Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Bydgoszczy

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 30 kwietnia 2019 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy uwzględnił w części powództwo J. Z. przeciwko (...) zasądzając od pozwanego na rzecz powoda kwotę 40.513,12 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 4 października 2015 r. do dnia zapłaty, oddalił powództwo w pozostałej części, a ponadto zasądził od pozwanego na rzecz powoda koszty procesu przy ustaleniu, że powód wygrał sprawę w 77 %, a pozwany w 23 %, pozostawiając szczegółowe ich wyliczenie referendarzowi sądowemu, jak również orzekł o obciążeniu stron wydatkami poniesionymi tymczasowo przez Skarb Państwa.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy oparł o opisane poniżej ustalenia faktyczne i rozważania.

Powód J. Z. prowadzi działalność gospodarczą pod firmą (...) - J. Z., w ramach której w przeważająco zajmuje się wykonywaniem robót budowlanych związanych z wnoszeniem budynków mieszkalnych i niemieszkalnych.

Pozwany (...) reprezentowany przez (...) w B. przeprowadził przetarg nieograniczony publiczny na wykonanie inwestycji pn. „Termomodernizacja budynków mieszkalnych położonych w B. przy ul. (...) oraz (...)”. Przedmiot zamówienia został podzielony na dwa zadania:

1.  termomodernizacja budynku mieszkalnego wielorodzinnego przy ul. (...) w B. (działka nr (...), obręb (...)), obejmująca wymianę stolarki okiennej, docieplenie ścian budynku styropianem, remont kominów, remont schodów oraz podestów zewnętrznych, wymianę rynien i rur spustowych, wymianę obróbek blacharskich, wykonanie instalacji odgromowej, wzmocnienie i naprawę ścian zewnętrznych, wykonanie izolacji pionowej budynku poniżej terenu, częściową wymianę deskowania, ocieplenie dachu metodą wtryskową oraz montaż zadaszeń z poliwęglanu na konstrukcji stalowej nad drzwiami wejściowymi do budynku;

2.  termomodernizacja budynku mieszkalnego wielorodzinnego przy ul. (...) w B. (działka nr (...), obręb (...)), obejmująca wymianę stolarki okiennej, docieplenie ścian budynku styropianem, remont kominów, remont schodów oraz podestów zewnętrznych, wymianę rynien i rur spustowych, wymianę obróbek blacharskich, wykonanie instalacji odgromowej, wzmocnienie i naprawę ścian zewnętrznych, wykonanie izolacji pionowej budynku poniżej terenu, ocieplenie dachu metodą wtryskową oraz montaż zadaszeń z poliwęglanu na konstrukcji stalowej nad drzwiami wejściowymi do budynku.

Szczegółowy zakres robót został określony w przedmiarach robót, natomiast sposób ich wykonania - w projektach budowlanych.

W punkcie 11.19. SIWZ wskazano, że z uwagi na ryczałtową formę wynagrodzenia wykonawcy, zamawiający nie wymaga sporządzenia i załączenia do oferty „kosztorysu ofertowego”. W przypadku, gdy wykonawca załączy jednak do oferty kosztorys ofertowy, zamawiający nie będzie weryfikował (badał) tego kosztorysu, gdyż nie jest to dokument wymagany przez specyfikację.

Powód złożył oferty realizacji zadania nr 1 oraz zadania nr 2, nie załączając do nich kosztorysów ofertowych. W piśmie z dnia 8 kwietnia 2015 r. pozwany wezwał powoda do złożenia wyjaśnień dotyczących elementów oferty mających wpływ na wysokość ceny na podstawie art. 90 ust. 1 ustawy Prawo zamówień publicznych, dotyczących oferty na realizację zadania nr 1. W odpowiedzi na powyższe, powód podtrzymał zaoferowaną cenę za wykonanie przedmiotowego zadania, przedstawiając jednocześnie pozwanemu kosztorys ofertowy na jego realizację. Powód na własne potrzeby przygotował również kosztorys ofertowy na realizację zadania nr 2.

W dniu 29 kwietnia 2015 r. pozwany, jako zamawiający oraz powód, jako wykonawca zawarli: umowę nr (...), której przedmiot stanowiła termomodernizacja budynku mieszkalnego wielorodzinnego przy ul. (...) w B. (działka nr (...), obręb (...)), umowę nr (...) na termomodernizację budynku mieszkalnego wielorodzinnego przy ul. (...) w B.. W § 11 umowy nr (...) strony zastrzegły, że wynagrodzenie ryczałtowe za realizację pierwszego z zadań wynosi 163.080,35 zł brutto, natomiast za realizację drugiego z zadań – 160.044,90 zł brutto. Zapłata wynagrodzenia miała nastąpić jednorazowo na podstawie faktur wystawionych przez wykonawcę po wykonaniu i odbiorze całości umówionego świadczenia. Podstawę do wystawienia faktur miały stanowić podpisane bez zastrzeżeń przez uprawnionego inspektora nadzoru (...) końcowe protokoły odbioru robót. W § 16 ust. 2 zd. 6 umowy strony postanowiły, że wartość robót zaniechanych będzie określana przez zamawiającego na podstawie ceny (wartości) cząstkowej przypisanej do zaniechanej części robót w ofercie wykonawcy, a jeśli to nie będzie możliwe, na podstawie minimalnej stawki roboczogodziny netto dla miasta B. podanej w ostatniej „Informacji o stawkach robocizny kosztorysowej oraz cenach pracy sprzętu budowlanego (...) oraz na podstawie kosztów pośrednich, zysku i kosztów zakupu materiałów na poziomie średniej krajowej podanych w ostatniej (...) j.w.”

