Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Bydgoszczy

UZASADNIENIE

Powód R. M. domagał się zasądzenia od pozwanego (...) S.A. kwoty 569,17 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 13 lutego 2013 r. do dnia zapłaty wraz z kosztami procesu. W uzasadnieniu wskazał, że zawarł z F. M. pracownikiem poszkodowanej w wypadku firmy (...) sp. z o. o. umowę, której przedmiotem był wynajem od powoda samochodu osobowego marki T. (...) na czas naprawy uszkodzonego pojazdu. Z tytułu wykonanej umowy powód wystawił fakturę na kwotę 569,17 zł netto za 7 dni najmu. Pozwany jednak tej kwoty nie zapłacił. Pozwany w sprzeciwie od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym zaskarżył go w całości oraz wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu.

Sąd Rejonowy ustalił i zważył, że w dniu 31 grudnia 2012 r. miał miejsce wypadek komunikacyjny, w którym uszkodzony został samochód poszkodowanego (...) sp. z o. o. Pozwany jako ubezpieczyciel sprawcy kolizji ponosi odpowiedzialność gwarancyjną za to zdarzenie. Użytkownikiem uszkodzonego samochodu K. był pracownik poszkodowanego F. M., który w dniu 29 stycznia 2013 r. zawarł z powodem umowę najmu pojazdu zastępczego marki T. (...) na okres 7 dni. Strony uzgodniły koszt wynajmu na kwotę 700,08 zł, w tym VAT 130,91 zł, który miał zapłacić klient. Pojazd zastępczy był wynajęty na czas trwania faktycznej naprawy uszkodzonego pojazdu K. oraz nie było możliwości udostępnienia jego użytkownikowi innego służbowego auta. Po zakończeniu najmu powód wystawił fakturę na umówioną kwotę, przy czym jako zobowiązanego do zapłaty wskazał (...) sp. z o. o. Pozwany był zawiadomiony o najmie pojazdu pismem z dnia 29 stycznia 2013 r., jednak odmówił wypłaty odszkodowania z tego tytułu. Poszkodowany za fakturę zapłacił tylko podatek VAT, kwota netto nie została zapłacona. Powód na podstawie umowy cesji z dnia 25 marca 2013 r. zawartej z poszkodowanym (...) sp. z o. o. nabył wierzytelność wobec pozwanego z tytułu najmu pojazdu zastępczego T. (...) wynikającą z umowy najmu z dnia 29 stycznia 2013 r. Sąd Rejonowy zważył przy tym , iż zgodnie z art. 65 § 2 kc, w umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu. Jak wynika z zeznań świadka i powoda wolą stron umowy najmu pojazdu z dnia 29 stycznia 2013 r. było zawarcie jej przez pracownika poszkodowanej spółki (...) w imieniu i na rzecz (...) sp. z o. o. Tak samo umowa cesji odwołuje się do umowy najmu jako zawartej przez poszkodowanego, a nie jego pracownika we własnym imieniu. Tak więc nieścisłość w treści pisemnej umowy w kontekście powołanych dowodów należy rozumieć zgodnie z zamiarem stron i celem umowy a nie dosłownym brzmieniem umowy na piśmie.

