bydgoszczy

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa M. B. , G. B. , E. B. , K. B.

przeciwko (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością (...)

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego od wyroku Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 2 marca 2022 r. , sygn. akt VIII GC 1012/21

uchyla zaskarżony wyrok w pkt I ( pierwszym ) i III ( trzecim ) i w tym zakresie sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania sądowi I instancji , pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego , w tym o wynagrodzeniu kuratora pozwanego za instancję odwoławczą.

Sygn. akt VIII Ga 110/22

UZASADNIENIE

Powodowie K. B., E. B., G. B. i M. B. – wspólnicy spółki cywilnej, wnieśli o zasądzenie od pozwanego - (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (...) kwoty 8.678,48 złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w transakcjach handlowych liczonymi od kwot: - 5.965,36 złotych od dnia 12 czerwca 2020 r. do dnia zapłaty, - 386,48 złotych od dnia 8 lipca 2020 r. do dnia zapłaty, - 2.326,67 złotych od dnia 8 lipca 2020 do dnia zapłaty oraz kosztów procesu. Nakazem zapłaty z dnia 28 grudnia 2020 r., wydanym w sprawie o sygn. akt VIII GNc 6719/20, Referendarz sądowy w Sądzie Rejonowym w Bydgoszczy orzekł zgodnie z żądaniem pozwu oraz rozstrzygnął o kosztach postępowania. Postanowieniem z dnia 18 maja 2021 r. ustanowiono dla pozwanej spółki kuratora procesowego w osobie radcy prawnego M. S. celem reprezentowania jej interesów. W sprzeciwie od powyższego nakazu zapłaty, strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa, przyznanie wynagrodzenia kuratorowi oraz nieobciążenie pozwanego kosztami procesu z uwagi na zasadę słuszności. W odpowiedzi na sprzeciw powodowie podtrzymali swoje stanowisko w sprawie.

Wyrokiem z dnia 2 marca 2022 r., sygn. akt VIII GC 1012/21 upr, Sąd Rejonowy zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 8.625,74 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w transakcjach handlowych od kwot:

- 5.965,26 zł od dnia 12 czerwca 2020 r. do dnia zapłaty,

- 333,74 zł od dnia 8 lipca 2020 r. do dnia zapłaty,

- 2.326,64 zł od dnia 8 lipca 2020 r. do dnia zapłaty.

W pozostałym zakresie Sąd Rejonowy oddalił powództwo.

Tytułem kosztów procesu Sąd Rejonowy zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 3.517 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od tej kwoty od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Sąd Rejonowy wydał rozstrzygniecie w oparciu o następujące ustalenia i wnioski.

Strony łączyła współpraca gospodarcza, na mocy której reprezentujący pozwaną spółkę prokurent K. F. telefonicznie lub poprzez wiadomość e - mail zamawiał u powodów towar.

Potwierdzeniem wydania przez powoda towaru, były opatrzone podpisem kupującego faktury VAT lub dokumenty WZ.

W związku z realizacją zobowiązania, powodowie wystawili na rzecz pozwanego następujące dokumenty księgowe:

1)  fakturę VAT nr (...) z dnia 4 czerwca 2020 r., opiewającą na kwotę 6.165,86 złotych brutto, z terminem płatności upływającym 11 czerwca 2020 r., a z której do uregulowania pozostało 5.965,36 złotych brutto - K. F. opatrzył przedmiotowy dokument swoim podpisem,

2)  fakturę VAT nr (...) z dnia 30 czerwca 2020 r., opiewającą na kwotę 386,48 złotych, z terminem zapłaty upływającym 7 lipca 2020 r.,

3)  fakturę VAT nr (...) z dnia 30 czerwca 2020 r., opiewającą na kwotę 2.326,64 złotych, z terminem zapłaty upływającym 7 lipca 2020 r.

