Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Bydgoszczy

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 21 listopada 2014 r. powódka (...) Spółka Komandytowa wniosła o zasądzenie od pozwanej H. B. kwoty 47.198,54 zł z ustawowymi odsetkami od kwot i za okresy szczegółowo tam wymienionych. Nadto powódka wniosła o zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu powódka wskazała, że pozwana w ramach prowadzonej działalności gospodarczej zakupiła u niej towar na łączną kwotę 150.486,62 zł. Podniosła, że pozwana nie wnosiła zastrzeżeń co do jakości sprzedanego towaru, a wszystkie faktury zostały zaakceptowane przez pracowników pozwanej. Pozwana dokonała częściowej spłaty zadłużenia, tj. z tytułu faktury VAT nr (...) uregulowała należność w kwocie 110,70 zł, a zatem z tytułu tej faktury pozostała do zapłaty kwota 300 zł, z tytułu faktury VAT nr (...) uregulowała należność w wysokości 102982,46 zł, a zatem z tytułu tej faktury do zapłaty pozostała kwota 2000 zł, a także z tytułu faktury VAT nr (...) kwotę 194,92 zł, a zatem z tytułu tej faktury do zapłaty pozostała kwota 673,71 zł. Ponadto do uregulowania pozostały należności wynikające z pozostałych faktur opisanych w pozwie. Powódka podniosła, że wobec nieuregulowanych przez pozwaną należności, pismem z dnia 27 października 2014 r. wezwała ją do dobrowolnej ich zapłaty. Pozwana w odpowiedzi na to złożyła oświadczenie o odstąpieniu od umowy wraz z potrąceniem należności wynikającej z faktury VAT (...). Pozwana twierdziła, że powódka nie wydała jej kabla zakupionego na podstawie wskazanej faktury i dlatego odstąpiła od umowy na jego zakup oraz potrąciła jego równowartość z przysługującej powódce wierzytelności. Powódka twierdziła, że przedmiotowy kabel został pozwanej wydany w dniu 11 marca 2014 r., co zostało potwierdzone na fakturze. Ponadto zwrócony został bęben, na który kabel był nawinięty, a pozwana w całości uregulowała należność za przedmiotowy kabel nie wnosząc żadnych zastrzeżeń. Powódka oświadczenie pozwanej o odstąpieniu od umowy uznała za bezskuteczne.

W odpowiedzi na pozew pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu zaprzeczyła, że powódce przysługuje należność wskazana w pozwie, gdyż pozwana uregulowała całą przedmiotową należność dokonując potrącenia przysługującej powódce w stosunku do pozwanej kwoty 47.198,54 zł z przysługującym pozwanej w stosunku do powódki roszczeniem o zwrot ceny 47.198,54 zł zapłaconej za zakup kabla. Pozwana podniosła, że na początku marca 2014r. zamówiła u powódki m.in. dwa kable elektroenergetyczne (...) 1x120/20kV l=1490 m oraz (...) 1x240/20kV 1=723, za które dokonała płatności po otrzymaniu faktury drogą pocztową, lecz gdy zażądała wydania kabla została poinformowana, iż nie ma go już w magazynach i że pozostał pusty bęben. Pozwana podała, iż nigdy nie zwracała powódce bębna, ponieważ nigdy nie weszła w jego posiadanie.

