Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Bydgoszczy

UZASADNIENIE

Wnioskodawca (...) - Oddział w B., domagał się orzeczenia wobec D. P. (1) zakazu prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta i pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu na okres 10 lat, gdyż uczestnik postępowania pełniąc funkcję członka zarządu (...) sp. z o.o. z siedzibą w B. nie dopełnił obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości Spółki oraz pełniąc w/w funkcję, jako osoba wykonująca czynności z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych nie dokonał opłacenia składek m.in. na ubezpieczenie społeczne. Zadłużenie Spółki, której członkiem zarządu jest uczestnik postępowania dotyczy okresu od listopada 2013 r. do stycznia 2015 r. i wynosi 171.446,69 zł tytułem należności głównej.

W celu wyegzekwowania należności (...) Oddział w B. wdrożył postępowanie egzekucyjne w ramach zajęcia prawa majątkowego stanowiącego wierzytelność z rachunku bankowego dłużnika. W reakcji na powyższe (...)poinformował o zbiegu egzekucji administracyjnych tj. (...) O/B. oraz (...) w B., następnie pismem z dnia 9 października 2014 r. w/w Bank poinformował wierzyciela, iż organem wyznaczonym do łącznego prowadzenia postępowania egzekucyjnego jest (...) w B.. W toku prowadzonego postępowania nie odnotowano wpłat egzekucyjnych, natomiast ostatniej dobrowolnej wpłaty tytułem należności (...) płatnik dokonał w dniu 16 grudnia 2013 r. Ponadto wnioskodawca wskazał, iż zarządzana przez Uczestnika Spółka nie posiada nieruchomości, na której można by dokonać wpisu hipoteki przymusowej tytułem zaległości (...). Ponadto w okresie pozostawania zadłużenia D. P. (1) nie zgłosił się, nie przedstawił żadnej propozycji spłaty zaległości choćby w formie układu ratalnego. W ocenie wnioskodawcy uczestnik nie jest w stanie sprostać podstawowym obowiązkom w ramach powierzonej mu funkcji z tych względów winien być wyłączony z obrotu gospodarczego.

Uczestnik postępowania D. P. (1) w piśmie z dnia 18 czerwca 2015 r., stanowiącym załącznik do protokołu rozprawy z dnia 18 czerwca 2015 r. wniósł o oddalenie wniosku w całości i zasądzenie od wnioskodawcy kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W ocenie Uczestnika wnioskodawca nie przedstawił materiału dowodowego, który mógłby zostać uznany za wystarczającą podstawę dla wydania wnioskowanego orzeczenia w oparciu o art. 373 ust. 1 pkt 1 p.u.n. Ponadto uczestnik podał, iż art. 373 ust. 2 p.u.n. wskazuje, że kolejną konieczną przesłanką do orzeczenia zakazu, o którym jest mowa wyżej jest wystąpienie skutków zawinionego działania lub zaniechania dłużnika mające wpływ na realizację celu postępowania upadłościowego, w szczególności obniżenie wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa upadłego i rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli. Uczestnik D. P. (1) zaprzeczył aby w stanie faktycznym sprawy zaistniały przesłanki orzeczenia w stosunku do niego zakazu wnioskowanego przez (...). Oferowane przez wnioskodawcę dowody nie dawały żadnych podstaw dla dokonywania przez Sąd ustaleń dotyczących przesłanki skutku polegającego na obniżeniu wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa i rozmiaru pokrzywdzenia wierzycieli. Uczestnik zarzucił, że wnioskodawca nie sprostał obowiązkowi dowodowemu w zakresie wykazania istnienia przesłanek do orzeczenia zakazu, o którym jest mowa w art. 373 p.u.n. oraz wykazania winy uczestnika, obniżenia wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa, pokrzywdzenia wierzycieli oraz związku przyczynowego między tymi okolicznościami.

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 26 czerwca 2015 r., sygn. akt XV Gzd 23/15, Sąd Rejonowy w Bydgoszczy, Wydział XV Gospodarczy oddalił wniosek wierzyciela (...) o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej względem D. P. (1), członka zarządu (...) sp. z o.o. z siedzibą w B.. Sad zasądził także od wnioskodawcy na rzecz uczestnika kwotę 137 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Rejonowy wydał postanowienie w oparciu o następujące ustalenia i wnioski.

D. P. (1) pełni funkcję członka jednoosobowego zarządu (...) sp. z o.o. z siedzibą w B. wpisanej do Krajowego Rejestru Sądowego pod nr (...) i jest uprawniony do samoistnej reprezentacji Spółki.