W związku z realizacją zamówienia wynikającego z faktury nr (...) powodowie wystawili na rzecz pozwanego dokumenty WZ nr:

1)  (...) obejmujący towar o łącznej wartości 263,40 złotych brutto i opatrzony podpisem K. F.,

2)  (...) obejmujący towar o łącznej wartości 52,74 złotych brutto,

3)  (...) obejmujący towar o łącznej wartości 52,76 złotych brutto i opatrzony podpisem K. F.,

4)  (...) obejmujący towar o łącznej wartości 17,58 złotych brutto i opatrzony podpisem K. F..

W związku z realizacją zamówienia wynikającego z faktury nr (...) powodowie wystawili na rzecz pozwanego dokument (...) nr (...), a prokurent pozwanego K. F. potwierdził odbiór zakupionego towaru w całości.

Pozwany nie uregulował należności wynikających ze wskazanych powyżej faktur VAT w związku z czym, powodowie w dniu 18 i 25 sierpnia 2020 r. skierowali do niego wezwanie do zapłaty, które okazało się bezskuteczne.

Stan faktyczny sprawy Sąd ustalił w oparciu o dokumenty przedłożone przez powodów, których autentyczność nie była kwestionowana i nie budziła wątpliwości, a także na podstawie zeznań świadków S. S. i P. P. (1) i przesłuchania strony powodowej (G. B.). Świadkowie nie posiadali co prawda szczegółowej wiedzy co do okoliczności przydatnych dla rozstrzygnięcia, jednakże potwierdzili fakt wielokrotnych dostaw towaru do pozwanego oraz fakt, iż potwierdzenie jego odbioru mogła stanowić zarówno faktura jak i dokument WZ.

Sąd wskazał, że strony łączyła umowa sprzedaży, uregulowana w art. 535 k.c., zgodnie z którym przez umowę sprzedaży, sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę.

Sąd wskazał, że z punktu widzenia podnoszonych przez pozwanego zarzutów, nie można pominąć faktu, że faktycznie sama faktura VAT nie jest dowodem zawarcia umowy, jak i także jej wykonania, albowiem stanowi ona wyłącznie dokument księgowy o charakterze rozliczeniowym i dopiero wraz z dowodem wydania towaru (np. dokumentem WZ), czy też wykonania dzieła lub usługi (np. protokołem odbioru czy zeznaniami świadków) stanowi wystarczający dowód spełnienia przez powoda swojej części świadczenia. Sąd zwrócił uwagę na fakt, że prokurent pozwanego osobiście złożył podpis na fakturach VAT, bądź na dokumentach WZ, potwierdzających treść dokumentów księgowych. W wymienionej dokumentacji wskazano rodzaj sprzedanego towaru, jego ilość, a w fakturach VAT stawkę jednostkową ceny, kwotę należną z tytułu sprzedaży i termin zapłaty.

Sąd podzielił stanowisko Sądu Najwyższego (uchwała z dnia 6 lipca 2005 r., III CZP 40/05), zgodnie z którym złożenie podpisu m.in. na fakturze VAT potwierdza treść stosunku prawnego łączącego strony, zwłaszcza wobec innych okoliczności, które pośrednio uwiarygodniają zawarcie umowy o takiej treści. W ocenie Sądu zasady doświadczenia życiowego i powszechnie znane reguły obrotu gospodarczego jednoznacznie wskazują, iż odbiorowi faktury VAT, bądź dokumentu WZ towarzyszy analiza jej treści i naturalna troska przedsiębiorcy o uzyskanie dokumentu zgodnego z rzeczywistym stanem rzeczy. Faktura VAT bowiem następnie uwzględniana jest w dokumentacji księgowej i rozliczeniu z kontrahentem.