W trakcie realizacji przez powoda zadania nr 2, po wykonaniu otworów wsypowych, okazało się, że nie jest możliwe wykonanie dociepleń stropodachów wentylowanych E., co przewidywał projekt budowlany Zadania nr 2, bowiem brak było miejsca na wykonanie warstwy dociepleniowej stropodachu, z uwagi na występującą tam szlakę. Z uwagi na stwierdzenie szlaki na całej powierzchni pomiędzy stropem nad częścią mieszkalną a poszyciem dachu, całkowicie wstrzymano prace przy wykonywaniu docieplenia stropodachu. Powód poinformował pozwanego o powyższym w piśmie z dnia 23 czerwca 2015 r. W odpowiedzi na powyższe, pozwany zawiadomił o zaniechaniu przewidywanego w projekcie wykonania docieplenia stropodachu wentylowanego metodą wtryskową.

W trakcie wykonywania przedmiotu umowy pojawiła się konieczność wykonania robót dodatkowych w postaci obsadzenia parapetów wewnętrznych z PCV w lokalach mieszkalnych i pomieszczeniach gospodarczych w ilości zgodnej z wymienioną stolarką okienną oraz wykonania robót zamiennych w postaci położenia – jako ocieplenia wokół instalacji odgromowej na ścianach budynków – zamiast styropianu – wełny mineralnej. Pozwany ustalił wartość prac dodatkowych i zamiennych w odniesieniu do Budynku (...) na kwotę 4.456,82 zł brutto, natomiast zamiennych w odniesieniu do Budynku (...) na kwotę 4.044,59 zł brutto. Natomiast według wyceny powoda wartość prac dodatkowych i zamiennych w przypadku Budynku (...) została określona na kwotę 8.714,30 zł brutto, zaś w przypadku Budynku (...) na kwotę 8.235,49 zł brutto.

Pismem z dnia 12 sierpnia 2015 r. (...) przedstawiła powodowi projekt aneksu do umowy nr (...), ustalający wartość robót zaniechanych przez powoda na kwotę 49.083,62 zł, w konsekwencji czego wynagrodzenie wykonawcy za realizację zadania nr 2 miałoby wynosić 110.961,28 zł. W odpowiedzi na powyższe, powód wskazał, że nie zgadza się z zaproponowaną przez pozwanego wyceną zaniechanych robót. Powód powołał się przy tym na zapis § 16 ust. 2 zd. 6 umowy. Powód stwierdził, że wartość zaniechanych prac, przy uwzględnieniu ceny jednostkowej za wykonanie docieplenia stropodachu metodą wtryskową w kwocie 15 zł/m ² netto, wynosi 8.722,44 zł. Powód nie podpisał projektu aneksu.

W dniu 3 września 2015 r. zostały podpisane protokoły odbioru końcowego robót budowlanych wykonanych na podstawie umów nr (...) oraz aneksów do przedmiotowych umów. Prace budowlane zostały odebrane bez zastrzeżeń. W trakcie odbioru, przedstawiciele pozwanego kontrolowali również prace wykonane przez powoda wewnątrz budynków.

W dniu 3 września 2015 r. powód wystawił pozwanemu fakturę VAT nr (...) na kwotę 151.322,46 zł brutto z tytułu termomodernizacji budynku mieszkalnego wielorodzinnego przy ul. (...) w B. – umowa nr (...) z dnia 29 kwietnia 2015 r. i aneks nr (...) z dnia 7 sierpnia 2015 r., której termin płatności wyznaczono na dzień 3 października 2015 r. (...) w piśmie z dnia 11 września 2015 r. stwierdziła, że w/w faktura VAT zostanie zapłacona w wysokości 110.961,28 zł brutto, tj. do kwoty 160.044,90 zł brutto pomniejszonej o kwotę 49.083,62 zł, obejmującej koszt brutto robót zaniechanych dotyczących niewykonania prac związanych z dociepleniem stropodachu, obliczonych przez zamawiającego.

Również w dniu 3 września 2015 r. powód wystawił pozwanemu następujące faktury VAT za wykonanie robót dodatkowych: a) obejmujących wynagrodzenie za roboty dodatkowe do umowy nr (...): nr (...) na kwotę 3.975,49 zł brutto, nr (...) na kwotę 4.207,12 zł brutto, b) obejmujących wynagrodzenie za roboty dodatkowe do umowy nr (...): nr (...) na kwotę 4.188,04 zł brutto nr (...) na kwotę 4.341,11 zł brutto. Termin płatności ww. faktur VAT został określony na dzień 3 października 2015 r

W dniu 22 września 2015 r. pozwany przeprowadził jednostronny odbiór robót dodatkowych objętych protokołem konieczności z dnia 31 lipca 2015 r., w czasie którego stwierdzono istnienie usterek opisanych szczegółowo w notatce. Przedstawiciel powoda nie uczestniczył w ww. odbiorze wobec uznania przez powoda, że roboty dodatkowe zostały odebrane w ramach protokolarnego odbioru, mającego miejsce w dniu 3 września 2015 r.