Według stanu na dzień 25 marca 2015 r. Spółka, której członkiem zarządu jest uczestnik postępowania, posiadała następujące wymagalne zobowiązania wobec (...) w łącznej kwocie z tytułu należności głównej 171.446,69 zł:

- z tytułu składek na (...) za okres od listopada 2013r. do stycznia 2015r. w kwocie należności głównej 129.735,35 zł;

- z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne za okres od listopada 2013r. do stycznia 2015r.; w kwocie należności głównej 32.664,69 zł,

- z tytułu składek na (...) i (...) za okres od listopada 2013r. do stycznia 2015r. w kwocie: należności głównej 9.046,65 zł. Do powyżej wskazanych kwot doliczane są odsetki za zwłokę oraz koszty egzekucji.

(...) sp. z o.o. z siedzibą w B. posiadała niezapłacone zobowiązania wobec Skarbu Państwa - (...) w B. w łącznej kwocie 54.634,27 zł, a na ta kwotę składają się należności:

- z tytułu podatku od towarów i usług w kwocie należności głównej 31.257,27 zł oraz odsetki za opóźnienie 2.422,00 zł, a termin wymagalności części należności głównej przypadał na dzień 26 maja 2014 r.,

- z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych w kwocie należności głównej 23.377 zł oraz odsetki 1.853,00 zł, z terminem wymagalności pierwszej nieopłaconej zaliczki na dzień 20 lutego 2014 r.

W stosunku do podmiotu (...) sp. z o.o. z siedzibą w B., którego członkiem zarządu jest uczestnik niniejszego postępowania D. P. (1), nie został dotąd złożony wniosek o ogłoszenie upadłości (okoliczność znana Sądowi z urzędu).

Stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie przedłożonych przez wnioskodawcę dokumentów oraz odpowiedzi na wniosek uczestnika D. P. (1) (k. 2-12; - 42-44), a także pisma nadesłanego przez Skarb Państwa - (...) w B. (k. 21). Sąd pominął dowód z zeznań uczestnika, gdyż prawidłowo wezwany nie stawił się na rozprawę.

Sąd Rejonowy wskazał, że zgodnie z treścią art. 373 ust. 1 pkt. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jednolity Dz.U. z 2015 r., poz. 233, dalej jako „p.u.n."), sąd może orzec pozbawienie na okres od trzech do dziesięciu lat prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu m.in. wobec osoby, która ze swej winy będąc do tego zobowiązana z mocy ustawy, nie złożyła w terminie dwóch tygodni od dnia powstania podstawy do ogłoszenia upadłości wniosku o ogłoszenie upadłości.

Dokonując analizy okoliczności faktycznych ustalonych w niniejszej sprawie Sąd stwierdził, że nie ulega wątpliwości, iż uczestnik będący uprawnionym do samoistnej reprezentacji (...) sp. z o.o. z siedzibą w B. nie złożył wniosku o ogłoszenie jej upadłości. Samo stwierdzenie tego faktu nie pozwala jednak na uznanie, iż zachodziły przesłanki do złożenia takiego wniosku oraz że zachodzą wszystkie przesłanki do orzeczenia wobec uczestnika zakazu prowadzenia działalności gospodarczej.

Sąd Rejonowy podzielił stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w postanowieniu z dnia 30 listopada 2011 r. w sprawie III CSK 44/11 (LEX nr 1130172), iż z art. 373 ust. 1 p.u.n. wynika obowiązek wykazania przez wnioskodawcę niezłożenia przez uczestnika wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie dwóch tygodni od dnia powstania podstawy do ogłoszenia upadłości, a zatem konieczne jest ustalenie w pierwszym rzędzie zaistnienia stanu niewypłacalności, w rozumieniu art. 11 ust. 1 p.u.n., tj. stanu trwałego niewykonywania większości wymagalnych zobowiązań oraz chwili zaistnienia tego stanu. Kolejną z przesłanek zastosowania tego przepisu jest ustalenie, iż niezłożenie przez zobowiązanego wniosku o ogłoszenie upadłości w ustawowym terminie nastąpiło z jego winy. Wina i jej stopień są nie tylko przesłankami decydującymi o zakresie i czasokresie pozbawienia praw, o czym stanowi ust. 2 art. 373 p.u.n., lecz przede wszystkim mają wpływ na decyzję Sądu o uwzględnieniu bądź oddaleniu wniosku, bowiem orzeczenie zakazu przewidzianego w art. 373 ust. 1 p.u.n. ma charakter fakultatywny. Orzeczenie, o którym mowa w omawianym przepisie jest wprawdzie sankcją cywilną o charakterze prewencyjnym, jednak w istocie jest zbliżone do sankcji karnej przewidzianej w art. 41 k.k, gdyż, w odróżnieniu od rozwiązań typowych dla prawa cywilnego, stanowi dolegliwość o charakterze głównie osobistym. Konieczne jest zatem udowodnienie przez wnioskodawcę winy dłużnika, na poziomie przynajmniej niedbalstwa, w spóźnionym złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości.