Akceptując zatem odbiór dokumentu prokurent pozwanego zaakceptował dane o elementach stosunku łączącego strony, w tym również - w przypadku faktur VAT - w zakresie wysokości ceny. Nie sposób bowiem odpowiedzieć na pytanie, w jakim innym celu przedstawiciel pozwanego odbierałby dokumenty i notyfikował odbiór własnoręcznym podpisem. Zwłaszcza, gdyby nie zgadzał się z jej treścią. Przesłuchanie w charakterze świadka prokurenta K. F. okazało się niemożliwe, co pozbawiło Sąd możliwości ewentualnej weryfikacji omawianych akceptacji.

W przypadku podpisanych faktur VAT niewątpliwie uznać należy, że pozwany zaakceptował treść dokumentu, a zachowanie pozwanego traktować należy jako niewłaściwe uznanie roszczenia powoda.

W przypadku wcześniejszego uznania dochodzonego roszczenia dochodzi do zmiany w zakresie ciężaru dowodzenia. Skutek procesowy uznania długu następuje właśnie w sferze dowodowej, tj. to dłużnik, który uznał dług, musi w procesie wykazać jego nieistnienie lub istnienie w mniejszym rozmiarze (tak: por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 28 listopada 2012 r., I ACa 715/12).

Powyższe argumenty doprowadziły do wniosku, iż w myśl art. 6 k.c. to na stronie pozwanej spoczywał obowiązek wykazania, że powodowi jego żądanie nie przysługuje.

Ponieważ strona pozwana nie dysponowała środkami dowodowymi w tym zakresie, Sąd uznał roszczenie powoda za dostatecznie wykazane i zasadne.

W przypadku faktury VAT nr (...) wystawionej na kwotę 2.326,64 złote powodowie przedłożyli dokument WZ, który zawierał podpis prokurenta pozwanego.

Zatem strona powodowa zaproponowała dowód z którego wynikało, że pozwana spółka towar odebrała, nie składając żadnych zastrzeżeń co wartości zamówienia, ilości dostawy, czy też jakości.

Wobec tego, żądania obejmujące kwoty 5.965,36 złotych oraz 2.326,64 złotych zasługiwało na uwzględnienie w całości.

W przypadku faktury VAT nr (...) powodowie załączyli cztery dokumenty WZ, potwierdzające odbiór towaru za zakup, przy czym prokurent pozwanego potwierdził odbiór przedmiotu umowy, składając swój podpis pod dokumentami wydania zewnętrznego nr (...) (k. 95) (...) (k. 97) oraz (...) (k. 98). Brak było akceptacji na dokumencie nr (...) (k. 96) na kwotę 52,74 złotych. Wobec nie można uznać, by powodowie - wobec zarzutu strony pozwanej - wykazali, iż kupujący zakupił i otrzymał towar wynikający z faktury VAT nr (...) w zakresie w jakim obejmował piankę pistoletową o wartości 52,74 złotych brutto,

W omawianym zakresie powództwo jako niezasadne winno ulec oddaleniu.

Mając na uwadze powyższe, Sąd na podstawie art. 535 k.c. w związku z art. 6 k.c., zasądził od pozwanego na rzecz powodów 8.625,74 złotych na co składały się kwoty: 5.965,26 złotych wynikająca z FV nr (...), 2.326,64 złotych wynikająca z FV nr (...) oraz 333,74 złotych z FV nr (...) po odjęciu nienależnej ze wskazanych powyżej przyczyn kwoty 52,74 złotych, w zakresie której powództwo na podstawie art. 535 k.c. w związku z art. 6 k.c. a contrario oddalono.

O odsetkach od zasądzonej należności rozstrzygnięto w zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych. W myśl rzeczonego przepisu, z wyłączeniem transakcji, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny - wierzycielowi, bez wezwania, przysługują odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych, chyba że, strony uzgodniły wyższe odsetki, za okres od dnia wymagalności świadczenia pieniężnego do dnia zapłaty, jeżeli są spełnione łącznie następujące warunki: wierzyciel spełnił swoje świadczenie i nie otrzymał zapłaty w terminie określonym w umowie.