W piśmie datowanym na dzień 15 grudnia 2015 r. powód wezwał pozwanego do zapłaty łącznej kwoty 57.072,94 zł, obejmującej następujące należności: 40.361,18 zł z tytułu pozostałej części niezapłaconej faktury VAT nr (...), 4.188,04 zł z tytułu niezapłaconej faktury VAT nr (...), 4.341,11 zł z tytułu niezapłaconej faktury VAT nr (...), 3.975,49 zł z tytułu niezapłaconej faktury VAT nr (...), 4.207,12 zł z tytułu niezapłaconej faktury VAT nr (...). W odpowiedzi na powyższe, pozwany podtrzymał swoje dotychczasowe stanowisko w zakresie odmowy zapłaty kwoty 40.361,18 zł.

Pozwany na poczet faktury VAT nr (...) uiścił na rzecz powoda kwotę 110.961,28 zł, na poczet faktury VAT nr (...) kwotę 243,72 zł, zaś na poczet faktury VAT nr (...) kwotę 4/207,12 zł.

Wartość robót zaniechanych przy termomodernizacji budynku przy ul. (...) w B. w postaci docieplenia stropodachu wentylowanego metodą wtryskową według cen wskazanych przez powoda w kosztorysie ofertowym dotyczącym realizowanej w tym samym czasie inwestycji – termomodernizacji budynku przy ul. (...) w B., a także kosztorysie ofertowym dotyczącym termomodernizacji budynku przy ul. (...) w B., w którym sprecyzowano objętości robót na dachu budynku pod numerem (...) wynosi ogółem 17.321,37 zł. Z uwagi na zakres i warunki prowadzenia prac w budynkach przy ul. (...) oraz (...), możliwe było dokonanie wyceny wartości robót zaniechanych przy termomodernizacji budynku przy ul. (...) w postaci docieplenia stropodachu wentylowanego metodą wtryskową na podstawie cen wskazanych przez powoda w kosztorysie ofertowym dotyczącym realizowanej w tym samym czasie inwestycji – termomodernizacji budynku przy ul. (...). Potwierdzają to wyliczenia szczegółowe dla docieplenia dachów tych budynków, ukazujące jedynie niewielkie różnice w cenie docieplenia, tj. koszt docieplenia dachu przy ul. (...) wynosi 17.408,43 zł brutto, a budynku przy ul. (...) wynosi 17.321,37 zł brutto. Zakres wykonanych przez powoda robót dodatkowych i zamiennych obejmuje: dodatkowe wykonanie obróbek wewnętrznych ościeży okiennych wraz z ich malowaniem, obsadzenie parapetów wewnętrznych z PCV oraz wykonanie robót zamiennych w postaci położenia – jako docieplenia wokół instalacji odgromowej na ścianach budynków – zamiast styropianu – wełny mineralnej w budynkach przy ul. (...) i (...) w B.. Wartość prac wynosi 13.201,71 zł brutto. Roboty zaniechane przy termomodernizacji budynku przy ul. (...) w B. w postaci docieplenia stropodachu wentylowanego metodą wtryskową nie były zaniechane z winy wykonawcy a inwestora, który przedstawił wykonawcy wadliwy projekt wraz z przedmiarem robót. To wykonawca, po dokonaniu odwiertów na dachu stwierdził, że przedmiotowy stropodach jest stropodachem pełnym, a nie wentylowanym, co powinno być przebadane i stwierdzone w fazie prac projektowych.

Sąd Rejonowy dokonał powyższych ustaleń faktycznych na podstawie uznanych za wiarygodne dokumentów prywatnych, a także zeznań powoda oraz świadków: K. W., R. W., W. G. i – co do zasady – także M. T.

Sąd pierwszej instancji zaaprobował opinie sporządzone przez biegłego sądowego J. G.. Przy wydaniu rozstrzygnięcia uwzględnił częściowo jej opinię z dnia 21 sierpnia 2017 r. (wycena wartości robót zaniechanych przy termomodernizacji budynku przy ul. (...) w B.) oraz opinie uzupełniające z dnia: 19 października 2018 r. (w zakresie wyceny prac dodatkowych i zamiennych), 29 stycznia 2019 r. oraz 26 marca 2019 r., a także ustne opinie uzupełniające. Sąd Rejonowy podkreślił, że biegła w opinii uzupełniającej z dnia 19 października 2018 r. dokonała wyceny wartości prac dodatkowych i zamiennych po przeprowadzeniu szczegółowych oględzin wnętrz pomieszczeń mieszkalnych, dlatego wycena ta różniła się od opinii pierwotnej.

W ocenie Sądu pierwszej instancji, biegła sporządziła opinie w sposób rzetelny i pełny, a ich wnioski ocenił jako logiczne, szeroko uargumentowane i poparte szczegółowymi wyliczeniami. Sąd Rejonowy oddalił w związku z tym wniosek dowodowy strony pozwanej o przeprowadzenie dowodu z kolejnej opinii biegłego, złożony na rozprawie w dniu 18 kwietnia 2019 r., uznając, że wydane dotychczas opinie są wystarczające do wydania rozstrzygnięcia.

