Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Bydgoszczy

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 lipca 2023 r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VIII Wydział Gospodarczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Elżbieta Kala

sędzia Sylwia Durczak-Żochowska

sędzia Marcin Winczewski

Protokolant : stażysta Patrycja Kubera

po rozpoznaniu w dniu 26 lipca 2023r. w Bydgoszczy

na rozprawie

sprawy z powództwa: K. M. (1)

przeciwko: (...) w B.

o zapłatę

na skutek apelacji wniesionej przez powoda od wyroku Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 27 września 2022r. , sygn. akt. VIII GC 301/21

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Rejonowemu w Bydgoszczy do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Marcin Winczewski Elżbieta Kala Sylwia Durczak-Żochowska

Sygn. akt VIII Ga 274/22

UZASADNIENIE

Powód K. M. (2) prowadzący działalność gospodarczą pod (...) w B. wniósł o zasądzenie od pozwanego (...)w B. kwoty 44.301,83 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od 01 grudnia 2017 r. do dnia zapłaty. Nadto powód domagał się zasądzenia od pozwanego zwrotu kosztów procesu.

W uzasadnieniu pozwu wskazano że (...)w B., której wspólnikiem i prezesem zarządu był powód, zawarła z (...) w B. w dniu 08 marca 2017 r. „Umowę (...) nr (...)” na potrzeby dostaw m.in. urządzeń (...)do realizowanej przez spółkę inwestycji dla wojska (...). Tego samego dnia strony zawarły dodatkowy aneks, zgodnie z którym (...) w B. wystawił na rzecz (...) w B. fakturę nr (...) na dodatkową gwarancję na okres 5 lat dla powyżej wskazanych urządzeń, opiewająca na kwotę 44.301,83 zł netto (54 491,25 zł brutto), która to należność została ostatecznie rozliczona w dniu 01 grudnia 2017 r. W dalszej kolejności podano, że na mocy umowy zawartej z powodem w dniu 30 sierpnia 2018 r.(...) w B. przeniosła na powoda istniejące i przyszłe wierzytelności w stosunku do (...)w B., w tym wierzytelność w kwocie 178 592,59 zł wynikającą z noty odszkodowawczej (...). Celem tej umowy cesji wierzytelności było rozliczenie kaucji gwarancyjnej w wysokości 340.000 zł wpłaconej na rzecz (...)w B. przez powoda w związku z umową poręczenia z dnia 6 czerwca 2016 r. W związku z ogłoszeniem upadłości (...)w B. oraz koniecznością utrzymywania skomplikowanych instalacji chłodniczych w dobrym stanie przez okres pięciu lat powód zawarł z (...) w B. umowę serwisową, na mocy której powierzył tejże spółce wykonywanie za wynagrodzeniem obowiązków wynikających z serwisowania i konserwacji oraz usuwania wad i usterek przedmiotu umowy nr (...). W dalszej kolejności podano, iż powód po otrzymaniu zgłoszenia reklamacyjnego od generalnego wykonawcy w dniu 03 czerwca 2020 r. zgłosił (...) w B. reklamacje gwarancyjną dotyczącą usterek agregatów wody lodowej (...). W odpowiedzi spółka przedstawiła powodowi pismo od dostawcy urządzeń, z którego wynikało, że faktycznie były one objęte gwarancją, ale wynosiła ona 36 miesięcy i wygasła, albowiem (...) w B. nie wykupiła dodatkowej ochrony. W tej sytuacji usterka została usunięta przez (...) w B. za dodatkową opłatą w wysokości 8.360 zł, co nie było zgodne z umową na dodatkowe warunki gwarancji. W ocenie powoda, pozwany w dostarczonej karcie gwarancyjnej nie uwzględnił dokonanej przez(...)w B. dopłaty za wydłużone warunki gwarancji. W dniu 25 lipca 2017 r. powód wystawił na rzecz pozwanego notę obciążeniową, żądając zwrotu środków pieniężnych nadpłaconych za dodatkową gwarancję. Przedmiotowe pismo pozostało jednakże bez jakiejkolwiek odpowiedzi, co uzasadnia wniesienie pozwu w przedmiocie odzyskania nienależnego pozwanemu świadczenia.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda na swoją rzecz zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych.

Uzasadniając swoje stanowisko pozwany zarzucił, że roszczenie powoda pozbawione jest podstaw. Strona pozwana zakwestionowała skuteczność cesji, a ponadto wskazała, iż towary (...)nigdy nie były objęte 5 – letnią gwarancją. Pozwany przyznał wprawdzie, że strony zawarły umowę, na mocy której przedłużeniu do 5 lat uległa oferowana za przedmiotowy sprzęt rękojmia, jednak zauważył, że dla skuteczności powyższego konieczne było dokonywanie płatnych przeglądów technicznych. Skoro powód nie wykonał wynikających z umowy obowiązków, a w szczególności nie wykonywał regularnie przeglądów technicznych, to roszczenie z rękojmi nie powstało. Ponadto pozwany wskazał, że dokonana przez stronę powodową wpłata dotyczyła wydłużenia gwarancji na (...).

W piśmie z dnia 25 kwietnia 2022 r. powód podtrzymał swoje stanowisko w sprawie wskazując, iż dochodzone roszczenie jest uzasadnione, albowiem już z samej oferty sprzedażowej urządzeń wynika, iż okres gwarancji na urządzenia (...) wynosił 36 miesięcy, a na sprzęt marki (...) 5 lat. W tej sytuacji przedłużenie gwarancji na ostatnie ze wskazanych urządzeń do lat 5 nie znajdowało uzasadnienia.

W dalszych pismach procesowych i na rozprawie strony podtrzymały swoje stanowiska.

Wyrokiem z 27 września 2022 r., sygn. akt VIII GC 301/21, Sąd Rejonowy w Bydgoszczy oddalił powództwo oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 3 617 zł tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty. Ponadto Sąd przyznał radcy prawnemu A. M. ze Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Bydgoszczy kwotę 4 500,69 zł tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną powodowi z urzędu oraz wydatków z tym związanych.

Sąd Rejonowy wydał rozstrzygniecie w oparciu o następujące ustalenia i wnioski.

(...) w B. oraz (...) w B. reprezentowana przez prezesa zarządu – powoda K. M. (1) pozostawały w stałych stosunkach handlowych.