Uznając, iż w niniejszej sprawie mamy do czynienia z transakcją handlową, jak też przyjmując, iż zostały spełnione wszystkie powyższe warunki, Sąd zasądził odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych od kwot i dat wynikających z faktur VAT stanowiący podstawę dochodzonych roszczeń.

Na podstawie art. 100 zd. 2 k.p.c. Sąd nałożył na pozwanego obowiązek zwrotu powodom wszystkich poniesionych przez nich kosztów procesu, albowiem ulegli oni stronie przeciwnej tylko co do nieznacznej części swego żądania.

W niniejszej sprawie koszty poniesione przez powodów wyniosły łącznie 3.517,00 złote. Na przedmiotową kwotę składało się: 1.800,00 złotych tytułem wynagrodzenia pełnomocnika procesowego zgodnie z § 2 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa, 1.200,00 złotych tytułem zaliczki na poczet wynagrodzenia kuratora oraz 500,00 złotych z tytułu opłaty od pozwu. Nadto, na podstawie art. 98 § 1 ¹, od kwoty przyznanej tytułem kosztów, Sąd zasądził odsetki ustawowe za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, do dnia zapłaty.

Na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 4 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych w zw. z § 1 ust. 3 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 marca 2018 roku w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej Sąd przyznał radcy prawnemu M. S. wynagrodzenie w kwocie 1.200,00 złotych, uwzględniając w tym podatek VAT. W zakresie powyższego rozstrzygnięcia, niniejszy Sąd miał na uwadze uchwałę Sądu Najwyższego a z dnia 5 listopada 2021 r. (sygn. III CZP 68/20), z której to wynika, że wynagrodzenie kuratora procesowego ustanowionego na podstawie art. 69 § 1 k.p.c., obowiązanego do rozliczenia podatku od towarów i usług, sąd podwyższa o kwotę tego podatku.

Apelację od powyższego wyroku złożył pozwany zastępowany przez kuratora procesowego, zaskarżając wyrok w części, tj. co do punktu I i III wyroku.

Kurator pozwanego wyrokowi zarzucił :

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego tj.

- art. 535 kc poprzez wadliwe uznanie, że miedzy stronami została zawarta umowa i powstał stosunek obligacyjny, co skutkowało uznaniem powództwa, podczas gdy nie wykazane zostało, że cały zafakturowany towar został przez pozwanego zamówiony i dostarczony,

- art. 68 ² kc poprzez jego wadliwe niezastosowanie, co skutkowało uznaniem, że miedzy stronami została zawarta umowa, podczas gdy pozwany nie pozostawał w stałych stosunkach gospodarczych z powodami gdyż stałe stosunki gospodarcze były jedynie z firmami, w których pracował poprzednio prokurent pozwanego, a nie z pozwanym;

- art. 6 kc poprzez jego wadliwe zastosowanie, poprzez uznanie, że podpisanie odbioru faktury przez pozwanego stanowi niewłaściwe uznanie roszczenia i daje podstawę do przerzucenia ciężaru dowodu na stronę pozwaną.

2.  naruszenie przepisów prawa procesowego, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, tj:

- art. 233 § 1 kpc w zw. z art. 227 kpc poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, co skutkowało błędnym ustaleniem stanu faktycznego w sprawie, skutkujące błędnym uznaniem przez Sąd, że została zawarta między stronami umowa sprzedaży co do wszystkich towarów wymienionych na fakturach vat,

- art. 233 §1 kpc poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, poprzez przyjęcie, że podpisanie faktury stanowi niewłaściwe uznanie roszczenie podczas, gdy jest to w rzeczywistości potwierdzenie odbioru dokumentu faktury VAT,

- art. 232 kpc poprzez jego wadliwe zastosowanie i uznanie, że podpisanie odbioru faktury przez pozwanego stanowi niewłaściwe uznanie roszczenia co wg sądu dało podstawę do przerzucenia ciężaru dowodu na stronę pozwaną,