W tej sytuacji rozważenia wymagało , czy poszkodowany skutecznie zbył na podstawie umowy cesji zawartej z powodem wierzytelności wobec pozwanego. Istotne znaczenie miała wykładnia treści art. 509 k.c. Przedmiotem przelewu jest wierzytelność, tj. prawo podmiotowe wierzyciela do żądania od dłużnika świadczenia. Ponieważ warunkiem skutecznej cesji wierzytelności jest istnienie tego prawa – przelew wierzytelności przyszłej pełny skutek wywiera dopiero z chwilą powstania wierzytelności. W dacie przelewu cedent przenosi na cesjonariusza jedynie ekspektatywę przyszłego prawa. Pełny skutek umowy cesji wierzytelności przyszłej należy łączyć z powstaniem wierzytelności określonej w umowie cesji (por. wyżej wskazany wyrok SN z dnia 30 stycznia 2003 r., V CKN 345/2001; wyrok SN z dnia 16 października 2002 r., IV CKN 1471/00, LEX nr 208425, Glosa 2007, nr 1, s. 10; wyrok SN z dnia 26 września 2002 r., III CKN 346/01, LEX nr 345523). Przedmiotem umowy o przelew wierzytelności przyszłej nie jest więc wierzytelność, lecz jej ekspektatywa (wyrok SN z dnia 9 sierpnia 2005 r., IV CK 157/05, LEX nr 346081). Z chwilą dokonania cesji wierzytelności przyszłej nie następuje więc przejście wierzytelności na cesjonariusza, wierzytelność ta bowiem jeszcze nie istnieje w chwili zbycia. Wynikająca z takiej umowy oznaczona wierzytelność zostaje przeniesiona na cesjonariusza dopiero z chwilą jej powstania, zatem skutek rozporządzający nie następuje w chwili zawarcia umowy cesji (wyrok SN z dnia 9 sierpnia 2005 r., IV CK 157/05, LEX nr 346081; wyż. wskazana uchwała SN z dnia 19 września 1997 r., III CZP 45/97; wyrok SN z dnia 26 września 2002 r., III CKN 346/01, niepubl.).

W niniejszej sprawie powstanie wierzytelności wiązało się ze szkodą w majątku poszkodowanej spółki. Tymczasem, co było bezsporne, poszkodowany nie zapłacił powodowi za najem pojazdu zastępczego, więc w jego majątku nie powstał uszczerbek z tytułu poniesienia kosztów najmu pojazdu zastępczego w czasie naprawy pojazdu uszkodzonego na skutek zdarzenia drogowego z dnia 31 grudnia 2012 r. co stanowiłoby normalny skutek szkody (por. wyrok Sądu Najwyższego z 8 września 2004 r., IV CK 672/03).

Nadto Sąd Rejonowy zważył także, iż zgodnie z uzasadnieniem uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2011 r. III CZP 5/11 (OSNC 2012/3/28, LEX nr 1011468, Biul.SN 2011/11/5, G.Prawna 2011/223/11) odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za uszkodzenie albo zniszczenie pojazdu mechanicznego niesłużącego do prowadzenia działalności gospodarczej obejmuje celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki na najem pojazdu zastępczego; nie jest ona uzależniona od niemożności korzystania przez poszkodowanego z komunikacji zbiorowej. Jednakże, zwrotowi mogą podlegać tylko wydatki rzeczywiście poniesione na taki najem. Owszem, w orzecznictwie Sądu Najwyższego, m.in. w uchwałach z dnia 15 listopada 2001 r., III CZP 68/01 (OSNC 2002, nr 6, poz. 74) i z dnia 17 maja 2007 r., III CZP 150/06 (OSNC 2007, nr 10, poz. 144) oraz w wyrokach z dnia 20 lutego 2002 r., V CK 908/00 (nie publ.), z dnia 11 czerwca 2001 r., V CKN 226/00 (OSP 2002, nr 3, poz. 40) i z dnia 7 sierpnia 2003 r., IV CKN 387/01 (nie publ.), ukształtował się wprawdzie pogląd, że naprawa uszkodzonego pojazdu nie jest warunkiem wypłaty odszkodowania, bo istotne znaczenie ma fakt powstania szkody, a nie jej naprawienie, ale ten pogląd nie jest adekwatny w omawianej sytuacji, w której strata majątkowa powstaje dopiero z chwilą poniesienia przez osobę poszkodowaną kosztów najmu pojazdu zstępczego. W konsekwencji w ocenie Sądu po stronie poszkodowanego nie powstała wierzytelność, którą poszkodowany mógłby zbyć na rzecz powoda lub innej osoby trzeciej.

Mając na względzie powyższe okoliczności faktyczne i prawne Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 10 lipca 2014 r. oddalił powództwo. O kosztach Sąd orzekł zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu na podstawie przepisów art. 98 kpc i art. 99 kpc.