Na mocy umowy z dnia 06 czerwca 2016 r. zawartej pomiędzy (...) w B. a powodem, powód udzielił poręczenia za zobowiązania (...)w B. do kwoty 340.000 zł. Nadto zobowiązał się je spłacić w przypadku, gdyby kupująca spółka nie dokonała zapłaty w terminach określonych w treści wystawionych na jej rzecz faktur VAT. Strony tej umowy postanowiły również, iż powód jako poręczyciel uiści na rzecz (...)w B. kaucję w kwocie 340.000 zł. W dniu 16 czerwca 2016 r. powód dokonał wpłaty przedmiotu poręczenia, a przedmiotowa spółka oświadczyła, iż kaucję przyjmuje, zobowiązując się do jej zwrotu poręczycielowi po wygaśnięciu poręczenia. Na mocy kolejnych aneksów okres poręczenia przedłużono najpierw do 30 czerwca 2017 r., a następnie do 31 stycznia 2018 r.

Pod koniec 2016 r. (...) w B. złożyła zapytanie ofertowe do producentów urządzeń marek (...) oraz (...). W odpowiedzi na powyższe pierwszy z producentów przesłał ofertę, z której wynikało, że na sprzęt marki K. (...) udziela gwarancji w okresie 36 miesięcy na warunkach określonych w umowie autoryzacyjnej (...) i Kracie Gwarancyjnej, zaś Nadto rękojmi w wymiarze 5 lat. Producent sprzętu marki (...)udzielał natomiast 5 – letniej gwarancji, przy czym taki wymiar obejmował jedynie niektóre z urządzeń. Ponadto warunkiem zachowania gwarancji było przeprowadzenie dwóch przeglądów gwarancyjno – konserwacyjnych.

W dniu 08 marca 2017 r. pomiędzy (...) w B. jako odbiorcą a (...) w B. jako dostawcą doszło do zawarcia umowy dostawy nr (...), na mocy której (...) w B. zobowiązała się dostarczyć (...) w B. realizującej roboty budowalne na inwestycji pn.(...) urządzenia szczegółowo określonych w załącznikach za cenę 1.740.976,97 zł powiększoną o doliczony VAT w stawce obowiązującej w dniu wystawienia faktury. Z załączników do przedmiotowej umowy wynikało, że obejmuje urządzenia w postaci agregatów wody lodowej marki (...) oraz urządzenia marki(...)

Na mocy umowy z tego samego dnia zawartej pomiędzy ww. spółkami dostawca, czyli (...)w B., udzielił trzyletniej gwarancji na urządzenia z załącznika nr 1 do umowy, tj. sprzęt(...). Nadto na powyższy sprzęt udzielna została pięcioletnia rękojmia. W zakresie urządzeń (...) standardowa roczna gwarancja została przedłużona o 4 lata i wynosiła tym samym 5 lat, przy czym warunkiem jej zachowania było wykonanie montażu o uruchomienie przez autoryzowany serwis oraz wypełnienie obowiązków użytkowania wynikających z karty.

Opłata za powyższe opiewała na kwotę 44.307,83 zł netto, tj. 54,492,25 zł brutto i została w całości przez zamawiającego uiszczona.

W dniu 30 sierpnia 2018 r. (...) w B. jako cedent reprezentowana przez prezesa zarządu – powoda K. M. (1) zawarła z powodem K. M. (1) jako cesjonariuszem umowę cesji, na mocy której cesjonariusz miał zobowiązać się do wykupu istniejącej oraz przyszłej wierzytelności mającej przysługiwać cedentowi w stosunku do (...)w B..

W dniu 10 stycznia 2019 r. powód jako poręczyciel (...) w B. zawarł z (...) w B. umowę serwisową w przedmiocie wykonania obowiązków wynikających z serwisowania i konserwacji oraz usuwania wad i usterek w urządzeniach powstałych w ramach zadania pn.(...).

W 2020 r. w zakupionych u pozwanego agregatach wody lodowej(...)ujawniły się wady, które to powód zgłosił stronie pozwanej.

W odpowiedzi na powyższe sprzedający wskazał, że okres gwarancyjny upłynął z dniem 27 marca 2020 r., a ponadto nie zostały przeprowadzone dwa przeglądy gwarancyjne.

Z uwagi na powyższe powód domagał się od pozwanego zwrotu należności odpowiadającej wysokości dodatkowej gwarancji. W związku z tym w dniu 25 lipca 2020 r. wystawił na rzecz pozwanego notę księgową opiewającą na kwotę 44.301,83 zł z terminem zapłaty upływającym 07 sierpnia 2020 r.

Pozwany odmówił spełnienia przedmiotowego żądania, również po skierowaniu do niego przez powoda wezwanie do zapłaty.

Stan faktyczny sprawy Sąd Rejonowy ustalił na podstawie dokumentów przedłożonych przez strony, w tym umowy poręczenia wraz z aneksami, potwierdzenia wpłaty poręczenia, ofert, umowy dostawy nr (...) z załącznikami, dodatkowych warunków gwarancji, faktury VAT, porozumienia w sprawie cesji wierzytelności, umowy serwisowej, pisma KlimaTherm z dnia 23 czerwca 2020 r., wezwania do usunięcia wad, korespondencji stron, korespondencji e–mail, wezwania do zwrotu pieniędzy, wezwania do zapłaty, a także na podstawie zeznań świadka D. B..

Sąd Rejonowy wskazał w uzasadnieniu, że poza sporem pozostawał fakt złączenia stron zobowiązaniem, na mocy którego powód zakupił od pozwanego jako pośrednika sprzęt do celów realizacji zadania inwestycyjnego znajdującego się w (...) Nie budziło także wątpliwości, że na powyższe urządzenia składały się produkty marek (...) oraz (...) oraz to, że w ramach współpracy strony zawarły umowę w zakresie dodatkowej gwarancji na przedmiotowe urządzenia, przy czym de facto jej zakres rozszerzono co do sprzętu marki (...), co znajduje swoje potwierdzenie w zgromadzonych dowodach, a zwłaszcza zawartym kontrakcie, jak i wystawionej na jego podstawie fakturze. Z przedmiotowego dokumentu księgowego jednoznacznie wynika bowiem, że dotyczy dodatkowego 4 – letniego okresu w stosunku do urządzeń oznaczonych jako (...). Taki stan rzeczy potwierdzała również treść zeznań świadka D. B., w którym wskazała ona, że powyższe oznaczenie odnosi się do sprzętu marki (...). Niezależnie od tego powód wyjaśniał, że jako poręczyciel (...) w B. domaga się od pozwanego zwrotu opłaty za dodatkową gwarancję, która została wpłacona bezpodstawnie, albowiem pozwany nie uznał reklamacji złożonej na sprzęt marki (...) Dla obrony przed żądaniem powoda pozwany zgłosił zarzut braku legitymacji czynnej po stronie powodowej, kwestionując ważność załączonej do pozwu umowę cesji. Nadto pozwany wskazał, że powód swoje uprawnienie do wystąpienia z powództwem upatruje w występowaniu w roli poręczyciela (...) w B..