Sąd Rejonowy zważył, że powód powołał się na fakt zawarcia z pozwanym umów nr (...), na podstawie których wykonał na rzecz pozwanego roboty budowlane i z tego tytułu dochodził od pozwanego zapłaty łącznej kwoty 52.622,10 zł, na którą składały się następujące kwoty: 40.361,18 zł z tytułu pozostałej części niezapłaconej faktury VAT nr (...) z dnia 3 września 2015 r., 4.188,04 zł z tytułu niezapłaconej faktury VAT nr (...) z dnia 3 września 2015 r., 4.341,11 zł z tytułu niezapłaconej faktury VAT nr (...) z dnia 3 września 2015 r., 3.731,77 zł z tytułu pozostałej części niezapłaconej faktury VAT nr (...) z dnia 3 września 2015 r. Pierwsza z ww. należności miała stanowić różnicę pomiędzy wyliczoną przez pozwanego wartością zaniechanych w czasie realizacji umowy dotyczącej termomodernizacji budynku przy ul. (...) (49.083,62 zł), a wartością przedmiotowych prac ustaloną przez powoda (8.722,44 zł). Pozostałe kwoty stanowiły dotychczas niewypłacone przez pozwanego wynagrodzenie za wykonane przez powoda roboty dodatkowe.

Zgodnie z art. 647 k.c. przez umowę o roboty budowlane wykonawca zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem i z zasadami wiedzy technicznej, a inwestor zobowiązuje się do dokonania wymaganych przez właściwe przepisy czynności związanych z przygotowaniem robót, w szczególności do przekazania terenu budowy i dostarczenia projektu, oraz do odebrania obiektu i zapłaty umówionego wynagrodzenia.

Sąd Rejonowy wskazał, że pozwany dla obrony przed dochodzonym przeciwko niemu roszczeniem, podnosił, że w okolicznościach niniejszej sprawy bezzasadne jest ustalenie wartości prac zaniechanych na podstawie kosztorysu wykonawcy, twierdząc, że jedynym możliwym sposobem ustalenia obniżenia wynagrodzenia były stawki S.. Nadto pozwany wskazywał, że wykonane przez powoda roboty dodatkowe zostały wykonane z usterkami, wobec czego żądana przez powoda kwota wynagrodzenia jest zawyżona.

Odnosząc się do pierwszego z roszczeń strony powodowej, Sąd Rejonowy podkreślił, że pomiędzy stronami bezsporne było, że w trakcie realizacji przez powoda zadania nr 2, po wykonaniu otworów wsypowych, okazało się, że nie jest możliwe zrealizowanie przedmiotu umowy w zakresie wykonania dociepleń stropodachów wentylowanych E. (co przewidywał projekt budowlany Zadania nr 2), z uwagi na brak miejsca na wykonanie warstwy dociepleniowej stropodachu, co skutkowało podjęciem przez zamawiającego decyzji o zaniechaniu wykonania przedmiotowych prac. Strony toczyły natomiast spór co do sposobu wyceny wartości prac zaniechanych przez stronę powodową, o którą należało pomniejszyć ustalone w umowie nr (...) wynagrodzenie ryczałtowe, określone na kwotę 160.044,90 zł.

W ocenie Sądu pierwszej instancji, stanowisko strony pozwanej, zgodnie z którym niezasadne jest żądanie zapłaty przez powoda kwoty 40.361,18 zł, tytułem pozostałej części niezapłaconej faktury VAT nr (...), wynikającej z wyliczenia wartości prac zaniechanych według oferty wykonawcy, nie zasługiwało na uwzględnienie.

Nietrafnie, zdaniem Sądu Rejonowego, pozwany twierdził, że kosztorys wykonawcy, nie stanowiący załącznika do umowy, nie służy kalkulacji wynagrodzenia ryczałtowego określonego w tej umowie oraz nie dotyczy robót objętych tą umową, w konsekwencji czego obliczenie wartości prac zaniechanych na jego podstawie jest niezgodne z przyjętymi przez strony ustaleniami zawartymi w § 16 ust. 2 ww. umowy. Podkreślono, że zgodnie z treścią Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia (punkt 11.19), wykonawca nie był w ogóle zobowiązany do sporządzenia i załączenia do oferty „kosztorysu ofertowego”. Nawet w przypadku jego załączenia, zamawiający zastrzegł, że nie będzie weryfikował (badał) tego kosztorysu, stwierdzając wprost, że nie jest to dokument wymagany niniejszą SIWZ. W realiach rozpoznawanej sprawy, pozwany sporządził jednak kosztorys ofertowy zarówno dla inwestycji w postaci Termomodernizacji budynku mieszkalnego wielorodzinnego przy ul. (...) w B. – zadanie I, jak i dla inwestycji w postaci Termomodernizacji budynku mieszkalnego wielorodzinnego przy ul. (...) w B. – zadanie (...). Na podstawie drugiego z wymienionych kosztorysów powód wyliczył wartość prac zaniechanych dociepleniowych na kwotę 8.722,44 zł brutto, domagając się w konsekwencji obniżenia o tę kwotę wynagrodzenia wyliczonego na łączną kwotę 160.044,90 zł brutto.