W przedmiotowej sprawie podmiot, który reprezentował uczestnik postępowania nie uregulował swoich wymagalnych zobowiązań wobec (...) m.in. z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, których termin płatności przypadał na listopad 2013 r. (stany należności dla płatnika z dnia 20 marca 2015 r. - k. 10-12). Ponadto na dzień 26 maja 2014 r. Spółka, której uczestnik jest członkiem zarządu zalegała z zapłatą zobowiązań zarówno wobec (...) jak i wobec Skarbu Państwa - (...) w B..

Sąd zwrócił uwagę, że w aktualnym stanie prawnym przesłanka ogłoszenia upadłości nie została sformułowana jako trwałe zaprzestanie płacenia długów - jak przed 1 października 2003 r. stanowiły przepisy art. 1 § 1 i art. 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. Prawo upadłościowe (jednolity tekst Dz. U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.) - obecnie bowiem dla stwierdzenia niewypłacalności wystarcza ustalenie, że dłużnik nie reguluje swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych w sposób krótkotrwały i przejściowy.

W tej sytuacji jest oczywiste, że biorąc pod uwagę datę wszczęcia postępowania w niniejszej sprawie - na skutek wniosku złożonego w dniu 27 marca 2015 r. (art. 506 k.p.c. w zw. z art. 376 ust. 1 zd. drugie p.u.n.) - termin trzyletni liczony od dnia, w którym D. P. (1) jako członek zarządu (...) sp. z o.o. z siedzibą w B. nie złożył wniosku o upadłość, jeszcze nie upłynął.

W dalszej kolejności Sąd Rejonowy zwrócił uwagę na postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2012 r. I CSK 640/11 zgodnie, z którym w art. 373 p.u.n. nie ustanowiono domniemania winy w przypadku stwierdzenia niezachowania terminu do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Ocena istnienia winy po stronie uczestnika postępowania wymaga oceny dopuszczonych w sprawie dowodów pod tym kątem i stwierdzenia na czym polegała wina uczestnika postępowania. Na gruncie art. 373 p.u.n. istotny jest także stopień winy. Ma on niewątpliwie znaczenie dla orzekania co do okresu obowiązywania zakazu, o którym mowa w art. 373 p.u.n. Ponadto trzeba zauważyć, iż z treści art. 373 p.u.n. wynika, iż orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej nie jest obligatoryjne, a Sąd może go orzec po zbadaniu, czy zaistniały ku temu stosowne przesłanki. O tym, czy należy orzec zakaz prowadzenia działalności gospodarczej i innych praw wymienionych w art. 373 p.u.n., decyduje nie tylko wina w podejmowaniu działań określonych w art. 371 ust. 1 pkt 1-4, lecz także skutek zawinionego działania. Zdaniem Sądu Najwyższego przy ustalaniu skutku zawinionego działania należy brać pod uwagę również rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli (postanowienie SN z dn. 4 sierpnia 2005 r., III CK 691/04 niepabl).

W niniejszej sprawie nie zostało przez wnioskodawcę wykazane za pomocą materiału dowodowego, który mógłby zostać uznany za wystarczającą podstawę dla wydania wnioskowanego orzeczenia w oparciu o art. 373 ust. 1 pkt 1 p.u.n., jaki jest rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli, wnioskodawca nie wykazał również winy, a co za tym idzie stopnia zawinienia uczestnika w działaniu lub zaniechaniu na rzecz zarządzanego podmiotu oraz skutków podejmowanych działań wpływających na obniżenie wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa upadłego. Powyższych okoliczności wnioskodawca nie wykazał za pomocą środków dowodowych np. w postaci rocznych sprawozdań finansowych zarządzanej przez uczestnika Spółki za okres dwóch ostatnich lat, jej ksiąg rachunkowych, lecz jak słusznie wskazał uczestnik, wnioskodawca ograniczył się jedynie do podania informacji o zadłużeniu wobec wnioskodawcy i Skarbu Państwa - (...). W ocenie Sądu Rejonowego przedstawiony przez wnioskodawcę materiał dowodowy nie daje podstaw do pozbawienia uczestnika uprawnień pozwalających na swobodne działanie w obrocie gospodarczym.

Sąd Rejonowy zwrócił również uwagę na stanowisko Sądu Najwyższego, wyrażone między innymi w wyroku z dnia 19.01.2011 ,r. V CSK 211/10 (LEX nr 738136), zgodnie, z którym krótkotrwałe wstrzymanie płacenia długów wskutek przejściowych trudności nie jest podstawą ogłoszenia upadłości, gdyż o niewypłacalności w rozumieniu art. 11 ust. 1 p.u.n. można mówić dopiero wtedy, gdy dłużnik z braku środków przez dłuższy czas nie wykonuje przeważającej części swoich zobowiązań.