Sąd Rejonowy wyjaśnił, że posiadanie przez powoda zdolności sądowej i procesowej daje mu uprawnienie do bycia stroną (w szerokim rozumieniu) w postępowaniu sądowym. Nie budzi wątpliwości, że tylko ze stosunku określonego przez prawo materialne płynie uprawnienie konkretnego podmiotu do występowania z konkretnym roszczeniem przeciwko innemu konkretnemu podmiotowi. To szczególne uprawnienie, oceniane z punktu widzenia prawa materialnego, nazywane jest legitymacją procesową. Jeśli zostanie wykazane, że strony są związane prawnomaterialnie z przedmiotem procesu, którym jest roszczenie procesowe, to zostanie wykazana legitymacja procesowa powoda i pozwanego.

W niniejszej sprawie powód swego uprawnienia do wytoczenia powództwa upatrywał w umowie cesji z dnia 30 sierpnia 2018 r. zawartej z (...) w B.. O ile jednak zgodnie z art. 509 k.c. wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania, zaś z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki, to w niniejszej sprawie umowę cesji zawarł powód działający jednocześnie jako członek zarządu (...) w B. (cedenta) oraz jako prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą cesjonariusz. Jak zaś wynika z normy art. 15 § 1 k.s.h. zawarcie przez spółkę kapitałową umowy kredytu, pożyczki, poręczenia lub innej podobnej umowy z członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokurentem, likwidatorem albo na rzecz którejkolwiek z tych osób, wymaga zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia, chyba że ustawa stanowi inaczej. Dyspozycją art. 15 § 1 k.s.h. objęte są umowy zawarte z funkcjonariuszami spółki kapitałowej albo "na rzecz takiej osoby", a więc takie, w których rzeczywistym beneficjentem umowy jest funkcjonariusz spółki, mimo że formalnie umowę zawarto z innym podmiotem – powodem prowadzącym jednoosobową działalność gospodarczą.

Mając zatem na uwadze powyższe unormowanie oraz treść art. 17 § 1 i 2 k.s.h., według których jeżeli do dokonania czynności prawnej przez spółkę ustawa wymaga uchwały wspólników albo walnego zgromadzenia bądź rady nadzorczej, czynność prawna dokonana bez wymaganej uchwały jest nieważna, zaś zgoda może być wyrażona przed złożeniem oświadczenia przez spółkę albo po jego złożeniu, nie później jednak niż w terminie dwóch miesięcy od dnia złożenia oświadczenia przez spółkę, a potwierdzenie wyrażone po złożeniu oświadczenia ma moc wsteczną od chwili dokonania czynności prawnej, Sąd uznał, że nieważna jest umowa cesji z dnia 30 sierpnia 2018 r., w której powód występował jednocześnie jako jedyny członek zarządu cedenta i nabywca wierzytelności od podmiotu, który to sam reprezentował. Tym samym powód nie nabył wywodzonych z przedmiotowego roszczeń przysługujących cedentowi wobec pozwanego.

Niezależnie od powyższego stwierdzić należało, że legitymacji czynnej powoda nie można wywieść z normy art. 883 k.c., zgodnie z którą poręczyciel może podnieść przeciwko wierzycielowi wszelkie zarzuty, które przysługują dłużnikowi; w szczególności poręczyciel może potrącić wierzytelność przysługującą dłużnikowi względem wierzyciela (§ 1). Z przedmiotowego unormowania wynika bowiem, że uprawnienie o którym w nim mowa obejmuje „wszelkie zarzuty”, a nie roszczenia. Innymi słowy, ma ono zastosowanie w przypadku, gdy poręczyciel odpiera roszczenia wierzyciela. Nie upoważnia on zatem do dochodzenia roszczeń przy użyciu argumentacji, którą mógłby posługiwać się dłużnik główny.

W tych okolicznościach zarzut pozwanego w przedmiocie braku legitymacji strony powodowej Sąd uznał za uzasadniony i na podstawie art. 15 k.s.h. w zw. z art. 17 § 1 k.s.h. oraz 883 § 1 k.c. w zw. z art. 6 k.c. dochodzone roszczenie oddalił.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., czyli przy zastosowaniu zasady odpowiedzialności za jego wynik. Na koszty należne pozwanemu od powoda w łącznej wysokości 3.617 zł złożyły się kwota 3.600 zł tytułem wynagrodzenia pełnomocnika pozwanego na podstawie § 2 pkt. 5) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa. Na podstawie § 2 ust. 3 w zw. z § 6 pkt 5) Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 03 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu zasądził na rzecz radcy prawnego A. M. ze Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Bydgoszczy kwotę 4.500,69 zł tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną powodowi z urzędu oraz wydatków z tym związanych zgodnie z załączonym spisem kosztów.