- art. 235 [2] pkt 4 k.p.c. art. 162 kpc poprzez jego wadliwe zastosowanie i pominięcie wniosków dowodowych pozwanego złożonych w sprzeciwie od nakazu zapłaty co do przesłuchania prokurenta pozwanego - podczas gdy wniosek ten był zasadny, a dowód był konieczny do wykazania ilości zamówionego i odebranego towaru,

- art. 102 kpc, poprzez jego niezastosowanie i obciążenie pozwanego kosztami w sprawie - podczas gdy w niniejszej sprawie z uwagi na szereg kwestionowanych okoliczności faktycznych (brak odbioru towaru), a także z uwagi na brak kontaktu z pozwanym co utrudniało mu podjęcie obrony, zachodził szczególnie uzasadniony wypadek uzasadniający zastosowanie tego przepisu i nieobciążanie pozwanego kosztami w sprawie.

Wskazując na powyższe, pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa co do kwoty 5.965,26 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w transakcjach handlowych za okres od dnia 12 czerwca 2020 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie od powodów solidarnie na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania za I instancję według norm przepisanych, zasądzenie od powodów solidarnie na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych oraz o przyznanie wynagrodzenia na rzecz kuratora za postępowanie przed sądem drugiej instancji według norm przepisanych powiększone o należny podatek od towarów i usług VAT (jednocześnie oświadczając, że wynagrodzenie to nie zostało uiszczone w całości ani w części).

Uzasadniając apelację skarżący nie zgodził się z twierdzeniem sądu, że podpis pod fakturą VAT stanowi niewłaściwe uznanie roszczenia przez pozwanego. Jego zdaniem jest to jedynie potwierdzenie odbioru dokumentu księgowego, a nie potwierdzenie odebrania towaru, skoro w pozostałych przypadkach powodowie byli w stanie uzyskać od pozwanego potwierdzenie odbioru towaru - dokumenty wydania WZ. Niezasadnym jest więc w tym zakresie przeniesienie ciężaru dowodu na pozwanego wobec błędnego przyjęcia przez sąd niewłaściwego uznania roszczenia. Pominięcie przesłuchania świadka, będącego prokurentem spółki ograniczyło możliwości dowodowe po stronie pozwanej, gdyż kurator procesowy nie miał możliwości potwierdzenia złożonego w tym zakresie zamówienia. W toku sprawy nie zostało wykazane, że towar wskazany na fakturze VAT (...) z dnia 04.06.2020r. został odebrany ze stanu magazynowego powodów. Dodatkowo, powód G. B. twierdził w zeznaniach z dnia 15.12.2021r, że faktura została ufiskalniona paragonem z późniejszą datą tj. 08.06.2020r. Powodowie nie przedstawili jednak dowodu, że był to paragon fiskalny wystawiony na pozwaną spółkę - nie ma uwidocznionego numeru NIP nabywcy. Co może oznaczać, że tożsamy towar został nabyty również przez inny podmiot. Nie wskazał również z jakiego powodu konieczne było wystawienie paragonu fiskalnego do faktury VAT wystawionej wcześniej na pozwanego, a zaopatrzonej w numer identyfikacji podatkowej NIP.

Od 1 stycznia 2020 roku zgodnie z art. 106b ust. 5 ustawy o VAT wprowadzono dodatkowe ograniczenie w tym zakresie, sprzedawca mimo prośby klienta o wystawienie faktury do paragonu nie może bowiem tego dokonać, jeśli na paragonie nie znajduje się NIP nabywcy. Oznacza to, że w sytuacji gdy nabywca występuje jako przedsiębiorca, w momencie zakupu powinien podać sprzedawcy NIP, który sprzedawca umieści na paragonie. Tylko w tej sytuacji możliwe będzie wystawienie faktury do tego paragonu.