Dokonując analizy okoliczności faktycznych ustalonych w niniejszej sprawie Sąd stwierdził, że niewątpliwie (...) sp. z o.o. z siedzibą w B. nie wykonywała bieżących zobowiązań wobec wnioskodawcy - (...) oraz Skarbu Państwa (...) w B., jednakże wobec drugiego z wymienionych wierzycieli toczyło się postępowanie egzekucyjne w toku którego wyegzekwowano część zobowiązania. W niniejszej sprawie wnioskodawca nie wykazał, jakim majątkiem dysponuje zarządzana przez uczestnika spółka oraz czy jej aktywa są wystarczające na pokrycie zobowiązań oraz nie wykazał, iż egzekucja prowadzona przeciwko (...) sp. z o.o. z siedzibą w B. została umorzona na skutek jej bezskuteczności.

Sad podkreślił, że sankcja w postaci orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej ma min. odstraszać od zachowań, które stanowiłyby naruszenie prawa i zabezpieczyć przed lekceważeniem prawnych rygorów prowadzenia działalności gospodarczej, zabezpieczać przed wyrządzeniem szkody wierzycielom, a wreszcie ma powodować wyeliminowanie z obrotu gospodarczego osób, które nie są w stanie sprostać podstawowym wymaganiom prowadzenia działalności gospodarczej ustanowionym w interesie każdego z uczestników obrotu gospodarczego. Samo postępowanie ma chronić nie tyle interesy wierzycieli konkretnego dłużnika, ale interesy wszystkich uczestników obrotu prawnego (zob. uzasadnienie wyroku TK z dnia 4.07.2002 r., P 12/01, OTK ZU 2002, Nr 4A, poz. 50).

O tym, czy i w jakim zakresie należy orzec zakaz decydować powinien także skutek zawinionego działania, a zatem czy doszło do pokrzywdzenia wierzycieli (zob. F. Zedler [w] Prawo upadłościowe i naprawcze. K.W. Zakamycze, Kraków 2003, teza 7 do art. 373, str. 959). Do pokrzywdzenia wierzycieli dochodzi nie tylko poprzez pomniejszenie majątku dłużnika, ale również w sytuacji, gdy co prawda do uszczuplenia majątku nie doszło, jednak wzrosła wartość niewykonanych zobowiązań.

W tym stanie rzeczy Sąd uznał, iż wnioskodawca nie udowodnił zaistnienia wszystkich przesłanek z art. 373 p.u.n., zwłaszcza dotyczących niewypłacalności spółki, stopnia winy uczestnika, skutków działań lub zaniechań uczestnika w postaci obniżenia wartości przedsiębiorstwa oraz zakresu pokrzywdzenia wierzycieli tj. zasadności swojego wniosku, a to na nim spoczywał ciężar dowodu na podstawie art. 6 k.c.

Sąd podkreślił, że samo twierdzenie strony nie jest dowodem, a twierdzenie dotyczące istotnej dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności (art. 227 k.p.c.) powinno być udowodnione przez stronę to twierdzenie zgłaszającą, co wynika z przepisu art. 232 k.p.c. (wyrok Sądu Najwyższego z 22 listopada 2001 roku, I PKN 660/00 Wokanda 2002/7-8/44).

Sąd uznał w konsekwencji, że na podstawie zebranego materiału dowodowego nie sposób zarzucić uczestnikowi D. P. (1) nagannej etycznie postawy dyskwalifikującej go jako uczestnika obrotu gospodarczego i oddalił wniosek na podstawie art. 373 ust. 1 pkt 1 p.u.n. a contrario.

Apelację od powyższego postanowienia złożył wnioskodawca – (...), zarzucając rozstrzygnięciu błąd w ustaleniach faktycznych polegający na błędnym przyjęciu, w oparciu o zebrany materiał dowodowy, że nie zachodzą przesłanki zastosowania wobec uczestnika postępowania sankcji określonej w art. 373 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze.

Wniósł o zmianę postanowienia poprzez pozbawienie uczestnika prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta i pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu na okres dziesięciu lat. Wniósł też o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego za I i II instancję według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Apelacja wnioskodawcy była uzasadniona.

W pierwszej kolejności Sąd Okręgowy zważył, że fakt niewypłacalności spółki zarządzanej przez uczestnika postępowania został prawidłowo ustalony przez Sąd Rejonowy. Wnioskodawca przedstawił istotne dane dotyczące zadłużenia spółki (...) wobec niego, a także wobec innego wierzyciela – Skarbu Państwa – (...) w B., które zostały przez tego drugiego wierzyciela potwierdzone (pismo z 20 kwietnia 2015 r. - k. 21 akt). Tym samym należało przyjąć, że obiektywna przesłanka ogłoszenia upadłości z art. 11 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze, została bezsprzecznie wykazana. Skoro najpóźniej w maju 2014 r. spółkę obciążały wymagalne należności względem co najmniej dwóch wierzycieli, zbędnym było dokonywanie dodatkowych rozważań w tym zakresie.