Apelację od wyroku złożył powód (osobiście oraz reprezentowany przez pełnomocnika z urzędu). Skarżący zaskarżył wyrok w całości i zarzucił naruszenie przepisów postępowania:

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez swobodną ocenę dowodów, tj. kwestionowanie legitymacji powoda jako strony postępowania, podczas gdy wynikała ona zarówno ze stosunku poręczenia z 6.06.2016 r. (w apelacji błędnie podano rok 2018), jak i cesji z 30.08.2018 r.,

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez wadliwą ocenę zeznań świadka – pani D. B., w zakresie w którym Sąd dał wiarę jej zeznaniom co do przebiegu współpracy stron, szczególnie uznania, że to pozwany pozyskał ofertę cenową i techniczną bezpośrednio od spółki (...) i na tej podstawie firma (...) opracowała ofertę dla pozwanego, która przedstawiono powodowi, podczas gdy było odwrotnie – to powód uzgodnił szczegóły i otrzymał ofertę cenową wraz z techniczną i przekazał ją pozwanemu jako ajentowi, czy też pośrednikowi z prośbą o przedstawienie oferty zakupu, tym samym zeznania D. B. uznał za fałszywe,

- art. 233 § 1 k.p.c. przez wadliwe danie wiary dowodowi w postaci faktury firmy (...)na dodatkowy okres gwarancji, którą został obciążony powód, podczas gdy zawarty kontrakt opiewał na cenę ryczałtową, a sporna faktura przekraczała ten ryczałt, tym samym pozwany otrzymał od powoda bezzasadnie zawyżoną kwotę, o kwotę z tej dodatkowej faktury,

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez uznanie, że sporna faktura od firmy (...) była zaakceptowana przez powoda, podczas gdy nie miało to miejsca,

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez wadliwe uznanie, że spór dotyczy także zobowiązań pozwanego względem powoda w zakresie wykonywania zgłoszeń i usuwania usterek związanych z gwarancją i rękojmią, podczas gdy istota sporu dotyczy tylko bezzasadnego i bezpodstawnego wzbogacenia się pozwanego,

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez pominiecie istotnego dowodu, że powód udzielił pozwanemu cesji należności do inwestora – (...) na kwotę brutto 2.141.401,68 zł, tj. całej wartości wynikającej z umowy dostawy nr (...) z dnia 8.03.2017 r. wraz z dodatkowymi warunkami wydłużonej gwarancji dla urządzeń stanowiących przedmiot umowy. Było to zamówienie publiczne dla wojska rozliczane także w formie ryczałtowej, wobec tego powód nie mógł żądać od zamawiającego dodatkowych pieniędzy i zapłacił je z własnych pieniędzy pochodzących z wpłaconej kaucji,

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez pominiecie oceny potrąceń i kompensat dokonanych przez powoda z pozwanym, potrącenia były dokonywane przez powoda ze względu na wady dostarczonych urządzeń w łącznej kwocie 405.748,45 zł, a wiec znacznie przekraczały poręczenie osobiste powoda w kwocie 340.000 zł, powód składał noty obciążeniowe, które zmniejszały dług spółki i zobowiązanie z tytułu poręczenia, które w istocie wygasło, gdyż opiewało na niższą kwotę (dług osobisty przestał istnieć).

Wskazując na powyższe zarzuty powód domagał się zmiany zaskarżonego wyroku i uwzględnienia powództwa w całości oraz zasądzenia na jego rzecz od pozwanego kosztów postępowania apelacyjnego.

Uzupełniając apelację pełnomocnik powoda podniosła kolejne zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego:

- art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 229 k.p.c. poprzez ustalenie faktu niezgodnie z rzeczywistym stanem rzeczy, że zamawiający (tj. (...)) dokonała zapłaty kwoty 54.492,25 zł brutto, podczas gdy jest to nielogiczne, bowiem przeczy temu ustalony prawidłowo fakt, że to powód na podstawie umowy poręczenia wpłacił pozwanemu kaucję zabezpieczającą na poczet zobowiązań (...)względem pozwanego, zaś pozwany nie przedstawił żadnego dowodu na to, że kaucja została powodowi zwrócona i nie zaprzeczył faktowi potrącenia ww. należności z wpłaconej przez powoda kaucji, a nawet w piśmie z 10.05.2022 r. pośrednio to przyznał,

- art. 230 k.p.c. przez brak uznania za przyznany faktu, że do zapłaty kwoty 54.492,25 zł brutto wynikającej z faktury wystawionej przez pozwanego doszło przez potrącenie z kaucji wpłaconej przez powoda, choć strona pozwana temu nie przeczyła,

- art. 227 k.p.c., art. 299 k.p.c. i art. 235 ²§1 pkt 2 k.p.c. poprzez pominiecie dowodu z przesłuchania stron, choć dowód ten mógł wykazać fakty sporne, istotne dla rozstrzygnięcia lub nieudowodnione, w konsekwencji czego doszło do niezasadnego uznania, że powodowi nie przysługuje legitymacja czynna i z tej przyczyny oddalono powództwo,

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez sprzeczność ustaleń ze zgromadzonym materiałem dowodowym, tj. brak dostrzeżenia, że stanowisko powoda uległo uzupełnieniu w dalszych pismach procesowych po ustanowieniu pełnomocnika z urzędu i od tej pory powód kwestionował również zasadność wystawienia faktury VAT z tytułu gwarancji na urządzenia (...), a nie tylko w związku z gwarancją (...),

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez niezgodne z rzeczywistym stanem rzeczy ustalenie, że opłata za gwarancję (...)oraz rękojmię i gwarancję (...) opiewała na kwotę 44.307,83 zł netto, co jest nielogiczne w sytuacji, gdy żaden dokument, w tym umowa o przedłużeniu gwarancji nie potwierdza zgodnego ustalenia odrębnego wynagrodzenia za to, zaś wynagrodzenie ustalone w dokumencie dostawy (str. 2) na kwotę 1.740.976,97 zł netto i załącznikach do niej, znajduje odzwierciedlenie w wystawionych fakturach VAT, wyjąwszy kwestionowaną fakturę na kwotę 54.492,25 zł brutto, która powiększałaby wynagrodzenie umowne ponad ustaloną kwotę,

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez uznanie za wiarygodne zeznań D. B., choć ocena ta jest niezgodna z zasadami doświadczenia życiowego zważywszy na to, że zeznania świadek są sprzeczne z prawidłowym ustaleniem Sadu i instancji, że to (...) złożyła zapytanie ofertowe do producentów urządzeń marek (...) i (...), w konsekwencji czego doszło do uznania, że kwota 54.492,25 zł brutto była kwotą należną pozwanemu.