Wbrew twierdzeniom Sądu zawartym w uzasadnieniu wyroku, z zeznań świadków S. S. i P. P. (2) nie wynika „potwierdzenie wielokrotnych dostaw do pozwanego”. Wręcz przeciwnie, obydwaj świadkowie twierdzą, że nie kojarzą dostaw do pozwanej spółki jak i do p. K. F.. Potwierdzają dostawy towarów do (...), a to nie jest przecież tożsame z dostawą do pozwanego. Pominięcie przesłuchania świadka, będącego prokurentem spółki ograniczyło możliwości dowodowe po stronie pozwanej, gdyż kurator procesowy nie miał możliwości zweryfikowania wartości zamówionego i odebranego przez pozwanego towaru.

W odniesieniu do zasady słuszności w art. 102 k.p.c. określone zostały przesłanki, których zaistnienie warunkuje możliwość obciążenia strony przegrywającej jedynie częścią kosztów albo nieobciążania jej w ogóle tymi kosztami. Obejmują one wystąpienie w sprawie wypadków szczególnie uzasadnionych, które powodują, że zasądzenie kosztów na rzecz wygrywającego przeciwnika w całości, a nawet w części, byłoby sprzeczne z powszechnym odczuciem sprawiedliwości oraz zasadami współżycia społecznego. Kurator powołała się na zasadę równości faktycznej stron wskazując, że z uwagi na brak kontaktu z pozwanym możliwości obrony są ograniczone. W konsekwencji - brak obciążania pozwanego kosztami postępowania nie byłby sprzeczny z powszechnym odczuciem sprawiedliwości.

Powód , w odpowiedzi na apelację , wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego o tyle okazała się uzasadniona , iż skutkowała koniecznością uchylenia wyroku w zaskarżonej części i przekazania sprawy w tym zakresie sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Sąd Rejonowy nie rozpoznał bowiem istoty sprawy.

Zgodnie zaś z art. 386 § 4 k.p.c. sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy.

Pojęcie „istoty sprawy” dotyczy jej aspektu materialnego, zatem nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi wówczas, gdy sąd nie zbada tak rozumianej podstawy pozwu, jak też skierowanych do niego zarzutów merytorycznych, nie odnosząc się w swoim rozstrzygnięciu do tego, co jest przedmiotem sprawy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2002 r., IV CKN 1298/00, LEX nr 80271). W orzecznictwie podkreśla się, że „nierozpoznanie istoty sprawy” zachodzić może nie tylko wówczas gdy wyrok nie zawiera rozstrzygnięcia co do przedmiotu sprawy, wyznaczonego treścią i materialno-prawną podstawą żądania powoda, lecz także i wówczas gdy zaniechano zbadania materialno-prawnych, bądź będących ich następstwem, procesowych zarzutów podniesionych przez pozwanego. Ma to więc miejsce nie tylko wówczas gdy sąd odmawia dalszego prowadzenia sprawy bezpodstawnie przyjmując skuteczność zarzutów pozwanego (przedwcześnie oddalając powództwo), lecz także i wtedy gdy nie rozpoznaje żądania pozwu w aspekcie wszystkich twierdzeń powoda lub też pomija i pozostawia poza swoją oceną merytoryczne zarzuty podniesione przez pozwanego (zob. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999, nr 1, poz. 22 oraz postanowienie tego Sądu z dnia 28 marca 2018 r., V CZ 17/18, LEX nr 2495977). Jak wyjaśnił to Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 6 listopada 2013 r., IV CZ 98/13 (LEX nr 1411309) przypadek nierozpoznania istoty sprawy zachodzić będzie m.in. wówczas gdy sąd bezpodstawnie nie rozpatrzy zarzutu pozwanego zmierzającego do oddalenia powództwa, np. zarzutu potrącenia, z powodu ich przeoczenia lub błędnego przyjęcia, że zostały one objęte prekluzją procesową.