W przedmiotowej sprawie, jak wynikało z dowodów dostarczonych przez wnioskodawcę zobowiązania spółki (...) sięgały względem niego z tytułu należności głównej 171.446,69 zł i rosły w trakcie trwania postępowania. Bezsporny był także fakt pozostawania uczestnika prezesem spółki dłużniczki. Istotne przy tym było również, iż reprezentant dłużnika nie złożył dotąd wniosku o ogłoszenie upadłości spółki.

Tym samym, wykazane zostało, że uczestnik postępowania nie udowodnił przesłanki ekskulpacyjnej, która zwalniałaby go z odpowiedzialności za nie złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki w ustawowym terminie.

Należało zważyć, że uczestnik został przez Sąd Rejonowy wezwany zarządzeniem z dnia 2 kwietnia 2015 r. do złożenia odpowiedzi na wniosek oraz wskazania aktualnego wykazu wierzycieli pod rygorem uznania, że nie kwestionuje twierdzeń zawartych we wniosku (k. 14 akt – przesyłka dwukrotnie awizowana – k. 26 akt).

Pomimo tego uczestnik nie złożył żądanych przez Sąd wyjaśnień. Nie przedstawił swojego stanowiska co do meritum sprawy także po ustanowieniu pełnomocnika procesowego, na rozprawie przed Sądem Rejonowym. Ograniczył się jedynie do zaprzeczenia, by w stanie faktycznym sprawy zaistniały przesłanki orzeczenia w stosunku do niego wnioskowanego zakazu i wskazał na niesprostanie przez wnioskodawcę obowiązkowi wykazania przesłanek zastosowania art. 373 pun.

Zajęcie przez uczestnika stanowiska w procesie w taki generalny sposób zasadniczo pozwala uznać, że nie można ustalać stanu faktycznego na podstawie domniemania milczącego przyznania poszczególnych faktów. Jak słusznie wskazano w zaskarżonym wyroku, na wnioskodawcy spoczywa ciężar udowodnienia faktów mających istotne znaczenie prawne stosownie do art. 6 kc i art. 232 in principio kpc. W tym przypadku bierność pozwanego nie może być podstawą domniemania z art. 230 kpc.

W orzecznictwie wyjaśniono jednak, że pozwany, kwestionując zasadność powództwa, nie może ograniczyć się do stwierdzenia, że zaprzecza wszystkim faktom powołanym przez powoda, z wyjątkiem tych, które wyraźnie przyznał. Fakty i dowody związane z konkretnymi okolicznościami, z którymi się pozwany nie zgadza powinien on wskazać, jeśli ma to służyć obronie jego racji, powinien się on ustosunkować do twierdzeń strony powodowej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 lipca 2009 r., III CSK 341/08, nie publ.).

Sąd Rejonowy oddalił powództwo uwzględniając zarzut uczestnika braku wykazania przesłanek zastosowania art. 373 pun przez wnioskodawcę. Nie rozważył zastosowania w sprawie art. 233 § 2 kpc, pozwalającego Sądowi na rozstrzygniecie zaistniałej w sprawie kwestii procesowej – odmowy przedstawienia twierdzeń i dowodów przez uczestnika. W tym wypadku stosownie do art. 233 § 2 kpc sąd powinien według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału ocenić, jakie znaczenie nadać takiemu postępowaniu uczestnika, czego w sprawie nie uczynił.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 stycznia 1967 r., sygn. akt II CR 269/66 ( LEX nr 6108), „nie można przepisu art. 233 § 2 kpc tłumaczyć w ten sposób, że usprawiedliwiona subiektywnie odmowa, już sama przez się nie może mieć ujemnego wpływu dla strony odmawiającej na wynik procesu. Według prawidłowej wykładni należy
i w tym wypadku rozważyć wszechstronnie, czy zebrane dowody i materiał sprawy pozwalają na uznanie za nie udowodnione tego twierdzenia, które zostało zakwestionowane przez stronę odmawiającą, a nie przeprowadzony dowód nie mógłby mieć istotnego znaczenia”.

W ocenie Sądu Okręgowego zaskarżone rozstrzygnięcie prowadziło do uprzywilejowania reprezentanta dłużnika, który pozostawał bierny i nie podjął jakiejkolwiek polemiki z twierdzeniami wnioskodawcy (w analogicznych stanach faktycznych uczestnicy podejmują obronę wskazując na okoliczności wyłączające ich zawinienie w nieterminowym złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości).

