Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Bydgoszczy

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE

(...) w Ś. wniósł o ustanowienie kuratora dla (...) Sp. z o.o. z siedzibą w D., umocowanego do reprezentowania tej spółki w trakcie kontroli podatkowej oraz do reprezentowania jej w toku postępowania podatkowego. W uzasadnieniu wnioskodawca wskazał, iż pracownicy wnioskodawcy zamierzając przeprowadzić kontrolę (...) spółki (...) udali się do jej siedziby, jednakże nikogo tam nie zastali, nie udało im się również skontaktować z przedstawicielami spółki. Wnioskodawca zwrócił uwagę, że według jego ustaleń spółka nie ma zarządu. W tym stanie rzeczy spółka nie może być skutecznie reprezentowana w toku postępowania kontrolnego i podatkowego. Z tego powodu wnioskodawca zobligowany był do złożenia wniosku o ustanowienie kuratora na podstawie art. 138 § 3 Ordynacji podatkowej.

Postanowieniem z 31 lipca 2014 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy, XIII Wydział Gospodarczy KRS oddalił powyższy wniosek. Sąd rejestrowy wskazał, iż (...) Sp. z o.o. z siedzibą w D. wpisana jest w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego pod numerem (...). Z uwagi na przekazaną sądowi rejestrowemu informację, iż w stosunku do prezesa zarządu tej spółki zachodzą okoliczności stanowiące przeszkodę do pełnienia funkcji członka zarządu spółki kapitałowej określone w treści art. 18 § 2 k.s.h, sąd ten - na podstawie art. 24 ust. 4 - zarządził wykreślenie jego danych z Rejestru jako osoby uprawnionej do reprezentacji spółki. W świetle powyższego nie ulega wątpliwości, iż spółka pozbawiona jest swojego organu w postaci zarządu, który stosownie do regulacji zawartej w art. 201 § 1 k.s.h. powinien prowadzić sprawy tej osoby prawnej i ją reprezentować. Zgodnie z art. 138 § 3 ustawy z dnia z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (tj. jednolity Dz. U. z 2012 r., poz. 749 ze zm.) jeżeli osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej nie może prowadzić swoich spraw wskutek braku powołanych do tego organów, organ podatkowy składa do sądu wniosek o ustanowienie kuratora. Przepis powyższy na gruncie postępowania podatkowego jest odpowiednikiem regulacji zawartych w art. 70 § 1 k.p.c. ( w postępowaniu cywilnym), w art. 31 § 1 p.p.s.a. (w postępowaniu sądowo-administracyjnym ) i ewentualnie także - przy wykorzystaniu wykładni celowościowej - w art. 34 § 1 k.p.a. – w postępowaniu administracyjnym (zob. uzasadnienie wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 15 czerwca 2011 r„ I OSK 1170/10, LEX nr 1082577).

Sąd rejestrowy stwierdził, iż przewidziany w każdym z tych przepisów obowiązek zwrócenia się przez organ prowadzący postępowanie do właściwego sądu ma na celu podjęcia działań dla przywrócenia osobie prawnej możności działania poprzez przez swoje organy (art. 38 k.c.). Przyjąć jednak należy, że żaden z powołanych wyżej przepisów - w tym także przepis art. 138 § 3 Ordynacji podatkowej - nie wprowadza nowej, odrębnej instytucji przedstawicielstwa ustawowego, wyłącznie dla celów danego postępowania, lecz musi być rozpatrywany łącznie z właściwymi przepisami prawa materialnego stanowiącymi podstawę powołania kuratora dla danego podmiotu (zob. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 1989 r., III CZP 117/88, OSNCP 1990, 1, poz. 11). Gdy chodzi o osobę prawną pozbawioną organów taką podstawę stanowić może wyłącznie art. 42 k.c. W takim przypadku - zgodnie z art. 603 § 1 k.p.c. - właściwy do tego jest sąd rejestrowy, w którego okręgu osoba ta ma lub miała ostatnią siedzibę.

Ponadto Sąd rejestrowy stwierdził, że zakres umocowania kuratora ustanowionego w tym trybie jest zgodnie z art. 42 § 2 k.c. ograniczony, dotyczyć on może bowiem wyłącznie czynności wskazanych w treści tego przepisu (tak Sąd Najwyższy m.in. w uzasadnieniu postanowienia z dnia 7 maja 2004 r., sygn. akt III CK 249/2003, OSNC 2005, Nr 5, poz. 87). Zgodnie z jego brzmieniem kurator powinien postarać się niezwłocznie o powołanie organów osoby prawnej, a w razie potrzeby o jej likwidację (zob. także H. Dzwonkowski, Ordynacja podatkowa. Komentarz. Wydanie Warszawa 2013, Wydawnictwo C.H. Beck, nb 3 do art. 138). Jak wyjaśnił to Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 8 marca 2012 r. (III CZP 95/11, OSNC 2012, Nr 11, poz. 125) kurator ma podjąć niezwłocznie wszelkie dopuszczalne działania, aby osoba prawna mogła działać przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i opartym na niej statucie lecz w żadnym razie nie może zastępować tego organu. Ponadto umocowanie kuratora może objąć, w przypadku niemożności przywrócenia osobie prawnej możliwości działania przez organy, czynności skierowane na likwidację osoby prawnej. Czynności kuratora, o których mowa w art. 42 § 2 k.c., są zatem ściśle zakreślone i bez względu na treść orzeczenia sądu opiekuńczego (rejestrowego), umocowanie kuratora powinno ograniczać się tylko do powyższego zakresu czynności. Kurator nie może zatem zastępować organów spółki w sprawach które nie są związane ani z powołaniem organów spółki ani jej likwidacją. Sąd rejestrowy w niniejszej sprawie nie podzielił odmiennych poglądów wyrażanych w doktrynie oraz orzecznictwie sądów administracyjnych.