Powyższy wyrok zaskarżył powód zarzucając mu naruszenie art. 509 § 1 k.c. poprzez błędną jego wykładnię polegającą na uznaniu, że powód nie dysponuje roszczeniem, które przelał na niego poszkodowany o zwrot kosztów najmu auta zastępczego, ponieważ w chwili przelewu wierzytelność ta nie istniała po stronie poszkodowanego w sytuacji, gdy w świetle przywołanego przepisu dopuszczalny jest także przelew wierzytelności przyszłych oraz naruszenie art. 361 § 1 k.c. przez błędną jego wykładnię polegającą na przyjęciu, że strata majątkowa powstaje dopiero z chwilą poniesienia przez osobę poszkodowaną wydatków na najem pojazdu zastępczego, podczas gdy z przepisu tego wywodzona jest odpowiedzialność ubezpieczyciela już za fakt powstania szkody w mieniu poszkodowanego oraz zasada pełnej kompensacji szkody, między określonym zdarzeniem a szkodą w tym mieniu.

Zdaniem powoda nie jest słuszna wywiedziona przez Sąd Rejonowy teza, na której zasadza się kwestionowane rozstrzygnięcie, że w dacie zawarcia przedmiotowej umowy cesji po stronie poszkodowanego nie powstała wierzytelność, którą mógłby on zbyć na rzecz powoda. Powyższa konstatacja Sądu I instancji została oparta na niewłaściwie dokonanej przez ten Sąd wykładni instytucji przelewu wierzytelności, o której mowa w art. 509 § 1 k.c. Zarówno bowiem w doktrynie, jak i w orzecznictwie istnieje ugruntowany już pogląd, że oprócz wierzytelności istniejących, dopuszczalny jest również przelew wierzytelności przyszłych. Przyjmuje się bowiem, że dopuszczalny zakres i zasady przelewu wierzytelności przyszłych powinny odpowiadać ogólnym regułom dotyczącym przelewu wierzytelności. Z tych względów kwestią zasadniczą jest wymaganie odpowiedniego oznaczenia przedmiotu przelewu. Wskazane powyżej wymaganie określenia przedmiotu wierzytelności bez wątpienia zostało spełnione w niniejszej sprawie. Koncepcja wysunięta przez Sąd pierwszej instancji całkowicie ignoruje też sam fakt istnienia po stronie poszkodowanego szkody. Przecież ostatecznie ktoś ponosi koszty najmu auta zastępczego i doprawdy nie ma żadnego powodu, by była to któraś ze stron stosunku najmu, w sytuacji, gdy konieczność wynajęcia pojazdu jest wynikiem zdarzenia, za które odpowiedzialność ponosi pozwana.

W najnowszym orzecznictwie wskazuje się, że odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za uszkodzenie albo zniszczenie pojazdu mechanicznego nie służącego do prowadzenia działalności gospodarczej obejmuje celowe i ekonomiczne uzasadnione wydatki na najem pojazdu zastępczego. Okoliczność, że koszty związane z najmem pojazdu zastępczego nie zostały pokryte przez poszkodowanego, a w wyniku cesji poszkodowany roszczenie z tego tytułu przeniósł na powoda, pozostają bez znaczenia dla zakresu odpowiedzialności pozwanego. Istotna jest tu bowiem regulacja art. 361 k.c. przewidująca zasadę pełnej kompensacji szkody, między określonym zdarzeniem a szkodą w mieniu poszkodowanego. Brzmienie zaś art. 361 § 2 k.c. wskazuje natomiast, że naprawienie szkody ma zapewnić całkowitą kompensatę doznanego uszczerbku, nie dopuszczając zarazem do nieuzasadnionego wzbogacenia poszkodowanego. Wobec powyższego, w związku z odpowiedzialnością ubezpieczyciela znajdującą oparcie w zasadzie pełnej kompensacji szkody, na ubezpieczycielu ciąży zatem obowiązek zwrotu poszkodowanemu wydatków celowych i ekonomicznie uzasadnionych, pozwalających na wyeliminowanie negatywnych dla poszkodowanego następstw, nie dających się wyeliminować w inny sposób, z zachowaniem rozsądnej proporcji między korzyścią wierzyciela a obciążeniem dłużnika. W ocenie apelującego należy zatem przyjąć, że w sprawie zachodzi potrzeba zwrotu przez pozwanego wydatków koniecznych, jakimi obciążony byłby poszkodowany z tytułu najmu pojazdu zastępczego. Normalnym bowiem następstwem odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego jest konieczność pokrycia wszelkich kosztów, jakie wiążą się z uszkodzeniem rzeczy ubezpieczonej, a które nie zaistniałby, gdyby nie zdarzenie rodzące odpowiedzialność pozwanego. Tylko takie rozumienie art. 361 kc w zakresie unormowania związku przyczynowego oraz zakresu odpowiedzialności należy na tle niniejszej sprawy zaakceptować. Zatem należy uznać, że w wyniku umowy przelewu między powodem a poszkodowanym, powód nabył uprawnienia jakie przysługiwały poszkodowanemu względem ubezpieczyciela i które zostały określone w umowie przelewu.