W rozpoznawanym przypadku reprezentant dłużnika, jak wynikało z wniosku wierzyciela, nie zgłosił się w okresie powstawania zadłużenia, nie przedstawił żadnej propozycji spłaty zaległości, a ostatniej spłaty względem (...) dokonał 16 grudnia 2013 r. Dopiero podczas rozprawy apelacyjnej pełnomocnik uczestnika podjął merytoryczną obronę swojego mocodawcy wskazując na upadłość spółki (...) - głównego dłużnika spółki (...) sp. z o.o., jako przyczynę braku środków dłużnika i niespłacenie zaległości względem wierzycieli opisanych we wniosku (k. 78 verte). To twierdzenie strony, niepoparte zresztą jakimikolwiek dowodami, należało uznać za spóźnione w świetle przepisu art. 381 kpc. Nie wyjaśnił bowiem pełnomocnik, dlaczego nie było możliwe wcześniejsze podniesienie zarzutów.

Jednocześnie twierdzenie to należało ocenić jako w żadnym wypadku nie usprawiedliwiające uczestnika. W sytuacji gdy przedsiębiorca stanie w sytuacji, w której nawet z przyczyn niezależnych od niego, nie jest w stanie spłacać zobowiązań, powinien dla dobra wierzycieli złożyć wniosek o upadłość. Wierzyciele nie mogą czekać, aż koniunktura dłużnika się poprawi, gdyż taka sytuacja wręcz pogarsza ich położenie, wywołuje kolejne zadłużenia, rosną odsetki. Należy pamiętać, że właśnie w interesie ochrony wierzycieli wprowadzono w ustawie Prawo upadłościowe i naprawcze bezwzględny obowiązek każdego przedsiębiorcy zgłoszenia wniosku o upadłość prowadzonego przedsiębiorstwa, w razie zaistnienia ku temu przesłanek, a także sankcję jego niewypełnienia w postaci orzeczenia zakazów, jak w niniejszej sprawie.

Uwzględniając powyższe rozważania w ocenie Sądu Okręgowego należało przyjąć, że w rozpatrywanej sprawie zachodziły procesowe przesłanki zastosowania rygoru, którym Sąd opatrzył wezwanie z 2 kwietnia 2015 r.

Jedynie uczestnik, jako reprezentant spółki dłużniczki, był uprawniony do złożenia wykazu wierzycieli wraz z terminami płatności poszczególnych długów. Wnioskodawca nie miał takiej wiedzy ani możliwości ustalenia tych kwestii we własnym zakresie, stąd we wniosku żądał przesłuchania uczestnika D. P. (2), który powinien wyjaśnić tę kwestię ustnie bądź pisemnie, jak wezwał go o to Sąd. Wezwanie Sądu nie stanowiło przy tym działania z urzędu w rozumieniu art. 232 zd. 2 kc, gdyż w obu wypadkach – ustnych zeznań lub pisemnych wyjaśnień, chodziło o uzyskanie oświadczenia samego uczestnika.

W wyroku z 27 maja 2015 r., sygn. akt II CSK 484/14, Sąd Najwyższy wskazał: „Stanowisko, że "nikt nie może być zobowiązany do dowodzenia przeciwko sobie" nie tylko jest niezgodne z zasadą prawdy materialnej, wysłowionej w art. 3 k.p.c., ale i pomija obowiązek procesowy stron wynikający z art. 248 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem każdy zobowiązany jest przedstawić na zarządzenie sądu dokument znajdujący się w jego posiadaniu i stanowiący dowód istotny dla rozstrzygnięcia sprawy, chyba że dokument zawiera informacje niejawne. Strona nie może ponadto odmówić przedstawienia dokumentu, jeżeli szkoda na którą byłaby przez to narażona, polega na przegraniu sprawy”.

Przedstawione przez wnioskodawcę oraz drugiego wierzyciela dowody w postaci zestawień należności pozwalały także na precyzyjne ustalenie dat poszczególnych zaległości wobec dwóch znanych wierzycieli. Sąd Rejonowy wyprowadził na tej podstawie trafny wniosek o najpóźniejszym terminie zaistnienia niewypłacalności rozumianej jako nieregulowanie przez dłużnika jego wymaganych zobowiązań pieniężnych, tj. 26 maja 2014r. - dacie, w której spółka reprezentowana przez uczestnika zalegała ze spłatą wobec (...) w B..

Zwrócić należy w tym miejscu uwagę, że dla samego stwierdzenia, że dłużnik jest niewypłacalny (w rozumieniu art. 11 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze) nieistotne jest, czy dłużnik nie wykonywał wszystkich zobowiązań pieniężnych, czy też tylko niektórych z nich. Nieistotny był także rozmiar niewykonywanych zobowiązań. Stąd nie było potrzeby ustalania istnienia pozostałych wierzycieli i rozmiaru długów spółki (...), skoro uczestnik pozostał w tej kwestii ze swej woli bierny i nie wykonał nawet zobowiązania Sądu.