W piśmie procesowym z dnia 12 lutego 2015 r. powódka wskazała, że podtrzymuje swoje dotychczasowe stanowisko. Ponownie stwierdziła, iż zakupiony przez pozwaną kabel został jej dostarczony, a pozwana za niego zapłaciła, wobec tego umowa została wykonana, a strony nie mogły od niej odstąpić. Wyjaśniła, że nie dysponuje dokumentem potwierdzającym przyjęcie bębna, gdyż został on zwrócony po godzinach pracy hurtowni i nie było żadnego pracownika, który mógłby taki dokument wystawić. Natomiast faktura za przedmiotowy kabel została wysłana pocztą, ponieważ pracownik pozwanej, który odbierał kabel, nie był upoważniony do jej podpisu. Zarzuciła, iż oświadczenie pozwanej o odstąpieniu od umowy i potrąceniu należności jest nieskuteczne, ponieważ zostało złożone przez osobę nieuprawnioną, tj. radcę prawnego M. I. (1), który do swojego pisma dołączył kopię pełnomocnictwa, upoważniającego go do dokonywania czynności procesowych w imieniu pozwanej. Oświadczenie o odstąpieniu od umowy jest zaś czynnością materialnoprawną, która to czynność nie wchodzi w zakres udzielonego pełnomocnictwa.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 22 kwietnia 2015 r. sygn. akt VIII GC 2169/14 Sąd Rejonowy w Bydgoszczy zasądził od pozwanej na rzecz powódki dochodzoną kwotę wraz z odsetkami ustawowymi od kwot i za okresy wskazane w pozwie, wraz z kosztami procesu w kwocie 4.777,- zł. Swoje orzeczenie oparł na następujących ustaleniach faktycznych oraz rozważaniach natury prawnej:

Strony zawarły szereg umów sprzedaży akcesoriów elektrycznych. Pozwana od powódki łącznie zakupiła towar na kwotę 150.486,62 zł. Pozwana dokonała częściowej spłaty zadłużenia, tj. z tytułu faktury VAT nr (...) uregulowała należność w kwocie 110,70 zł, a zatem z tytułu tej faktury pozostała do zapłaty kwota 300 zł, z tytułu faktury VAT nr (...) uregulowała należność w wysokości 102.982,46 zł, a zatem z tytułu tej faktury do zapłaty pozostała kwota 2000 zł, a także z tytułu faktury VAT nr (...) uregulowała należność w kwocie 194,92 zł, a zatem z tytułu tej faktury do zapłaty pozostała kwota 673,71 zł. W związku z tym kwota pozostała do zapłaty z tytułu niezapłaconych faktur opisanych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku to 47.198,54 zł.

Pismem z dnia 27 października 2014 r. powódka wezwała pozwaną do zapłaty w terminie 7 dni kwoty 47.624,94 zł.

Pełnomocnik pozwanej pismem z dnia 3 listopada 2014 r. poinformował powódkę o odstąpieniu od umowy zakupu kabla (...) wskazując, że przedmiotowy kabel nie został nigdy pozwanej wydany i w związku z przysługującym pozwanej roszczeniem o zwrot zapłaconej za niego ceny w kwocie 47.198,54 zł oświadczył, iż w imieniu pozwanej dokonuje potrącenie wskazanej kwoty z wierzytelnościami za sprzedane akcesoria elektryczne przysługującymi powódce.

Sąd Rejonowy ustalił, że pełnomocnik pozwanej posiadał jedynie umocowanie do dokonywania czynności procesowych. Nie posiadał pełnomocnictwa do dokonywania czynności materialnoprawnych.

Pismem z dnia 5 listopada 2014 r. powódka oświadczyła pozwanej, że odstąpienie od umowy wraz z potrąceniem należności uznaje za bezskuteczne.

Sąd Rejonowy zważył, że w myśl art. 535 k.c. przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę. Podstawowym przedmiotem sprzedaży jako stosunku prawnego jest przeniesienie przez sprzedawcę na kupującego własności rzeczy – nieruchomości i rzeczy ruchomych. Obok przeniesienia własności rzeczy, podstawowym obowiązkiem sprzedawcy jest obowiązek jej wydania, co oznacza przeniesienie posiadania rzeczy. Natomiast obowiązkiem kupującego jest zapłata świadczenia pieniężnego – ceny, a spełnienie tego obowiązku powoduje wygaśnięcie zobowiązania dopiero wówczas, gdy sprzedawca otrzymał gotówkę, lub też uznany został jego rachunek bankowy albo obciążony został rachunek kupującego. Ponadto jak słusznie zauważył Sąd I instancji, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi (art. 481 § 1 k.c.).