W oparciu o powyższe pełnomocnik powoda wniosła o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu apelacji pełnomocnik powoda wskazała, że Sąd niezasadnie ograniczył subsumpcje do przyjętych w podstawie rozstrzygnięcia norm prawa materialnego i w ogóle nie zbadał podstawy prawnej wskazywanej przez powoda, w szczególności w stanowisku końcowym z dnia 1 sierpnia 2022 r., mianowicie powołanych przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, gdzie jednocześnie nadmienił, że można rozważyć czy dokonane przez pozwanego zaliczenie kaucji wpłaconej przez powoda na poczet nieistniejącego zobowiązania (...), w sprzeczności do łączącej powoda z pozwanym umowy poręczenia, stanowi nienależyte wykonanie zobowiązania. Wielowątkowość występująca w sprawie mogła utrudnić tę kwalifikację. Należałoby rozważyć zastosowanie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, zaś gdyby zakwalifikować zaliczenie kaucji na poczet nieistniejącego zobowiązania, jako nienależyte wykonanie umowy poręczenia, to należałoby rozważyć zastosowanie art. 471 k.c. Sąd Rejonowy w ogóle nie wziął pod uwagę możliwości zastosowania tych norm prawa materialnego.

W odpowiedzi na apelację, pozwany wniósł o jej oddalenie i zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania odwoławczego od powoda, a także o pominiecie dowodów załączonych do apelacji i o przeprowadzenie dowodu z wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z dnia 26 września 2022 r., sygn. akt VIII GC 350/20 wraz z uzasadnieniem, na fakt dochodzenia przez powoda roszczenia z tytułu nienależytego wykonania umowy poręczenia z dnia 6 czerwca 2016 r. wobec pozwanego w innym postępowaniu sądowym.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wniesiona przez powoda okazała się zasadna, a jej skutkiem była konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku oraz przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Na wstępie należało zaznaczyć, że wytoczenie innej sprawy przed Sądem Okręgowym w Bydgoszczy o sygn. akt VIII GC 350/20, dotyczącej roszczenia powoda o zapłatę kwoty 340.000 zł nie miało znaczenia dla oceny możliwości rozpoznania niniejszej sprawy. Zgodnie z dyspozycją art. 192 pkt 1 k.p.c., z chwilą doręczenia pozwu nie można w toku sprawy wszcząć pomiędzy tymi samymi stronami nowego postępowania o to samo roszczenie. Przepis ten nie ogranicza jednak na obecnym etapie Sądu rozpoznającego niniejszą sprawę, gdyż to w tej sprawie wcześniej doszło do doręczenia odpisu pozwu pozwanemu – w dniu 12.05.2021 r. (k. 79 akt), niż w sprawie rozpoznawanej przed Sądem Okręgowym o sygn. akt VIII GC 350/20 (zarządzenie o doręczeniu pozwu wydano tam dopiero 29.09.2021 r.) Skoro zatem orzeczenie w drugiej sprawie nie jest dotąd prawomocne, nie ma w niniejszej sprawie podstawy do odrzucenia pozwu z uwagi na art. 192 k.p.c. w zw. z art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c., czy też z uwagi na prawomocne osądzenie sprawy o to samo roszczenie w oparciu o przepis art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.

Przechodząc do oceny zarzutów apelacji należy wskazać, że zgodnie z art. 386 § 4 k.p.c. sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy.

Pojęcie „istoty sprawy” dotyczy jej aspektu materialnego, zatem nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi wówczas, gdy sąd nie zbada tak rozumianej podstawy pozwu, jak też skierowanych do niego zarzutów merytorycznych, nie odnosząc się w swoim rozstrzygnięciu do tego, co jest przedmiotem sprawy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2002 r., IV CKN 1298/00, LEX nr 80271). W orzecznictwie podkreśla się, że „nierozpoznanie istoty sprawy” zachodzić może nie tylko wówczas gdy wyrok nie zawiera rozstrzygnięcia co do przedmiotu sprawy, wyznaczonego treścią i materialno-prawną podstawą żądania powoda, lecz także i wówczas gdy zaniechano zbadania materialno-prawnych, bądź będących ich następstwem, procesowych zarzutów podniesionych przez pozwanego. Ma to więc miejsce nie tylko wówczas gdy sąd odmawia dalszego prowadzenia sprawy bezpodstawnie przyjmując skuteczność zarzutów pozwanego (przedwcześnie oddalając powództwo), lecz także i wtedy gdy nie rozpoznaje żądania pozwu w aspekcie wszystkich twierdzeń powoda lub też pomija i pozostawia poza swoją oceną merytoryczne zarzuty podniesione przez pozwanego (zob. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999, nr 1, poz. 22 oraz postanowienie tego Sądu z dnia 28 marca 2018 r., V CZ 17/18, LEX nr 2495977).

Nierozpoznanie istoty sprawy nie jest wprawdzie równoznaczne z samymi tylko niedokładnościami postępowania, polegającymi na tym, że sąd pierwszej instancji nie wziął pod rozwagę wszystkich dowodów, które mogły służyć do należytego rozpoznania sprawy lub nie rozważył wszystkich okoliczności (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 kwietnia 2015 r., , LEX nr 1683420, czy z dnia 17 czerwca 2015 r., I CZ 47/15, LEX nr 1746420). Dojdzie do niego jednak w sytuacji gdy sąd pierwszej instancji dokona oceny prawnej roszczenia bez oparcia jej o właściwie ustaloną podstawę faktyczną i w sprawie zachodzić będzie potrzeba poczynienia po raz pierwszy ustaleń faktycznych niezbędnych dla rozstrzygnięcia (zob. m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2015 r., I CZ 68/15, LEX nr 1930435), a także wówczas, gdy sąd meriti nie wyjaśni i pozostawi poza oceną okoliczności faktyczne, stanowiące przesłanki zastosowania prawa materialnego, będącego właściwą podstawą roszczenia (tak Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 20 lipca 2006 r., V CSK 140/06, LEX nr 1101691). Przenoszenie w takiej sytuacji procesowej ciężaru konstruowania podstawy faktycznej rozstrzygnięcia do sądu drugiej instancji wypaczałoby sens dwuinstancyjnego postępowania sądowego zagwarantowanego stronom w art. 176 ust. 1 Konstytucji (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2021 r., I CZ 86/20, LEX nr 3114677).

Oddalenie przez Sąd pierwszej instancji powództwa z powodu braku legitymacji procesowej czynnej, w razie stwierdzenia w postępowaniu apelacyjnym, że legitymacja ta jednak przysługuje, jest w orzecznictwie, za aprobatą doktryny, jednoznacznie kwalifikowana jako nierozpoznanie istoty sprawy, które usprawiedliwia wydanie wyroku kasatoryjnego (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 marca 2022 r., sygn. akt III CZ 71/22, LEX nr 3404723 oraz powołane tam orzeczenia).