W ocenie Sądu pierwszej instancji, zasadne było ustalenie wartości prac zaniechanych przy uwzględnieniu kosztów jednostkowych przyjętych w ofertach powoda. Mimo bowiem że wykonawca nie był zobowiązany do sporządzenia i przedłożenia kosztorysów ofertowych, w rzeczywistości zostały one wykonane i na ich podstawie ustalono ogólne wynagrodzenie za wszystkie prace wykonane w celu realizacji przedmiotów umów. Tym samym, mimo iż przedstawienie kosztorysów ofertowych nie stanowiło niezbędnych warunków przystąpienia do przetargów, ich wykonanie było niezbędne do ustalenia wysokości łącznego wynagrodzenia żądanego przez wykonawcę za zrealizowanie przedmiotów umów.

Podkreślono, że w sporządzonych kosztorysach powód w sposób precyzyjny określił poszczególne części składowe wynagrodzeń, których zsumowanie pozwoliło mu określić wartość wszystkich prac. Tym samym, w przypadku ustalenia wartości prac zaniechanych w sposób podany przez stronę pozwaną, tj. przy zastosowaniu minimalnej stawki roboczogodziny netto dla miasta B. podanej w informacji o stawkach robocizny kosztorysowej oraz cenach pracy sprzętu budowlanego (...) oraz na podstawie kosztów pośrednich, zysku i kosztów zakupu materiałów na poziomie średniej krajowej podanych w przedmiotowej informacji, doszłoby, w ocenie Sądu Rejonowego, do sytuacji, w której powód zostałby w sposób całkowicie bezpodstawny pozbawiony wynagrodzenia za inne prace wykonane i odebrane przez zamawiającego. Sąd Rejonowy miał przy tym na uwadze wnioski opinii biegłego, z których wynikało, że za zasadnością dokonania wyceny wartości robót zaniechanych przy termomodernizacji budynku przy ul. (...), przy uwzględnieniu cen wskazanych przez powoda w kosztorysie ofertowym dotyczącym realizowanej w tym samym czasie inwestycji – termomodernizacji budynku przy ul. (...) przemawiają zakres i warunki prowadzenia prac w budynkach przy ul. (...) oraz (...). Biegły wyjaśnił, że potwierdzają to wyliczenia szczegółowe dla docieplenia dachów tych budynków, ukazujące jedynie niewielkie różnice w cenie docieplenia.

Dla Sądu Rejonowego niezrozumiałe były twierdzenia pozwanego, że niemożliwe było określenie wartości robót zaniechanych na podstawie ceny (wartości) cząstkowej przypisanej do zaniechanej części robót w ofercie wykonawcy. Wobec zapisów SIWZ, z których wynika, że wykonawca nie był w ogóle zobowiązany do sporządzenia kosztorysu ofertowego, a nawet w przypadku jego sporządzenia i przedstawienia zamawiającemu, nie będzie on w ogóle przedmiotem badania, zapis § 16 ust. 2 ww. umów stanowiłby w konsekwencji pusty zapis, który w żadnych okolicznościach nie mógłby zostać zrealizowany. Wobec niewiążącego charakteru kosztorysu ofertowego wykonawcy, w żadnym wypadku nie mógłby on powoływać się na znajdujące się w nim wyliczenia, w celu rozliczenia wartości robót zaniechanych. Niezależnie od powyższego w okolicznościach sprawy nie zachodziła obiektywna niemożliwość ustalenia wartości robót zaniechanych na podstawie ceny cząstkowej określonej w ofercie wykonawcy, bowiem sposób ich wykonania umożliwia takie ustalenie, biorąc pod uwagę ceny jednostkowe stosowane przez pozwanego za poszczególne kategorie wykonanych prac.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji uwzględnienie stanowiska strony pozwanej skutkowałoby obciążeniem powoda negatywnymi konsekwencjami wadliwego sporządzenia projektów budowlanych przez stronę pozwaną. Na okoliczność tę powołał się również powołany w sprawie biegły, który zwrócił uwagę, że do zaniechania robót doszło z winy inwestora, który przedstawił wykonawcy wadliwy projekt wraz z przedmiarem robót. Gdyby zamawiający wykonał projekt w sposób prawidłowy, wówczas przystępujący do przetargu w ogóle nie musieliby uwzględniać w kosztorysie wartości prac polegających na wykonaniu docieplenia stropodachu metodą wtryskową. Wobec wadliwego sporządzenia projektu przez zamawiającego, w rażącej sprzeczności z zasadami słuszności stałoby uwzględnienie wartości zaniechanych prac przy uwzględnieniu stawek S., a nie stawek, w oparciu o które powód dokonał wyceny prac i sporządził swoje oferty.

Mając to na uwadze Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, że należne powodowi wynagrodzenie z tytułu wykonania przedmiotu umowy nr (...) określone na kwotę 160.044,90 zł winno ulec pomniejszeniu o kwotę 17.321,37 zł, stanowiącą wyliczoną przez biegłego sądowego wartość robót zaniechanych przy termomodernizacji budynku przy ul. (...) w B. w postaci docieplenia stropodachu wentylowanego metodą wtryskową według cen wskazanych przez powoda w kosztorysie ofertowym dotyczącym realizowanej w tym samym czasie inwestycji – termomodernizacji budynku przy ul. (...) w B., a także kosztorysie ofertowym dotyczącym termomodernizacji budynku przy ul. (...) w B.. Tym samym, przy uwzględnieniu dotychczasowej wypłaty w kwocie 110.961,28 zł, pozwany winien uiścić na rzecz strony powodowej dodatkowo kwotę 31.762,25 zł (160.044,90 zł – 17.321,37 zł – 110.961,28 zł = 31.726,25 zł).