Pozwana w przedmiotowej sprawie nie kwestionowała zasadność dochodzonej pozwem kwoty. Jedynym zarzutem, jaki został podniesiony przez pozwaną, był zarzut potrącenia kwoty 47.198,54 zł z wierzytelnościami przysługującymi powódce za sprzedane akcesoria elektryczne. W imieniu pozwanej potrącenia dokonał jej pełnomocnik radca prawny M. I. (2).

Sąd Rejonowy zważył, że zgodnie z art. 498 § 1 k.p.c. gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Jednakże dla uznania, że potrącenie wywołało skutek prawny w postaci umorzenia wzajemnych wierzytelności, nie wystarczy samo powołanie się przez składającego oświadczenie o potrąceniu na fakt przysługiwania mu wierzytelności przeznaczonej do potrącenia; istnienie tej wierzytelności należy udowodnić (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 10 lipca 2009 r., sygn. ACa 416/09, Lex nr 756580). Potrącenie jest instytucją prawa materialnego. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Potrącenie następuje drogą jednostronnego oświadczenia materialnoprawnego wywołującego skutek prawny niezależnie od woli uprawnionego do wierzytelności objętej potrąceniem i od chwili złożenia go w taki sposób, ażeby druga strona mogła zapoznać się z jego treścią (art. 499 k.c. i 61 k.c.).

Od potrącenia jako czynności materialnoprawnej, jak słusznie podkreślił Sąd I instancji, odróżnić trzeba zarzut potrącenia będący czynnością procesową. Oświadczenie o potrąceniu, o którym mowa w art. 499 k.c., jest czynnością materialnoprawną powodującą – w razie wystąpienia przesłanek określonych w art. 498 § 1 k.c. – odpowiednie umorzenie wzajemnych wierzytelności. Natomiast zarzut potrącenia jest czynnością procesową, polegającą na żądaniu oddalenia powództwa w całości lub w części z powołaniem się na okoliczność, że roszczenie objęte żądaniem pozwu wygasło wskutek potrącenia. Oświadczenie o potrąceniu stanowi, zatem materialnoprawną podstawę zarzutu potrącenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2008 r., sygn. II CSK 243/08).

Swoboda wyboru formy zgłoszenia zarzutu potrącenia (art. 60 k.p.c.) i podleganie jedynie ogólnym wymaganiom dotyczącym zarzutów, nie oznacza jednak dowolności w jego formułowaniu. Poza wymienionym już wymogiem oświadczenia o potrąceniu pozwany powinien zindywidualizować swoją wierzytelność, skonkretyzować jej zakres przedstawiony do potrącenia z wierzytelnością powoda, wskazać przesłanki jej powstania, wymagalności i wysokości oraz dowody w celu ich wykazania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 2012 r., sygn. III CSK 317/11, Lex nr 1229968).

W przedmiotowej sprawie przed zbadaniem materialnoprawnych postaw dokonania potrącenia Sąd Rejonowy ustalił, że pod względem formalnym przedmiotowe oświadczenie o potrąceniu zostało dokonane przez osobę niemającą odpowiedniego umocowania. Jeżeli bowiem zarzut potrącenia czy oświadczenie o potrąceniu strona zgłasza przez swojego pełnomocnika to dla oceny skutków tej czynności istotne znaczenie ma zakres pełnomocnictwa. Słusznie Sąd I instancji podkreślił, że art. 91 k.p.c. nie daje podstaw do przypisania pełnomocnikowi procesowemu strony prawa do złożenia materialnoprawnego oświadczenia o potrąceniu. Jakkolwiek oświadczenie o potrąceniu może być zarówno złożone, jak i odebrane także przez pełnomocnika, to jednak nie stanowi w tym zakresie wystarczającego umocowania pełnomocnictwo procesowe, bowiem zakres umocowania określony w art. 91 k.p.c. nie uprawnia pełnomocnika procesowego z mocy ustawy do złożenia materialnoprawnego oświadczenia o potrąceniu (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2004 r., sygn. I CK 204/04, OSNC 2005/10/176).