Nierozpoznanie istoty sprawy nie jest wprawdzie równoznaczne z samymi tylko niedokładnościami postępowania, polegającymi na tym, że sąd pierwszej instancji nie wziął pod rozwagę wszystkich dowodów, które mogły służyć do należytego rozpoznania sprawy lub nie rozważył wszystkich okoliczności (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 kwietnia 2015 r., V CZ 16/15, LEX nr 1683420, czy z dnia 17 czerwca 2015 r., I CZ 47/15, LEX nr 1746420). Dojdzie do niego jednak w sytuacji gdy sąd pierwszej instancji dokona oceny prawnej roszczenia bez oparcia jej o właściwie ustaloną podstawę faktyczną i w sprawie zachodzić będzie potrzeba poczynienia po raz pierwszy ustaleń faktycznych niezbędnych dla rozstrzygnięcia (zob. m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2015 r., I CZ 68/15, LEX nr 1930435). Przenoszenie w takiej sytuacji procesowej ciężaru konstruowania podstawy faktycznej rozstrzygnięcia do sądu drugiej instancji wypaczałoby sens dwuinstancyjnego postępowania sądowego zagwarantowanego stronom w art. 176 ust. 1 Konstytucji (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2021 r., I CZ 86/20, LEX nr 3114677).

Tak też sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie.

Sąd Rejonowy naruszył przepisy postępowania regulujące postępowanie dowodowe, w tym. przepis art. 235 ² § 1 pkt 4 kpc w związku z art. 242 kpc, który miał stanowić podstawę pominięcia dowodu z zeznań K. F. ( co prawda w protokole rozprawy z dnia 2 marca 2022 r. nie wskazano , iż chodzi o przypadek z pkt 4 , niemniej powiązanie z art. 242 kpc oraz treść uzasadnienia wskazuje , że sąd miał na myśli właśnie art. 235 ² § 1 pkt 4 kpc ).

Art. 235 ² § 1 pkt 4 kpc pozwala sądowi na pominiecie dowodu, którego przeprowadzenie jest niemożliwe. Sąd Rejonowy powołał się przy tym , wydając postanowienie o pominięciu dowodu z dnia 2 marca 2022 r. , na art. 242 kpc, który stanowi, że jeżeli postępowanie dowodowe napotyka przeszkody o nieokreślonym czasie trwania, sąd może oznaczyć termin, po którego upływie dowód może być przeprowadzony tylko wówczas, gdy nie spowoduje to zwłoki w postępowaniu.

Artykuł 242 kpc dotyczy tylko tych sytuacji, w których przeszkoda w prowadzeniu dowodu jest usuwalna (np. strona wnioskująca o przesłuchanie świadka nie wskazuje jego prawidłowego adresu), nie ma natomiast zastosowania, gdy przeszkoda w przeprowadzeniu dowodu ma charakter nieusuwalny. Dopiero zaistnienie stanu, w którym postępowanie „spoczywa” w oczekiwaniu na ustanie przeszkody do przeprowadzenia dowodu, uzasadnia stosowanie tej normy (por. wyrok SA w Warszawie z 24.05.2016 r., VI ACa 637/15, LEX nr 2081566). Prekluzja określona w art. 242 jest uprawnieniem sądu, a nie jego obowiązkiem.

Oznaczenia terminu dokonuje sąd orzekający. Wyznaczony przez sąd termin jest terminem sądowym, może więc być, jak stanowi art. 166 kpc, z ważnej przyczyny przedłużony lub skrócony. W świetle art. 242 oznaczenie terminu powinno być połączone z zakomunikowaniem stronom zastrzeżenia, o którym mowa w tym przepisie, a zatem wskazaniem, że po upływie terminu dowód będzie przeprowadzony tylko wówczas, gdy nie spowoduje to zwłoki w postępowaniu (por. wyrok SA w Łodzi z 28.06.2018 r., I AGa 194/18, LEX nr 2578772) (H. Dolecki, T. Radkiewicz [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Artykuły 1–366, red. T. Wiśniewski, Warszawa 2021, art. 242).