Odnosząc się do kwestii braku udowodnienia przez wierzyciela winy uczestnika Sąd Okręgowy wskazuje, że w tym względzie nie można podzielić bez zastrzeżeń poglądu polegającego na obciążeniu wnioskodawcy, w sprawach o orzeczenie pozbawienia praw z art. 373 ust. 1 prawa upadłościowego i naprawczego, bezwzględnym obowiązkiem dowodzenia, że nie złożenie przez zobowiązanego wniosku o ogłoszenie upadłości w ustawowym terminie nastąpiło z jego winy.

Co do zasady zgodzić się należy z poglądem wypowiedzianym przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 13 maja 2011 r., iż przepis art. 373 ust. 1 nie przewiduje domniemania winy zobowiązanego, a zatem, w myśl ogólnej zasady przewidzianej w art. 6 k.c. w zw. z art. 373 ust. 1 pkt 1 p.u.n., wnioskodawcę, który żąda orzeczenia zakazu, powinien obciążać obowiązek udowodnienia winy zobowiązanego w złożeniu wniosku
o ogłoszenie upadłości po terminie przewidzianym w tym przepisie.

Jak jednak słusznie wskazano w uzasadnieniu postanowienia Sądu Okręgowego w Koszalinie z dnia 30 grudnia 2012 r., sygn. akt VII Ga 87/11 (LEX nr 1714255), „rzecz jednak w tym, że dowodzenie to z istoty rzeczy musi być ograniczone do okoliczności o charakterze obiektywnym odnoszących się do konkretnego elementu składowego pojęcia winy. Prawo cywilne nie definiuje pojęcia winy. Na podstawie dorobku prawa karnego, przyjmuje się, że pojęcie to zawiera dwa elementy składowe: obiektywny i subiektywny.

Element obiektywny oznacza niezgodność zachowania się z obowiązującymi normami postępowania, a więc szeroko rozumianą bezprawność. Element subiektywny dotyczy stosunku woli i świadomości działającego do swojego czynu. Najkrócej rzecz ujmując, winę można przypisać podmiotowi prawa tylko wtedy, kiedy istnieją podstawy do negatywnej oceny jego zachowania z punktu widzenia obu tych elementów (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2003 r. IV CK 32/2002).

Mając na uwadze powyższe rozróżnienie, wydaje się uzasadnione przyjęcie, iż wnioskodawca w sprawie o orzeczenie pozbawienia praw z art. 373 ust. 1 prawa upadłościowego i naprawczego ma obowiązek wykazania w pierwszej kolejności okoliczności stanowiących o istnieniu elementów obiektywnych zawinienia w znaczeniu bezprawności zachowania zobowiązanego, natomiast okoliczności wyłączające stwierdzenie winy w znaczeniu subiektywnym powinien wykazać zobowiązany”.

Dodatkowo zwrócić należy uwagę, że w doktrynie przyjmuje się, że w związku z redakcją art. 373 ust. 1 pun, podstawa do pozbawienia praw upadłego i innych osób wymienionych w tym przepisie, która oparta jest na winie, występuje nie tylko wtedy, gdy osoba, która ma zostać pozbawiona praw wymienionych w tym przepisie, umyślnie dokonała czynności, o których mowa w art. 373 ust. 1 pkt 1-3, lecz także, gdy działania te są następstwem jej niedbalstwa. Przepis ten bowiem nie uzależnia możliwości pozbawienia praw od rodzaju czy stopnia winy upadłego, czy innej osoby dokonującej czynności, o których mowa w art. 373 ust. 1 pkt 1-4; wymienia ogólnie winę jako podstawę tej odpowiedzialności. Stopień winy osób dopuszczających się czynów tam wskazanych ma wpływ na zakres pozbawienia praw, co wynika z art. 373 ust. 2.

W rozpoznawanej sprawie, jak wyżej wskazano wnioskodawca złożył dowody pozwalające uznać istnienie obiektywnie bezprawnego zachowania się uczestnika polegającego na niezłożeniu w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości, pomimo istnienia przesłanek ku temu, najpóźniej w maju 2014 r. Trwały charakter zaniedbania, przy uwzględnieniu dodatkowo postawy uczestnika, który uchylał się od zajęcia stanowiska i złożenia jakichkolwiek wyjaśnień zarówno w postępowaniu administracyjnym prowadzonym przez wierzyciela, jak w postępowaniu sądowym, wskazują przynajmniej na jego lekkomyślność lub niedbalstwo.

Jedynie uczestnik miał możliwość skutecznego zakwestionowania faktu własnego zaniedbania i przedstawienia okoliczności wyłączających stwierdzenie winy w znaczeniu subiektywnym. Fakt, że z własnej woli nie skorzystał z tej możliwości należało ocenić na podstawie art. 233 § 2 kpc. Uwzględniając zebrany w sprawie materiał dowodowy, uchylanie się przez uczestnika od zajęcia merytorycznego stanowiska w sprawie, nie mogło być podstawą skutecznego zarzutu braku przesłanek orzeczenia w stosunku do niego zakazu wnioskowanego przez (...).