W tej sytuacji z racji niedopełnienia wymogów formalnych i złożenia oświadczenia o potrąceniu przez pełnomocnika pozwanej, który nie posiadał odpowiedniego umocowania, Sąd Rejonowy uznał zarzut potrącenia zgłoszony przez pozwaną za bezzasadny. W tym stanie sprawy Sąd zważył, że pozwana winna jest zapłacić pełną kwotę należną powódce z tytułu sprzedaży akcesoriów elektrycznych i na podstawie 535 k.c. orzekł jak w pkt 1 sentencji zaskarżonego wyroku. O odsetkach orzekł na podstawie art. 481 § 1 i 2 zd. 1 k.c. O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 i 99 k.p.c. stosując zasadę odpowiedzialności za wynik procesu.

Na marginesie Sąd Rejonowy wskazał, że pismo złożone przez pozwaną w dniu 21 kwietnia 2015 r., a które Sędzia Przewodniczący otrzymał w dniu 22 kwietnia 2015 r. o godz. 13.20, a więc już po ogłoszeniu wyroku w przedmiotowej sprawie, nie wnosiło nic istotnego do przedmiotowej sprawy. W dalszym ciągu pełnomocnik pozwanej nie przedłożył bowiem stosownego umocowania, uprawniającego go do składania w imieniu pozwanej materialnoprawnego oświadczenia o dokonaniu potrącenia.

Apelację od opisanego wyżej wyroku wniosła pozwana zaskarżając go w całości oraz zarzuciła:

I. naruszenie przepisów procesowych, tj.:

- art. 217 § 2 kpc, polegające na niewłaściwym jego zastosowaniu i pominięciu wniosków dowodowych obu stron, poza dowodami znajdującymi się na kartach 17-91v, 116-124 i 131-157,

- art. 233 § 1 kpc – polegające na poczynieniu przez Sąd I instancji ustaleń sprzecznych z dowodami zgromadzonymi w aktach sprawy, w szczególności z powołanymi przez pozwaną w piśmie z dnia 17 kwietnia 2015 r. dowodami w postaci kopii pełnomocnictwa z dnia 3.11.2008 r. oraz kopii pisma pozwanej z dnia 16 kwietnia 2015 r. wraz z potwierdzeniem nadania do powódki i przyjęciu, że pismo pozwanego z dnia 17 kwietnia 2015 r. nie wniosło nic istotnego do przedmiotowej sprawy oraz, że w dalszym ciągu pełnomocnik pozwanej nie przedłożył stosownego umocowania, uprawniającego go do składania w imieniu pozwanej materialnoprawnego oświadczenia o dokonaniu potrącenia,

- art. 227 kpc polegającego na pominięciu dowodów niezbędnych do wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy – tj. pominięciu wniosków dowodowych obu stron, poza wymienionymi wcześniej dowodami z dokumentów,

II. naruszenie prawa materialnego polegające na odmowie zastosowania przez Sąd I instancji art. 104 kc – polegające na niewłaściwym jego zastosowaniu w stosunku do złożonych przez pełnomocnika pozwanej wobec powódki oświadczeń o odstąpieniu od umowy i potrąceniu należności.

Wskazując na powyższe apelujący wnosił o:

- przeprowadzenie dowodów z dokumentów potwierdzających kiedy do Sądu złożył pismo z dnia 17 kwietnia 2015 r. oraz kiedy dotarło ono do Sądu,

- zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa,

- zasądzenie do powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu za obie instancje.

W uzasadnieniu pozwana przyznała, że nie kwestionowała zasadności dochodzonej pozwem kwoty. Jedynym zarzutem jaki został podniesiony był zarzut potrącenia kwoty 47.198,54 zł z wierzytelnościami przysługującymi powódce za sprzedane akcesoria elektryczne. Jej zdaniem podniesiony zarzut jest skuteczny.