Natomiast w odniesieniu do żądania przez powoda wynagrodzenia za wykonane prace dodatkowe, Sąd Rejonowy stwierdził, że pomiędzy stronami nie było sporu co do ich wykonania przez powoda, jak również co do zakresu prac, obejmującego dodatkowe wykonanie obróbek wewnętrznych ościeży okiennych wraz z ich malowaniem, obsadzenie parapetów wewnętrznych z PCV oraz wykonanie robót zamiennych w postaci położenia – jako docieplenia wokół instalacji odgromowej na ścianach budynków – zamiast styropianu – wełny mineralnej w budynkach przy ul. (...) i (...) w B..

Sąd Rejonowy oparł się tutaj na opinii biegłego sądowego, który ustalił, że wartość prac dodatkowych wynosi 13.201,71 zł brutto. Biegły dokonał przy tym wyceny wartości prac dodatkowych po dokonaniu szczegółowych oględzin wnętrz pomieszczeń mieszkalnych w budynkach, stwierdzając przy tym szereg niedociągnięć w zakresie jakości obróbek otworów technicznych. W tych okolicznościach Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, że z tytułu prac dodatkowych powodowi należna jest od pozwanego kwota 8.750,87 zł, stanowiąca różnicę pomiędzy wartością tych prac ustaloną przez biegłego, a dotychczas wypłaconym przez stronę pozwaną wynagrodzeniem z tego tytułu (13.201,71 zł – 4.207,12 zł – 241,72 zł).

Mając powyższe na uwadze, Sąd Rejonowy zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 40.513,12 zł, stanowiącą sumę kwot 31.762,25 zł i 8.750,87 zł. O odsetkach z tytułu opóźnienia Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c., zasądzając je od dnia następującego po terminie płatności wystawionych przez powoda faktur VAT, które były dochodzone w niniejszym procesie.

W pozostałym zakresie Sąd Rejonowy oddalił powództwo uznając, że powód nie wykazał, że należne jest mu wynagrodzenie z tytułu wykonanych robót budowlanych przewyższające kwotę uiszczoną dobrowolnie przez pozwanego.

Podstawę rozstrzygnięcia o kosztach stanowiły przepis art. 108 § 1 zd. 2 k.p.c. i art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany zaskarżając go w części zasądzającej kwotę 22.336,62 zł z odsetkami, a także w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach.

Zaskarżonemu wyrokowi skarżący zarzucił sprzeczność istotnych ustaleń z treścią zebranego w sprawie materiału wskutek naruszenia przepisów postępowania, tj. :

a)  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez ocenę dowodów dokonaną w sposób niewszechstronny, z pominięciem § 16 ust. 2 umowy nr (...) (...) który – zgodnie z przyjęta przez strony formułą – nakazywał ustalenie wartości wynagrodzenia prac zaniechanych według stawek S., co skutkowało ustaleniem przez Sąd meriti, wbrew postanowieniom umów, wartości tych prac na podstawie kosztorysu wykonawcy dotyczącego realizowanej w tym samym czasie bliźniaczej inwestycji przy ulicy (...);

b)  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną ocenę biegłego w zakresie wyceny wartości robót zaniechanych przy termomodernizacji budynku przy ulicy (...) w B. w postaci docieplenia stropodachu wentylowanego metodą wtryskową według wariantu II, uznając, że opinie sporządzone zostały w sposób rzetelny i pełny, podczas gdy pozwany wielokrotnie podważał ich wartość dowodową i do dnia wydania wyroku nie uzyskał odpowiedzi na sporne między stronami kwestie, co implikuje konieczność przeprowadzenia opinii biegłego;

c)  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez bezzasadne oddalenie wniosku pozwanego o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego z zakresu budownictwa i szacowania nieruchomości na okoliczność ustalenia wyceny wartości robót zaniechanych przy termomodernizacji budynku przy ulicy (...) w B. w postaci docieplenia stropodachu wentylowanego metodą wtryskową z ograniczeniem opinii do wyceny zastosowanych przez powoda izolacji cieplnych przy termomodernizacji budynku przy ulicy (...) w B. oraz w zakresie wyceny wyłazów dachowych.

Pozwany wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania, a także o zasądzenie od powoda kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Ponadto skarżący wniósł o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego z zakresu budownictwa i szacowania nieruchomości na okoliczność ustalenia wyceny wartości robót zaniechanych przy termomodernizacji budynku przy ulicy (...) w B. w postaci docieplenia stropodachu wentylowanego metodą wtryskową z ograniczeniem opinii do wyceny zastosowanych przez powoda izolacji cieplnych przy termomodernizacji budynku przy ulicy (...) w B. w zakresie wyceny włazów dachowych.