W niniejszej sprawie bez żadnych wątpliwości zachodzi przypadek nierozpoznania istoty sprawy z tej ostatniej przyczyny. Sąd Rejonowy, pomimo przedstawienia przez stronę powodową podstawy faktycznej swojego żądania, a nawet mimo sprecyzowania ostatecznie również możliwych podstaw materialnych żądanego roszczenia, a także mimo częściowo prawidłowych ustaleń dotyczących zaistniałych między stronami stosunków prawnych, w tym przysporzenia majątkowego ze strony powoda na rzecz pozwanego w postaci wpłaty dnia 16 czerwca 2016 r. kaucji w kwocie 340.000 zł na zabezpieczenie należności pozwanego względem powoda z tytułu udzielonego poręczenia, wadliwie uznał, że powodowi nie służy legitymacja do dochodzenia zwrotu części tej kaucji, oceniając kwestię legitymacji procesowej jedynie pod kątem nieważnej, zdaniem Sądu Rejonowego, umowy cesji i treści art. 883 k.c. Sąd Rejonowy wywiódł wniosek o braku legitymacji procesowej powoda z uwagi na stwierdzoną nieważność umowy cesji wierzytelności z 30 sierpnia 2018 r. (czyli umowy zawartej dwa lata po wpłacie kaucji i nie mającej istotnego znaczenia dla oceny stosunku stron wynikającego z wpłaty kaucji na zabezpieczenie poręczenia udzielonego przez powoda pozwanemu), a także ewentualnie z uwagi na fakt, że poręczycielowi na podstawie art. 883 § 1 k.c. przysługują wyłącznie zarzuty przysługujące dłużnikowi, nie może natomiast występować z roszczeniem (co również nie dotykało istoty rozpoznawanego zagadnienia).

W ocenie Sądu Okręgowego, rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego odnosiło się do zupełnie innych i nieistotnych z punktu widzenia rozpoznania niniejszej sprawy okoliczności. Fakt zawarcia umowy cesji wierzytelności przysługujących (...)na powoda K. M. (1) w stanie faktycznym przedstawionym w sprawie nie mógł mieć znaczenia dla oceny podstaw zgłoszonego w niniejszym pozwie żądania dotyczącego stosunku osobistego powoda z pozwanym, a nie jakichkolwiek roszczeń(...)Wobec tego rację należało przyznać stronie apelującej że rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o inną podstawę faktyczną, niż wskazana przez powoda.

Należy w tym miejscu wyjaśnić, że żądanie pozwu indywidualizują przytoczone okoliczności faktyczne, natomiast powód nie ma obowiązku podania podstawy prawnej dochodzonego roszczenia (da mihi factum, dabo tibi ius). Przez podanie okoliczności faktycznych - uzasadniających zgłoszone żądanie - należy rozumieć sytuację, w której powód opisuje w pozwie konkretne wydarzenia, z którymi wiąże powstanie po jego stronie określonego roszczenia wobec pozwanego. Wymóg wskazania w pozwie faktów, na których powód opiera swoje żądanie określa art. 187 § 1 pkt 2 k.p.c., zaś kwalifikacja materialnoprawna tego stanu faktycznego należy do sądu. Oznacza to, że sąd może orzekać jedynie o roszczeniach, które wynikają z faktów przytoczonych przez powoda. Podstawą orzeczenia nie mogą być zaś okoliczności faktyczne, których powód nie objął swymi twierdzeniami. Art. 321 k.p.c. statuuje jedną z fundamentalnych zasad procesu cywilnego (zasadę dyspozytywności). Zgodnie z nią, sąd nie może uwzględnić roszczenia w oparciu o inną podstawę faktyczną niż podana w pozwie, czyli nie może orzec ponad żądanie pozwu. Związanie sądu granicami żądania obejmuje nie tylko wysokość i rodzaj dochodzonego świadczenia, ale także elementy motywacyjne uzasadniające żądanie. Jak podniósł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 maja 2008 r., sygn. akt III CSK 17/2008, sąd orzeka o roszczeniach, które wynikają z faktów przytoczonych przez powoda.

Innymi słowy, przyjęcie przez Sąd innej podstawy rozstrzygnięcia, niż wskazana w pozwie nie stanowi wyjścia poza granice żądania w ujęciu art. 321 § 1 k.p.c., natomiast oparcie wyroku na podstawie faktycznej niepowołanej przez powoda jest orzeczeniem ponad żądanie w rozumieniu art. 321 k.p.c. W orzecznictwie panuje również zgodność co do tego, iż związanie granicami żądania nie oznacza, że Sąd jest związany w sposób bezwzględny samym sformułowaniem zgłoszonego żądania. Jeżeli treść żądania jest sformułowana niewyraźnie, niewłaściwie, nieprecyzyjnie, to Sąd może, a nawet ma obowiązek odpowiednio je zmodyfikować, jednakże zgodnie z wolą powoda i w ramach podstawy faktycznej powództwa. Ingerencja Sądu nie może być w tym zakresie zbyt daleko idąca, chodzi o nadanie objawionej w treści pozwu woli powoda, poprawnej jurydycznie formy (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia: 28 czerwca 2007 r., sygn. akt IV CSK 115/07, LEX nr 358817 i z 8 lipca 2011 r., sygn. akt IV CSK 536/10, LEX nr 1084734).

W rozpoznawanej sprawie powód formułując żądanie zapłaty oraz przytaczając okoliczności faktyczne dla jego uzasadnienia, w sposób dostateczny zindywidualizował swoje roszczenie procesowe, mające być przedmiotem rozstrzygnięcia Sądu. Zostało ono wprost określone w pozwie jako nienależne świadczenie w kwocie 44.301,83 zł, które miał otrzymać od powoda pozwany. Ponadto z uwagi na fakt ustanowienia przez Sąd Rejonowy dla powoda pełnomocnika z urzędu, wymagało uwzględnienia uzupełnienie stanowiska strony powodowej przez profesjonalnego pełnomocnika procesowego. Sąd Rejonowy zresztą, uwzględnił to uzupełnione stanowisko powoda z pisma z dnia 25 kwietnia 2022 r. i dowody z nim złożone, skoro przedmiotem swoich ustaleń uczynił w pierwszej kolejności umowę poręczenia zawartą przez strony procesu oraz fakt dokonania przez powoda na rzecz pozwanego wpłaty kaucji w dniu 16 czerwca 2016 r.