W odpowiedzi na apelację pozwana wniosła o jej oddalenie i zasądzenia kosztów postępowania za instancję odwoławczą, a także oddalenie zawnioskowanych dowodów. Jej zdaniem twierdzenie jakoby pełnomocnik powódki posiadał należyte umocowanie, a omyłkowo do złożonego oświadczenia o potrąceniu wzajemnych należności załączony został niewłaściwy dokument nie powinny stanowić podstawy rozważania Sądu w postępowaniu apelacyjnym, albowiem okoliczność załączenia przez pełnomocnika pozwanej pełnomocnictwa procesowego do złożonego przez nią oświadczenia staje się bezsporna.

Sąd Okręgowy zważył, że:

Apelacja jest bezzasadna.

Okoliczność wniesienia przez pełnomocnika pozwanej pisma z dnia 17 kwietnia 2015 r. przed rozprawą w dniu 22 kwietnia 2015 r. wynika z akt sprawy i nie ma potrzeby przeprowadzać na tą okoliczność dodatkowych dowodów wnioskowanych w apelacji. Przepis art. 165 § 2 kpc stanowi, że oddanie pisma procesowego w polskiej placówce pocztowej operatora wyznaczonego w rozumieniu ustawy z dnia 23 listopada 2012 r. - Prawo pocztowe (…) jest równoznaczne z datą wniesieniem go do sądu. Oczywiście strony mają obowiązek korzystać z procedury w sposób zgodny z dobrymi obyczajami (art. 5 kpc), co należy rozumieć również i tak, że skoro pismo pełnomocnik nadał na kilka dni przed rozprawą do Sądu i drugiej strony, to powinien upewnić się w toku posiedzenia czy faktycznie dotarło ono do adresatów. Nie wynika to z protokołu przedmiotowego posiedzenia. W konsekwencji Sąd Rejonowy, który otrzymał powołane pismo po rozprawie i jej zamknięciu oraz ogłoszeniu wyroku nie ujawnił go na rozprawie oraz nie rozpoznał zawartych w nim wniosków dowodowych, nie mógł ich ani uwzględnić, ani pominąć. Pełnomocnik pozwanej, autor tego pisma był przy tym obecny na rozprawie i nie wniósł do protokołu zastrzeżeń w trybie art. 162 kpc, nie zwrócił uwagi Sądu na uchybienie przepisom postępowania. Oznacza to, iż nie ma on obecnie prawa powołania się na takie uchybienia. Z tych względów twierdzenia i dowody podniesione przez pełn. pozwanej w piśmie z dnia 17 kwietnia 2015 r. zostały faktycznie pominięte przez Sąd I instancji, a obecnie nie mogą być uwzględnione w postępowaniu apelacyjnym. Nie można zatem uznać za uzasadniony zarzut sformułowany w apelacji co do naruszenia przez Sąd Rejonowy przepisu art. 233 § 1 kpc.

Natomiast wnioski dowodowe złożone w apelacji dotyczą jedynie daty złożenia tego pisma do Sądu I instancji oraz daty dotarcia do tego Sądu. Nie są zatem przydatne dla rozstrzygnięcia w sprawie, dlatego Sąd je oddalił.

W tej sytuacji Sąd Okręgowy w całości podziela ustalenia faktyczne oraz wywody natury prawnej poczynione przez Sąd Rejonowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, których nie ma potrzeby w tym miejscu powtarzać.