Zdaniem pozwanego Sąd pierwszej instancji bezkrytycznie przyjął wnioski biegłej przy wycenie wartości prac zaniechanych – na podstawie cen z kosztorysu ofertowego powoda, podczas gdy jedynym prawidłowym i słusznym – zgodnym z umową stron – sposobem wyliczenia wartości tych prac byłoby posłużenie się minimalną stawką roboczogodziny netto dla miasta B.. Skoro oferta powoda nie zawierała stawki cząstkowej, jedynym możliwym – zdaniem skarżącego – sposobem ustalenia obniżenia wynagrodzenia były stawki S.. Oferta nie stanowiła części umowy, nie została przedłożona do spornej inwestycji, a – co za tym idzie – jej zawartość nie była weryfikowana przez pozwanego. Na tej podstawie nie można więc ustalić rzeczywistej wartości ww. prac, a przyjęcie przeciwnego założenia doprowadzi do bezpodstawnego wzbogacenia powoda. Niezależnie od powyższego w swojej opinii biegła nie przyjęła materiału izolacyjnego jaki należało zastosować według projektu budowlanego, a także nie określiła sposobu wyliczenia wartości włazów dachowych. Wątpliwości zgłaszane w tym zakresie przez pozwanego nie zostały wyjaśnione, a zgłoszony przez niego dowód – pomimo złożonego w trybie art. 162 k.p.c. zastrzeżenia – został bezzasadnie pominięty przez Sąd Rejonowy.

W odpowiedzi na apelację powód domagał się jej oddalenia i zasądzenia od pozwanego kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd pierwszej instancji, uznając, iż w oparciu o niewadliwie ustalony stan faktyczny wydał on zgodne z prawem rozstrzygnięcie.

Przechodząc do zawartych w apelacji zarzutów naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. podnieść trzeba, że zgodnie z tym przepisem sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału, a zatem z uwzględnieniem wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, jak również wszelkich okoliczności towarzyszących przeprowadzeniu poszczególnych dowodów i mających znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności (zasada swobodnej oceny dowodów).

Wprawdzie przewidziane w powyższej regulacji kryteria oceny wiarygodności i mocy dowodów mogą być przedmiotem kontroli odwoławczej, jednak powoływanie się na naruszenie cytowanego przepisu nie może polegać wyłącznie na przedstawieniu odmiennego stanu faktycznego ustalonego na podstawie własnej, zadawalającej dla skarżącego, oceny dowodów (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2002 r., II CKN 572/99, LEX nr 53136). Jeśli bowiem tylko z materiału dowodowego Sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena taka nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, choćby nawet w równym stopniu, na podstawie tego materiału dawały się wysnuć wnioski odmienne. Tylko wówczas, gdy brak jest logiki w wysnuwaniu wniosków ze zgromadzonego materiału dowodowego lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza reguły logiki formalnej albo wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo – skutkowych, to przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona (zob. m.in. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 25 lipca 2000 r., III CKN 842/98, LEX nr 51357, a także z dnia 27 września 2002 r., II CKN 817/00, LEX nr 56906).

W ocenie Sądu drugiej instancji, w sprawie niniejszej nie doszło w żadnym razie do uchybienia przez Sąd Rejonowy przepisowi art. 233 § 1 k.p.c. Zarzuty pozwanego koncentrują się wokół niewszechstronnej, zdaniem skarżącego, oceny materiału dowodowego, której ten upatruje w pominięciu przez Sąd zapisu § 16 ust. 2 zd. 2 umowy nr (...) (...) – przewidującego ustalenie wartości robót zaniechanych – w przypadku braku możliwości ustalenia tej wartości na podstawie ceny (wartości cząstkowej) przypisanej do zaniechanej części robót w ofercie wykonawcy – przy zastosowaniu minimalnych stawek S. ( zob. k. 209-210 akt), a w konsekwencji w uwzględnieniu wniosków uzupełniającej opinii biegłego w zakresie wyceny wartości takich robót przy uwzględnieniu treści takiej oferty.

Skarżący twierdził, że skoro w tym przypadku oferta wykonawcy nie zawierała takiej wartości cząstkowej, jedynym możliwym sposobem ustalenia obniżenia wynagrodzenia były S., na podstawie których to sam pozwany ustalił wartość prac zaniechanych.

W ocenie Sądu Okręgowego wykładnia wskazanego postanowienia umownego dokonana przez Sąd Rejonowy jest jednak prawidłowa. Uwzględnia ona dyrektywy art. 65 § 2 k.c., a więc – poza kontekstem językowym – także okoliczności złożenia oświadczenia woli, czyli tzw. kontekst sytuacyjny. Z powołanej regulacji wynika bowiem nakaz kierowania się przy wykładni umowy jej celem, który jednak nie może być rozumiany jako cel jednej tylko ze stron (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 stycznia 2003 r., I CKN 1431/00, LEX nr 77079).

Powołane postanowienie umowne – dotyczące sposobów (mechanizmu) zmniejszenia wynagrodzenia wykonawcy o wartość tzw. robót zaniechanych – stanowi w istocie odzwierciedlenie zasady, że w razie niewykonania przez przyjmującego zlecenie wszystkich robót, za które w umowie określone zostało wynagrodzenie ryczałtowe, podlega ono proporcjonalnemu obniżeniu, stosownie do zakresu niewykonanej części, co nie przekreśla ryczałtowego charakteru tego wynagrodzenia (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 29 stycznia 1985 r., II CR 494/84, LEX nr 8674 i z dnia 25 marca 2015 r., II CSK 389/14, LEX nr 1657595.).