W tej sytuacji niedopuszczalne było stwierdzenie Sądu pierwszej instancji, że powodowi nie służy legitymacja do dochodzenia wpłaconej z jego osobistego majątku kwoty (jej części), jedynie w oparciu o stwierdzenie nieważności umowy cesji i niemożności dochodzenia roszczenia w oparciu o treść art. 883 k.c. Co do zasady, dokonując rozporządzenia majątkiem w postaci środków pieniężnych strona uzyskuje roszczenie o ich zwrot w razie niepełnienia (nieistnienia) podstaw tego rozporządzenia. Zarówno przepisy o nienależnym świadczeniu, jak i przepisy o odpowiedzialności ex contractu z tytułu niewłaściwego wykonania zobowiązania – w tym wypadku, zdaniem powoda, przez niezgodne z porozumieniem jej pobranie, umożliwiały powodowi dochodzenie roszczenia, które uznał za zasadne. Rzeczą Sądu Rejonowego było więc dokonanie własnej kwalifikacji prawnej stanu faktycznego opisanego przez powoda. Uznanie braku legitymacji procesowej powoda doprowadziło w przedmiotowym wypadku do całkowitego zaniechania zbadania faktów mających istotne znaczenie dla oceny roszczenia powoda.

W tym miejscu należy zauważyć, że skoro kaucja wpłacona przez powoda pozwanemu w dniu 16 czerwca 2016 r., bezspornie miała na celu zabezpieczenie należności pozwanego z tytułu poręczenia udzielonego pozwanemu przez powoda, to mogła ona dotyczyć tylko poręczonych wierzytelności. Dotyczyła zatem określonych w § 1 umowy poręczenia z 6 czerwca 2016 r. wierzytelności z tytułu zakupów dokonywanych przez (...) z asortymentu pozwanego na odroczony termin płatności, a także wierzytelności uznanej w § 1 ust. 2 umowy na kwotę 120.725,69 zł oraz odsetek za opóźnienie w zapłacie tych należności (§ 2 ust. 1 umowy poręczenia – k. 150-150v akt).

Zatem, po ponownej ocenie kwestii legitymacji procesowej powoda, dokonanej w wyniku analizy wszystkich twierdzeń i podstaw roszczenia wskazywanych przez powoda, przedmiotem rozpoznania w sprawie powinno być ustalenie, czy pozwany miał prawo pobrać z kaucji wpłaconej przez powoda kwotę dochodzoną pozwem, wynikającą z faktury wystawionej 27 kwietnia 2017 r. przez pozwanego na (...) za zakup dodatkowych gwarancji (k. 16 akt) i czy odbyło się to zgodnie z umową stron. Jasnym jest również, że jeśli pozwany nie miał podstaw do obciążenia (...)kwotą należności za dodatkowe okresy gwarancji udzielonych przez producentów sprzedanych urządzeń, to tym samym poręczyciel nie miał obowiązku zapłacenia tej kwoty. Co za tym idzie pozwany nie miał prawa pobrać tej kwoty z posiadanej kaucji, a jeśli tego dokonał to było to sprzeczne z umową poręczenia i podstawą wpłaty kaucji.

W pierwszej kolejności należy zatem zbadać charakter prawny umowy stron z dnia 6 czerwca 2016 r., nazwanej przez strony umową poręczenia (która zawiera też postanowienia dotyczące kaucji), a w dalszej kolejności, czy w oparciu o postanowienia tej umowy, pozwany mógł pobrać kwotę dochodzoną pozwem.

Jak przyjmuje się w orzecznictwie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2018 r., sygn. akt I CSK 349/17, LEX nr 2475056), umowa kaucji nie jest unormowana w sposób kompleksowy. Jej fragmentaryczna regulacja jest zawarta w art. 102 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2017 r. poz. 1876 z późn. zm.), według którego w celu zabezpieczenia wierzytelności banku dłużnik lub osoba trzecia może przenieść określoną kwotę w złotych lub w innej walucie wymienialnej na własność banku, bank zaś nie ma obowiązku zwrotu części kwoty przyjętej na własność, równej niespłaconej sumie zadłużenia wobec banku, odsetek i prowizji oraz innych kosztów poniesionych przez bank w związku z odzyskaniem wierzytelności (por. również art. 147 i n. ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. - Prawo zamówień publicznych, tekst jedn.: Dz. U. z 2017 r. poz. 1579 z późn. zm. i art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 r. o niektórych zabezpieczeniach finansowych, tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 891). W piśmiennictwie umowę kaucji uznaje się za umowę realną, na podstawie której dłużnik przenosi na własność wierzyciela pieniądze lub inne rzeczy zamienne celem zabezpieczenia ewentualnych roszczeń, jakie mogą powstać z istniejącego między nimi stosunku prawnego. Realny i zabezpieczający charakter umowy kaucji akcentuje się również w judykaturze (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2011 r., V CSK 204/10, niepubl., i z dnia 25 maja 2016 r., V CSK 481/15, niepubl.).

W świetle utrwalonego poglądu ocena, jakiego rodzaju zabezpieczenie strony uzgodniły posługując się pojęciem "kaucja", powinna być dokonywana in casu i wymaga dokonania wykładni oświadczeń woli, uwzględniającej całokształt postanowień umownych (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2015 r., I CSK 1005/14, niepubl., i z dnia 10 listopada 2016 r., IV CSK 78/16, niepubl.).