Zgodzić się należy jedynie ze stwierdzeniem podniesionym w odpowiedzi na apelację, że w apelacji pełnomocnik pozwanej wprost przyznał, iż omyłkowo do złożonego oświadczenia o potrąceniu wzajemnych należności załączył niewłaściwy dokument. W tej sytuacji powódka nie miała obowiązku kwestionować nadesłanego jej pełnomocnictwa przed procesem, zgodzić się należy ze stwierdzeniem, że nie było to w jej interesie. Sam fakt prowadzenia dalszej korespondencji z autorem tego pisma nie oznacza zgody na działanie bez umocowania. Powódka mogła zatem zgodnie z art. 104 kc uważać, że złożone jej oświadczenie o odstąpieniu od umowy i potrąceniu z dnia 3 listopada 2014 r. jest nieważne. Taki stan rzeczy istniał w chwili zamknięcia rozprawy przed Sądem I instancji z przyczyn opisanych wyżej. Konsekwencje popełnionej omyłki pozwana nie może teraz przerzucać na powódkę, która nie spowodowała jej w żaden sposób.

Bezsporne w sprawie było, iż powódce przysługuje wobec pozwanej wierzytelność dochodzona pozwem. Pozwana natomiast podniosła zarzut potrącenia, który był nieskuteczny również z przyczyn wskazanych niżej, na które nie wskazał Sąd I instancji.

Skuteczność złożenia oświadczenia o potrąceniu wierzytelności zależy bowiem od spełnienia warunków wskazanych w art. 498 § 1 k.c. Jednym z nich jest wymagalność obu wierzytelności, chociaż jak wskazuje się w piśmiennictwie wymóg ten należy stosować także wtedy, gdy jedynie wierzytelność potrącającego jest wymagalna, w odniesieniu zaś do wierzytelności przeciwstawnej zachodzi tylko możność zaspokojenia.

Wymagalność roszczenia nie została w prawie cywilnym zdefiniowana, a znaczenie tego terminu nie ogranicza się do kwestii przedawnienia (art.120 § 1 k.c.), lecz ma także doniosłe skutki dla skuteczności potrącenia wierzytelności, bowiem ta forma rozliczeń pomiędzy kontrahentami jest często stosowana.

W orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się zgodnie, że przez wymagalność należy rozumieć stan, w którym wierzyciel ma prawną możliwość żądania zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności. Jest to stan potencjalny, o charakterze obiektywnym biorącym początek w chwili, w której wierzytelność zostaje uaktywniona. Wówczas też następuje początek biegu przedawnienia i dopuszczalność potrącenia (art. 498 § 1 kc) – wyrok składu siedmiu sędziów SN z dnia 12 lutego 1991 r., III CRN 500/90; wyrok SN z dnia 21 stycznia 2004 r., IV CK 3362/2002 (niepubl.).

Wymagalność następuje zgodnie z art. 455 kc wraz z nadejściem terminu spełnienia świadczenia. Termin ten może być określony w ustawie, czynności prawnej, orzeczeniu właściwego organu, może też wynikać z właściwości zobowiązania. Jeżeli natomiast termin wymagalności nie został określony na podstawie żadnego z tych kryteriów, wymagalność następuje wraz z wezwaniem dłużnika przez wierzyciela do niezwłocznego spełnienia świadczenia.

W sytuacji gdy ustalenie terminu spełnienia świadczenia na podstawie treści oraz właściwości zobowiązania jest niemożliwe – będziemy mieli do czynienia z zobowiązaniem bezterminowym, które spełnione być powinno niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela, które to przekształca zobowiązanie z bezterminowego w terminowe. W zobowiązaniach bezterminowych czas spełnienia świadczenia zależy od inicjatywy wierzyciela. Jak długo wierzyciel nie wezwie dłużnika do spełnienia świadczenia, ten nie będzie miał takiego obowiązku. Wezwanie przez wierzyciela skierowane do dłużnika ma charakter prawny jednostronnego oświadczenia woli o charakterze prawnokształtującym i powinno odpowiadać zasadom z art. 60 kc i art. 61 kc.

Jako przykład zobowiązań bezterminowych w orzecznictwie podaje się między innymi świadczenia z tytułu zwrotu nienależnego świadczenia – tak SN w wyroku z 3 kwietnia 1998 r., III CKN 436/97, też wyrok SN z dnia 28 kwietnia 2004 r., V CK 461/2003 (niepubl.).