W ocenie sądu rejestrowego za wykluczone w takiej sytuacji należałoby uznać powołanie dla spółki kuratora wyłącznie dla potrzeb postępowania kontrolnego oraz podatkowego, o którym mowa w treści wniosku - jako naruszające ochronę podmiotowości prawnej spółek kapitałowych przed próbami arbitralnego wkraczania przez organy państwa w ich kompetencje procesowe - tj. organu zewnętrznego względem spółki, któremu dana byłaby możliwość realizacji uprawnień procesowych leżących w kompetencji właściwych organów tej osoby prawnej. Będąc związany żądaniem organu kontroli skarbowej Sąd nie mógł zatem w niniejszym postępowania uwzględnić wniosku o ustanowienie kuratora i określić zakresu jego kompetencji zgodnie z art. 42 § 2 k.c., a odmiennie niż tego żądał wnioskodawca (art. 321 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).

W związku z powyższym, na podstawie art. 42 § 1 kc a contrario wniosek oddalono.

Apelację od powyższego postanowienia wywiódł wnioskodawca, zarzucając naruszenie art. 138 § 3 ustawy z dnia z dnia 29 sierpnia 1997r. - Ordynacja podatkowa w zw. z art. 42kc poprzez uznanie, że brak jest możliwości ustanowienia dla spółki kuratora na mocy art. 138§ 3 Ordynacji podatkowej oraz wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

W ocenie apelującego wyżej wskazany przepis Ordynacji podatkowej jest przepisem stanowiącym samoistną podstawę formułowania przez organy podatkowe wniosku o ustanowienie kuratora. Przyjęcie innego stanowiska prowadziłoby zdaniem apelującego do wniosku, że przepis ten jest zbędny i martwy, bowiem nigdy nie znajdowałby zastosowania. Ponadto skarżący podzielił podgląd sądu pierwszej instancji, iż brak jest podstaw do rozszerzania zakresu uprawnień kuratora ustanowionego dla spółki w trybie art. 42 kc na czynności w trakcie prowadzonych postępowań kontrolnych i podatkowych. Zdaniem apelującego istota sporu sprowadza się nie do zakresu uprawnień kuratora ustanowionego w trybie art. 42 kc, lecz do możliwości samoistnego zastosowania w niniejszej sprawie art. 138 § 3 Ordynacji podatkowej. Według apelującego przepis ten jest bezwzględnie obowiązującym i obliguje organ do złożenia wniosku o ustanowienie kuratora w każdym przypadku, gdy zaistnieją przesłanki w nim opisane, niezależnie od wcześniejszego powołania kuratora dla innych celów i innych postępowań (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 22 września 2009 r. sygn. akt I SA/Gl 350/09).

Sąd Okręgowy zważył co następuje :

Apelacja okazała się uzasadniona, choć Sąd odwoławczy podziela stanowisko i argumentację skarżącego tylko częściowo.

Słusznym jest stanowisko skarżącego, iż przepis art. 138 § 3 Ordynacji podatkowej nakłada na organ podatkowy obowiązek wystąpienia z wnioskiem do właściwego sądu o ustanowienie kuratora dla osoby prawnej w przypadku wystąpienia określonych tym przepisem przesłanek. Nie sposób jednakże podzielić poglądu skarżącego, iż przepis ten stanowi samoistną podstawę do ustanowienia kuratora i określenia jego uprawnień. Sąd odwoławczy podziela pogląd sądu rejestrowego, iż art. 138 § 3 Ordynacji podatkowej nie wprowadza odrębnej instytucji przedstawicielstwa ustawowego, wyłącznie dla celów danego postępowania, lecz musi być rozpatrywany łącznie z właściwymi przepisami prawa materialnego stanowiącymi podstawę powołania kuratora dla danego podmiotu. Oczywistym jest także, iż w niniejszym przypadku podstawę ustanowienia takiego kuratora dla osoby prawnej pozbawionej organów może stanowić wyłącznie art. 42 § 1 k.c. Stanowisko to potwierdził w uchwale z dnia 5 grudnia 2014 r. Sąd Najwyższy, w której, odpowiadając na zagadnienie prawne, stwierdził, iż artykuł 138 § 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz.U. 2012, poz. 749 ze zm.) jest podstawą złożenia przez organ podatkowy wniosku o ustanowienie kuratora na mocy art. 42 § 1 k.c. (sygn. akt III CZP 101/14).