Faktem jest, że o tym, czy należy orzec zakaz prowadzenia działalności gospodarczej i innych praw wymienionych w art. 373, decyduje nie tylko wina w podejmowaniu działań określonych w art. 373 ust. 1 pkt 1-4, lecz także skutek zawinionego działania. Okoliczność ta jest silnie podkreślana w orzecznictwie SN (por. orz. SN z dnia 5 marca 2009 r., III CSK 297/08, LEX nr 512981; z dnia 11 grudnia 2008 r., IV CSK 379/08, LEX nr 574552; z dnia 13 stycznia 2010 r., II CSK 364/09, LEX nr 574527). W większości wypadków dokonanie działań wymienionych w art. 373 ust. 1 pkt 1-4 prowadzi do obniżenia wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa upadłego i tym samym prowadzi do pokrzywdzenia wierzycieli (Feliks Zedler [w:] Komentarzu do art. 373 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze, Lex, 2011). W niektórych przypadkach jednak, np. w przypadkach niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie określonym w art. 21 pun, w szczególności wtedy, gdy upadły złożył taki wniosek krótko po tym, jak ten termin upłynął, takie działanie wcale nie musi prowadzić do pokrzywdzenia wierzycieli.

W rozpoznawanym przypadku zaniechanie uczestnika, który dotąd wniosku o ogłoszenie upadłości w ogóle nie złożył, z pewnością prowadziło do pokrzywdzenia wierzycieli, w szczególności zostało ustalone w toku sprawy, że wzrósł stopień zadłużenia względem wnioskodawcy z powodu braku spłaty (i cały czas rośnie).

Konkludując stwierdzić należy, że wbrew stanowisku Sądu Rejonowego, istnienie przesłanek orzeczenia zakazów z art. 373 Prawa upadłościowego i naprawczego w stosunku do uczestnika, zostało bezspornie wykazane. Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie dawał co najwyżej podstaw do wnikliwej oceny w przedmiotowej sprawie takich okoliczności, jak stopień zawinienia reprezentanta dłużnika oraz skutki działań lub zaniechań wyrażające się w obniżeniu wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa upadłego i rozmiarze pokrzywdzenia wierzycieli. Jednak zważyć należało, że skala tych zdarzeń nie powinna być w tym wypadku brana pod uwagę, jako przesłanka orzeczenia zakazów, o których mowa w art. 373 ust. 1 pun, natomiast, stosownie do art. 373 ust. 2 pun, powinna mieć wpływ na rozmiar orzekanego zakazu.

Bezsprzecznie uczestnik nie zachował podstawowych reguł ostrożności wymaganych od osób prowadzących działalność gospodarczą, którzy powinni w taki sposób zorganizować przedsiębiorstwo, by działało w sposób nie narażający pozostałych uczestników obrotu gospodarczego na pokrzywdzenie. Nadto kierując się doświadczeniem, mógł i powinien przewidzieć ujemne skutki swojego postępowania. Osoby prowadzące działalność muszą bowiem posiadać kwalifikacje zawodowe i przestrzegać określonych wzorów zachowań. Natomiast osoby, które takich kwalifikacji nie posiadają winny być z obrotu gospodarczego wyłączone. Nie zachowując rygorów związanych z obowiązkiem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości, uczestnik nie powinien prowadzić własnej działalności ani sprawować funkcji zawiązanych z zarządzeniem w spółkach, gdyż ich działanie narusza interesy wierzycieli, a także interesy wszystkich uczestników obrotu prawnego.

W rozpoznawanym przypadku Sąd Okręgowy ze względu na brak podstaw do przypisania uczestnikowi winy umyślnej w niezgłoszeniu wniosku o upadłość uznał, iż zasadnym było orzeczenie zakazu na najkrótszy dopuszczalny okres – 3 lat.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie przepisu art. 386 § 1 kpc, Sąd Okręgowy zmienił zaskarżone postanowienie i na podstawie art. 373 ust. 1 pkt 1 Prawa upadłościowego
i naprawczego orzekł jak w sentencji. Zmiana rozstrzygnięcia wymagała również odmiennego orzeczenia o kosztach postępowania. Zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik postępowania wyrażoną w art. 98 § 1 kpc, koszty powinien ponieść przegrywający. Tym samym Sąd zasadził koszty od uczestnika na rzecz wnioskodawcy w wysokości stawki określonej w § 10 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 490 ze zm.). Koszty instancji odwoławczej należne wnioskodawcy od uczestnika Sąd zasądził w oparciu o tę samą zasadę z art. 98 § 1 kpc.

SSO Elżbieta Kala SSO Marek Tauer SSR del. Artur Fornal