Pozwana przedstawiła do potrącenia z wierzytelnościami powódki właśnie swoją wierzytelność, którą wywodziła z roszczeń o zwrot spełnionych świadczeń, które powstało na skutek oświadczenia z dnia 3 listopada 2014 r. o odstąpieniu od umowy (art. 494 kc). Jej zdaniem w konsekwencji odpadła bowiem podstawa prawna dokonanej przez nią zapłaty, a powódka stała się zobowiązana do zwrotu otrzymanego świadczenia pieniężnego, nastąpiło przekształcenie dotychczasowego zobowiązania do zwrotu spełnionego świadczenia. Oczywiste jest, że nie mogło to nastąpić natychmiast, lecz w toku zwykłych czynności potrzebnych do dokonania zapłaty po dotarciu do zobowiązanego oświadczenia z dnia 3 listopada 2014 r. W chwili złożenia oświadczenia roszczenie o zwrot świadczenia pieniężnego nie było zatem wymagalne, a mają tu odpowiednie zastosowanie przepisy o zobowiązaniach bezterminowych.

Należy zgodzić się ze stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym w wyroku z dnia 30 czerwca 2011 r. III CSK 282/10, że: „1. Zarówno wymagalność roszczeń wynikających z zobowiązań bezterminowych, jak i początek biegu przedawnienia tych roszczeń należy określać przy uwzględnieniu art. 455 k.c. W związku z tym można przyjąć, że roszczenie wynikające z zobowiązania bezterminowego, obejmującego zapłatę kary umownej, staje się wymagalne w dniu, w którym świadczenie powinno być spełnione, gdyby wierzyciel wezwał dłużnika do wykonania zobowiązania w najwcześniej możliwym terminie (art. 120 § 1 zd. 2 k.c. w zw. z art. 455 k.c.). i 2. Użyty w art. 455 k.c. termin "niezwłocznie" nie należy utożsamiać z terminem natychmiastowym, termin "niezwłocznie" oznacza bowiem termin realny, mający na względzie okoliczności miejsca i czasu, a także regulacje zawarte w art. 354 i art. 355 k.c.”

Zdaniem Sądu, skoro pozwana przed złożeniem oświadczenia o potrąceniu w piśmie z dnia 3 listopada 2014 r. nie wezwała wcześniej powódki do zapłaty wierzytelności z tytułu zwrotu spełnionego świadczenia z uwagi na odstąpienie od umowy, to jej oświadczenie o potrąceniu wierzytelności o charakterze bezterminowym jest bezskuteczne, gdyż nie były one wymagalne. Wskazane pismo jak wynika z jego tytułu i treści - zawierało dwa oświadczenia: o odstąpieniu od umowy wraz z potrąceniem, które zgodnie z poglądem cytowanym wyżej nie mogło spowodować natychmiastowego stanu wymagalności potrącanej wierzytelności, a w konsekwencji w chwili złożenia oświadczenia o potrąceniu nie można uznać, że istniał stan tzw. potrącalności.

Stanowisko Sądu Okręgowego oparte jest również na wyrażanym w orzeczeniach Sądu Najwyższego (por. wyroki SN z 29.11.1999 r., sygn . III CKN 474/98, Wokanda 2000, nr 2, s. 1; z 17.5.2000 r., sygn. I CKN 302/00, LEX nr 52411; z 21.2.2002 r., sygn . IV CKN 793/00, OSNC 2003, nr 2, poz. 22; z 24.4.2003 r., sygn. I CKN 316/01, OSNC 2004, nr 7-8, poz. 117; z 3.2.2006 r., sygn. I CSK 17/05, LEX 183057) poglądzie, zgodnie z którym wymagalność roszczenia należy łączyć z nadejściem ostatniego dnia pozwalającego dłużnikowi spełnić świadczenie zgodnie z treścią zobowiązania, a dzień tak rozumianej wymagalności może być utożsamiany z terminem spełnienia świadczenia także w zakresie zobowiązań bezterminowych. Wezwanie dłużnika przez wierzyciela do wykonania zobowiązania bezterminowego nie jest przejawem możliwości żądania świadczenia, lecz postawieniem tego świadczenia w stan wymagalności. Zarówno zatem wymagalność roszczeń wynikających z zobowiązań bezterminowych, jak i początek biegu przedawnienia tych roszczeń należy określać przy uwzględnieniu art.455 k.c. Przy czym, jak wskazuje się w piśmiennictwie, wykładnia art.455 k.c. nie wymaga odesłania do reguł określonych w art. 120 § 1 k.c. „Potencjalne” wezwanie, do którego odnosi się art. 120 § 1 zdanie pierwsze k.c., związane jest nie z wymagalnością, ale z „potencjalną” wymagalnością (por. M. Gumularz, glosa do wyroku SN z 30.6.2011 r., sygn. III CSK 282/10, LEX).