W uzasadnieniu wskazanej uchwały Sąd Najwyższy stwierdził, a sąd w niniejszym składzie stanowisko to w pełni podziela, iż w sytuacji, w której przepis art. 138 § 3 Ordynacji podatkowej jest więc wyłącznie źródłem obowiązku organu podatkowego złożenia do sądu wniosku o ustanowienie kuratora, a nie podstawą prawną uwzględnienia tego wniosku przez sąd w oparciu o określone w nim przesłanki, to uwzględnienie przez sąd wniosku poprzez ustanowienie kuratora dla osoby prawnej, nie mogącej prowadzić swoich spraw, także w postępowaniu podatkowym, wskutek braku powołanych do tego organów, następuje na mocy art. 42 § 1 k.c., wobec braku w Ordynacji podatkowej szczególnej podstawy prawnej do uwzględnienia przez sąd wniosku w omawianym przedmiotowo zakresie. Chociaż zakres kompetencji kuratora ustanowionego na podstawie art. 42 §1 k.c. jest ograniczony do czynności wymienionych w § 2 tego przepisu (wyrok SN z dnia 20 listopada 2009 r., III CSK 57/09 niepubl.), to jednak judykatura wyraźnie skłania się do interpretacji przedmiotowego zakresu tych uprawnień kuratora z uwzględnieniem także czynności niezbędnych z punktu widzenia urzeczywistnienia celów, do osiągnięcia których mają zmierzać jego działania określone w art. 42 §2 k.c. (postanowienie SN z dnia 30 maja 2008r.,III CZP 40/08, niepubl.; uchwała SN z dnia 8 marca 2012 r., III CZP 95/11, 7 OSNC 2012/11/125; postanowienie SN z dnia 23 listopada 2012 r., IV CSK 150/12, niepubl.).

Sąd odwoławczy nie podziela poglądu sądu I instancji, iż umocowanie kuratora powołanego na podstawie art. 42 kc powinno być ukierunkowane stricte na czynności zmierzające do powołania organów osoby prawnej, a w razie potrzeby – do likwidacji danego podmiotu. Należy zauważyć, iż art. 42 k.c zamieszczony jest w zasadniczej regulacji dotyczącej podstaw działania osób prawnych. Z istoty kurateli wynika przede wszystkim konieczność prowadzenia spraw podmiotu, dla którego został ustanowiony, co wynika z treści art. 42 § 1 k.c. Kurator oczywiście winien postarać się niezwłocznie o powołanie organów osoby prawnej co wynika wprost z § 2 art. 42 k.c., ale bardzo często procedura ta jest długotrwała. Trudno sobie wyobrazić aby w okresie do powołania organów osoby prawnej kurator nie wykonywał żadnych czynności. Konieczność podejmowania przez kuratora czynności w czasie, kiedy organy osoby prawnej jeszcze nie zostały powołane, należy właśnie uznać za „prowadzenie spraw” osoby, dla której kuratelę ustanowiono. W ocenie sądu odwoławczego nie może jednak instytucja ta być utożsamiana z reprezentowaniem osoby prawnej i zastępowaniem jej organów. Kurator ma podczas toczących się postępowań, dotyczących tej osoby prawnej, w tym w trakcie postępowania prowadzonego przez wnioskodawcę, współdziałać i współpracować z organem prowadzącym postępowanie – z wnioskodawcą (np. udostępniać dokumentację spółki) celem umożliwienia mu prowadzenia postępowania, jednakże nie może być stroną tegoż postępowania, czy kontroli. Takie rozumienie uprawnień i obowiązków kuratora nie niweczy regulacji zawartej w art. 138 § 3 Ordynacji podatkowej, gdyż umożliwia dalsze prowadzenie postępowania podatkowego, podczas gdy kurator będzie dążył do powołania organów tejże osoby prawnej.

W związku z powyższym Sąd II instancji doszedł do przekonania, iż sąd rejestrowy winien na podstawie art. 42 § 1 kc w zw. z art. 138 § 3 Ordynacji podatkowej podjąć czynności mające na celu ustanowienie kuratora dla (...) Sp. z o.o. w D., określając jego uprawnienia stosownie do art. 604 kpc, tak aby dążąc do realizacji celu wskazanego w art. 42 § 2 kc, mógł jednocześnie współdziałać z wnioskodawcą podczas prowadzonej przez niego kontroli.

Mając na uwadze, iż kuratora może ustanowić wyłącznie sąd rejestrowy (por. art. 603 kpc), a postępowanie w tym przedmiocie należy przeprowadzić ponownie w całości, zaskarżone postanowienie podlegało uchyleniu w myśl art. 386 § 4 kpc.