W konsekwencji powód wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 569,17 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 13.02.2013 r. do dnia zapłaty; zmianę zaskarżonego wyroku w pozostałej części poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania przed Sądem I instancji, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego wg norm przepisanych oraz zwrotu opłaty skarbowej w kwocie 17,00 zł od udzielonego pełnomocnictwa, jak również o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania przed Sądem II instancji, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego, wg norm przepisanych.

Pozwana w odpowiedzi na apelację wniosła o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego wg norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył co następuje :

Apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu.

Niesłuszne okazały się podnoszone zarzuty dotyczące naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 509 § 1 kc oraz art. 361 § 1 k.c. Sąd I instancji w żaden sposób nie zanegował możliwości dokonywania przelewu wierzytelności przyszłych. Wręcz przeciwnie, Sąd Rejonowy jak najbardziej podkreślał dopuszczalność takiej cesji , wskazując jednakże , iż warunkiem skutecznej cesji wierzytelności jest istnienie prawa będącego przedmiotem przelewu. Jak słusznie bowiem podkreślono , wynikająca z takiej umowy wierzytelność zostaje przeniesiona na cesjonariusza dopiero z chwilą jej powstania, zatem skutek rozporządzający nie następuje w chwili zawarcia samej umowy cesji. Powstanie wierzytelności w niniejszej sprawie wynikało zaś z istnienia szkody w majątku poszkodowanej spółki. Należało zatem ustalić czy taka szkoda powstała. Sąd Rejonowy dokonując zaś interpretacji pojęcia szkody na gruncie art. 361 § 1 kc prawidłowo wskazał , iż ugruntowany w orzecznictwie jest pogląd, że naprawa uszkodzonego pojazdu nie jest warunkiem wypłaty odszkodowania, bo istotne znaczenie ma fakt powstania szkody, a nie jej naprawienie. Niemniej , mając na względzie m. in. treść powołanej przez Sąd I instancji uchwały SN z dnia 17 listopada 2011 r. , sygn. akt III CZP 5/11 , należy stwierdzić za sądem I instancji , iż odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za uszkodzenie albo zniszczenie pojazdu mechanicznego obejmuje tylko celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki na najem pojazdu zastępczego. Wskazuje to jednoznacznie , iż w tym przypadku dopiero poniesienie wydatku powoduje powstanie szkody. Nie można mówić w takiej sytuacji o szkodzie gdy poszkodowany uiścił tylko VAT z tytułu najmu pojazdu zastępczego nie pokrywając pozostałych kosztów czyli kwoty netto wymienionej na fakturze. Nietrafiony jest argument , iż ostatecznie ktoś ponosi koszty najmu auta zastępczego , gdyż takie koszty nie zostały realnie poniesione. Powód zaś sam takich kosztów przecież nie poniósł.

Sąd odwoławczy nie neguje powszechnie aprobowanego poglądu , iż art. 361 k.c. przewiduje zasadę pełnej kompensacji szkody, zaś naprawienie szkody ma zapewnić całkowitą kompensatę doznanego uszczerbku, nie dopuszczając zarazem do nieuzasadnionego wzbogacenia poszkodowanego. Nie można jednak mówić o kompensacji szkody , która nie zaistniała. Poszkodowany takiej szkody nie doznał , gdyż nie pokrył kwoty netto za najem pojazdu zastępczego. Nie mógł zatem przelać na rzecz powoda wierzytelności , która nie powstała.

W związku z powyższym apelację oddalono na podstawie art. 385 kpc a o kosztach postępowania odwoławczego orzeczono w myśl art. 98 kpc.