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 5 listopada 2014 r. sygn. akt III CZP 76/14 w odpowiedzi na zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku „Czy warunkiem koniecznym dla skutecznego potrącenia wierzytelności z tytułu kary umownej, której termin spełnienia nie został zastrzeżony (art. 498 § 1 k.c.) jest wcześniejsze wezwanie dłużnika do zapłaty tej kary (art. 455 k.c.)?”, udzielił odpowiedzi, że: „ Wierzytelność jest wymagalna w rozumieniu art. 498 § 1 k.c. w terminie wynikającym z art. 455 k.c.”

W związku z tym, że do potrącenia można przedstawić tylko wymagalną wierzytelność z tytułu nienależnych świadczeń, wierzyciel dla skuteczności potrącania musiał wcześniej wezwać dłużnika o zapłatę, gdyż wymagalność musi występować na dzień złożenia oświadczenia o potrąceniu (por. wyrok SA w Gdańsku z dnia 3.09.2014 r. V ACa 254/14, też wyrok SA w Lublinie z 7.11.2013 r., sygn. I ACa 476/13, LEX nr 1402940 oraz wyrok SA we Wrocławiu z 6.12.2013 r., sygn. I ACa 1157/13, LEX nr 1430899).

Przyjmując takie stanowisko należało dojść do wniosku, że pozwana, która przed złożeniem oświadczenia woli o potrąceniu nie postawiła przedstawionej do potrącenia wierzytelności bezterminowej w stan wymagalności poprzez wezwanie dłużnika do spełnienia świadczenia, nie może skutecznie powoływać się na skutki potrącenia (umorzenie wzajemnych wierzytelności). W chwili złożenia oświadczenia wierzytelność zgłoszona przez pozwaną do potrącenia byłaby zatem jeszcze niewymagalna.

Reasumując Sąd doszedł do wniosku, że roszczenie powódki zostało udowodnione natomiast pozwana nie udowodniła, że doszło pomiędzy stronami do potrącenia wierzytelności (art. 6 k.c.).

Słusznie zatem Sąd Rejonowy oddalił pozostałe wnioski dowodowe stron, gdyż okoliczności sprawy zostały wyjaśnione do prawidłowego rozstrzygnięcia i dlatego wnioski te zmierzały jedynie do przedłużenia postępowania w sprawie – art. 217 § 2 kpc. Wobec nieskuteczności zarzutu potrącenia nie było potrzeby dokonywać ustaleń co do istnienia po stronie pozwanej wierzytelności wobec powódki będącej przedmiotem potrącenia. W konsekwencji zarzuty apelacji naruszenia przepisów postępowania – art. 217 § 2 kpc i art. 227 kpc były nieuzasadnione.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy oddalił apelację strony pozwanej na podstawie art. 385 k.p.c. jako bezzasadną.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu na podstawie art. 98 kpc i art. 99 kpc. Na koszty powódki składała się kwota 1.200 zł tytułem wynagrodzenia pełnomocnika procesowego ( § 6 pkt 5 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jednolity Dz.U.2013.490).

Wiesław Łukaszewski Marek Tauer Artur Fornal