Prekluzja określona w art. 242 k.p.c. jest uprawnieniem sądu, a bezskuteczny upływ ustalonego przez sąd terminu pociąga za sobą utratę środka dowodowego i podlega rygorom przewidzianym w art. 6 k.c. (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 sierpnia 2019 r., sygn. akt I ACa 441/18). Każdorazowo oznaczenie terminu winno być w świetle art. 242 k.p.c. połączone z zakomunikowaniem stronom zastrzeżenia, o którym mowa w tym przepisie (a zatem wskazaniem, że po upływie terminu dowód będzie przeprowadzony tylko wówczas, gdy nie spowoduje to zwłoki w postępowaniu).

Przenosząc powyższe uwagi do niniejszej sprawy wskazać należało, że dowód z przesłuchania świadka K. F. został zgłoszony w sprzeciwie od nakazu zapłaty i dotyczył podstawowych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności , takich jak : kwestii zawarcia umowy, wydania towarów, czy też akceptacji ceny przez pozwanego. Należy zważyć , iż w sprzeciwie nie złożono innych wniosków dowodowych a kurator pozwanego w piśmie z 11 sierpnia 2021 r. wskazał adres tego świadka. Z ustalonego przez sąd I instancji stanu faktycznego wynikało , iż prokurent pozwanej spółki był w istocie jedyną osobą , która miała ze strony pozwanego dokonywać czynności związanych z zawarciem i wykonywaniem umowy. Dokonane z naruszeniem 235 ² § 1 pkt 4 kpc w związku z art. 242 kpc pominięcie dowodu z zeznań tego świadka doprowadziło sąd I instancji do dokonania oceny prawnej roszczenia bez oparcia jej o właściwie ustaloną podstawę faktyczną i pozbawiło pozwanego możliwości udowodnienia istotnych okoliczności dla rozstrzygnięcia sprawy , tym bardziej , iż zeznania świadków zawnioskowanych przez powoda były co najmniej niejednoznaczne.

Sąd Rejonowy miał przy tym prawo , co do zasady , zastosować art. 242 kpc i ostatecznie pominąć dowód z zeznań owego świadka , lecz wymagało to zachowania za każdym razem opisanej wyżej procedury.

Tymczasem sąd I instancji na rozprawie w dniu 15 grudnia 2021 r. zastrzegł co prawda termin 2 lutego 2022 r. jako ostateczny termin przesłuchania owego świadka , jednak z protokołu rozprawy z dnia 2 lutego 2022 r. ( nie była ona nagrywana ) , gdy świadek nie stawił się po raz kolejny na rozprawie, a wezwanie do niego było znów awizowane, nie wynikało, że Sąd dochował po raz kolejny wymogu z opisanego art. 242 kpc i oznaczył nowy termin, po którego upływie dowód może być przeprowadzony tylko wówczas, gdy nie spowoduje to zwłoki w postępowaniu.

W tej sytuacji, po kolejnym nieskutecznym wezwaniu świadka na rozprawę w dniu 2 marca 2022 r. (wezwanie dwukrotnie awizowane – k. 145 akt), Sąd nie miał podstaw do zastosowania tego przepisu i pominięcia dowodu z powodu nie stawienia się świadka dnia 2 marca 2022 r.

W związku z powyższym , wobec nierozpoznania istoty sprawy , zaskarżony wyrok w pkt I i III należało uchylić a sprawę w tej części przekazać do ponownego rozpoznania na podstawie art. 386 § 4 kpc, pozostawiając sądowi I instancji ( na podstawie art. 108 § 2 kpc ) orzeczenie o kosztach postępowania odwoławczego , w tym w przedmiocie wynagrodzenia kuratora. W związku z powyższym przedwczesne byłyby rozważania na temat pozostałych zarzutów zawartych w apelacji.

Ponownie rozpoznając sprawę sąd I instancji wyda orzeczenie po prawidłowo przeprowadzonym postepowaniu dowodowym, mając na względzie okoliczności wskazane powyżej.