Odnośnie zaś poręczenia, trzeba pamiętać, że podstawową cechą umowy poręczenia jest jej akcesoryjność. Oznacza to, że zobowiązanie poręczyciela pozostaje w stosunku zależności do zobowiązania dłużnika głównego i zasadniczo dzieli jego los. W przypadku zaspokojenia wierzyciela przez dłużnika lub przez osobę trzecią albo w przypadku wygaśnięcia wierzytelności z innych tytułów wygasa również zobowiązanie poręczyciela. Tym samym odpowiedzialność poręczyciela jest uzależniona od istnienia ważnego zobowiązania dłużnika, którego poręczyciel dług poręczył. O akcesoryjności poręczenia przesądza także zależność między zakresem odpowiedzialności poręczyciela a rozmiarem zobowiązania dłużnika, co przekłada się na odpowiedzialność poręczyciela również za wszelkie dodatkowe zobowiązania przewidziane zobowiązaniem głównym (np. odsetki, koszty postępowania) (por. Gawlik Zdzisław. Art. 876. W: Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania - część szczególna, wyd. II. Lex, 2014 r.). Przy czym nie budzi wątpliwości, że zobowiązanie poręczyciela nie może wykraczać poza zakres zobowiązania głównego, może natomiast zostać w stosunku do niego ograniczone (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 2001 r., sygn. akt V CKN 365/00, Lex nr 1211270).

Trzeba podkreślić, iż granice akcesoryjności poręczenia nie zostały przez ustawodawcę wyraźnie wytyczone. Nie ma wątpliwości, że poręczyciel nie będzie ponosił odpowiedzialności wobec wierzyciela wówczas, gdy zobowiązanie główne okaże się nieważne; jeżeli jednak ważność zobowiązania nie budzi wątpliwości, wówczas poręczyciel jest odpowiedzialny nie tylko za spełnienie świadczenia głównego, lecz nadto poręcza za wszystkie dodatkowe zastrzeżenia przewidziane w treści zobowiązania głównego, a więc w szczególności za należności uboczne, jak zwłaszcza odsetki (wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu z 25 maja 2017 r., sygn. akt XVIII C 183/15, LEX nr 2374965).

Można też wskazać za Sądem Najwyższym, który w wyroku z dnia 21 kwietnia 2016 r., sygn. akt III CSK 245/15 wskazał, że „spełnienie świadczenia będącego przedmiotem cudzego długu przez osobę trzecią - co do zasady - nie stanowi przypadku bezpodstawnego wzbogacenia, ponieważ przesłanki dopuszczalności i skutki takiego działania zostały uregulowane w przepisach szczególnych, np. art. 518, art. 452 k.c., określających przypadki dopuszczalności działania w sferze cudzego interesu. Mając na uwadze wynikające z zasady autonomii każdego podmiotu prawa cywilnego, prawo do samodzielnego kształtowania swojej sytuacji prawnej, należy opowiedzieć się przeciwko zastosowaniu instytucji bezpodstawnego wzbogacenia do sytuacji świadomego i niemającego podstawy prawnej działania w sferze interesu prawnego wzbogaconego. Roszczenie takie powinno być rozważane w pierwszej kolejności na podstawie art. 410 i 411 k.c., dlatego podmiot, który spełnił świadczenie z nieważnej umowy powinien żądać jego zwrotu, jako nienależnie uzyskanego, od swojego kontrahenta. Artykuł 518 k.c. przewidujący subrogację ustawową wyłącza zastosowanie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu tylko w takim zakresie, w jakim dochodzi do wstąpienia w prawa zaspokojonego wierzyciela. Nie jest natomiast wyłączone stosowanie tych przepisów do żądania zwrotu świadczeń lub zwrotu ich wartości w sytuacji, w której doszło do spłaty cudzego długu w wykonaniu zobowiązania wynikającego z nieważnej czynności prawnej”.

W ocenie Sądu tym bardziej rozważenia wymagałoby rozważenie zastosowania tych przepisów do żądania zwrotu świadczeń lub zwrotu ich wartości w sytuacji, w której poręczyciel nie miał wpływu na fakt pobrania przez pozwanego środków wpłaconych tytułem kaucji.

Należy też przywołać jedno z ostatnich orzeczeń Sądu Najwyższego dotyczące gwarancji w procesie budowlanym – postanowienie z dnia 30 maja 2022 r., sygn. akt I CSK 1776/22, w którego uzasadnieniu SN wyjaśnił, że pobranie gwarancji, mimo braku przesłanek merytorycznych, powinno skutkować obowiązkiem jej zwrotu na rzecz uprawnionego, niezależnie od tego jaka byłaby podstawa roszczenia (art. 405 k.c. czy art. 471 k.c.). W przypadku, w którym gwarant realizuje na rzecz beneficjenta gwarancję zgodnie z jego wezwaniem, mimo braku merytorycznych przesłanek ze stosunku podstawowego, roszczenia wykonawcy wobec beneficjenta gwarancji (zamawiającego) mogą być dochodzone na podstawie odpowiedzialności kontraktowej za szkodę, a kwota pobrana bezpodstawnie przez inwestora z gwarancji może być kwalifikowana jako szkoda wykonawcy (art. 471 k.c.).Nie można jednak wykluczyć w takim stanie faktycznym odpowiedzialności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia (art. 405 k.c.), skoro zamawiający uzyskał korzyść z realizacji gwarancji, mimo braku spełnienia warunków materialnych, uzasadniających przesunięcie majątkowe między zamawiającym a wykonawcą.

Na koniec stwierdzić należy, że wobec przywołania przez pozwanego w postępowaniu apelacyjnym faktu, iż pomiędzy stronami toczy się przed Sądem Okręgowym w Bydgoszczy inne postępowanie, w którym powód domaga się od pozwanego zwrotu całej kwoty 340.000 zł (sygn. akt VIII GC 350/20), rozważenia wymagać będzie to, jaki ewentualnie wpływ mogłoby mieć to postępowanie na wynik postępowania w niniejszej sprawie. W chwili obecnej wyrok Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z dnia 26 września 2022 r., wydany w sprawie VIII GC 350/20 nie jest jeszcze prawomocny.

Biorąc zatem pod uwagę wszystkie powyższe okoliczności stwierdzić należy, że Sąd pierwszej instancji błędnie uznał, iż powód nie posiada w niniejszym postępowaniu legitymacji procesowej, gdyż zaniechał dokonania oceny tej przesłanki pod kątem wszystkich twierdzeń i podstaw roszczenia wskazywanych przez powoda i tym samym nie odniósł się do tego, co było przedmiotem sprawy. W rezultacie Sąd nie zbadał podstawy materialnej dochodzonego roszczenia.

Konsekwencją nierozpoznania istoty sprawy stała się więc konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. wraz z koniecznością rozstrzygnięcia o kosztach instancji odwoławczej (art. 108 § 2 k.p.c).

Sylwia Durczak-Żochowska Elżbieta Kala Marcin Winczewski