Zdaniem Sądu odwoławczego w niniejszej sprawie powód – jako wykonawca – miał pełne prawo działać w zaufaniu do postanowień Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia (SIWZ), gdzie w pkt 11.19 pozwany poinformował, że z uwagi na ryczałtową formę wynagrodzenia wykonawcy nie wymaga sporządzenia i załączenia do oferty „kosztorysu ofertowego”, a – co istotne – w przypadku, gdy wykonawca załączy jednak do oferty taki kosztorys, zamawiający nie będzie weryfikował (badał) jego treści, gdyż nie jest to dokument wymagany przez SIWZ ( zob. k. 32-33 akt). W ramach przedmiotowego stosunku oczywistym jest więc, że sama oferta złożona przez wykonawcę nie mogłaby zawierać ceny (wartości cząstkowej) przypisanej do zaniechanej części robót (Wzór Formularza Ofertowego określony załącznikiem nr 1 – k. 42-43 akt; por. także pkt 11.1 SIWZ – k. 31 akt).

Nie można w związku z tym pominąć, że – co jest poza sporem – podstawę dla przygotowania przez powoda oferty określającej wartość prac dla przedmiotowego zadania inwestycyjnego przy ul. (...) w B. (zadanie nr 2) stanowił opracowany przez niego, na własne potrzeby, kosztorys ( zob. k. 260-301 akt). Tak więc to na podstawie tam ujętych cen (wartości cząstkowych) przypisanych do określonej części robót ustalona została wartość kosztorysowa robót ogółem w kwocie 160.044,90 zł, przeniesiona następnie do oferty jako kwota oferowanego wynagrodzenia za wykonanie całego zamówienia (por. § 11 ust. 3 umowy – k. 207 akt).

W ocenie Sądu odwoławczego Sąd pierwszej instancji prawidłowo ocenił, że ustalenie wartości prac zaniechanych w sposób, jakiego oczekiwał pozwany, tj. przy zastosowaniu minimalnej stawki roboczogodziny netto dla miasta B. podanej w informacji o stawkach robocizny kosztorysowej oraz cenach pracy sprzętu budowlanego (...) oraz na podstawie kosztów pośrednich, zysku i kosztów zakupu materiałów na poziomie średniej krajowej podanych w tej informacji, w istocie rzeczy oznaczałoby pozbawienie powoda wynagrodzenia za inne prace, faktycznie wykonane i odebrane przez zamawiającego, co potwierdziła sporządzona w sprawie opinia biegłego ( zob. k. 642 i 644 v. akt). Biegła sądowa potwierdziła przy tym nie tylko samą możliwość ustalenia wartość robót zaniechanych przy odwołaniu się do treści oferty i stanowiącej podstawę jej sporządzenia kosztorysu, jak i przedstawiła szerokie merytoryczne uzasadnienie potwierdzające prawidłowość przyjęcia tej właśnie metody ( zob. k. 500-501, 608-613, 637 – 642 i 644 v. akt). Prawidłową i wnikliwą argumentację Sądu Rejonowego w tej kwestii Sąd Okręgowy podziela zatem w pełni i przyjmuje za własną, bez potrzeby jej ponownego przytaczania w tej części uzasadnienia.

Ponadto, wbrew twierdzeniom skarżącego biegła sądowa w opiniach uzupełniających – zarówno pisemnych, jak i ustnych – udzieliła stosownych wyjaśnień odnoszących się do wątpliwości tej strony dotyczących materiału izolacyjnego jaki należało zastosować według projektu budowlanego, a także nie określiła sposobu wyliczenia wartości włazów dachowych.

W tej kwestii wskazać trzeba, że opinia uzupełniająca (pisemna) została przez biegłą sporządzona na wezwanie Sądu – zgodnie z postanowieniem z dnia 23 stycznia 2019 r. ( k. 598 akt) – i zgodnie z zawartą tam tezą dowodową stanowiła odpowiedź na powyższe zarzuty strony pozwanej zgłoszone w piśmie z dnia 24 grudnia 2018 r. – odnoszące się do dwóch pozycji (nr 5 i 6) kosztorysu przedstawionego przez biegłą na rozprawie dla wyjaśnienia opinii głównej (zob. ww. pismo – k. 596-596 v., kosztorys – k. 589-591, protokół rozprawy – k. 592-594, tabela nr 2 w opinii głównej – k. 491-493 akt). Zastrzeżenia podniesione przez pozwanego względem ww. kosztorysu odnosiły się właśnie do szczegółowych kwestii technicznych dotyczących metody, rodzaju oraz wyceny izolacji cieplnej (w przestrzeni między dachem a stropodachem), a także ewentualnego zaniżenia kosztu wyłazu dachowego ( k. 596-596 v.). Do tych zarzutów biegła odniosła się rzeczowo i szczegółowo w kwestionowanej opinii – poprzez wskazanie danych technicznych, wartości kosztorysowych oraz odpowiednich dokumentów w aktach ( k. 610 – 613 akt).

W orzecznictwie zauważono, że opinia biegłego podlega, tak jak inne dowody, ocenie według art. 233 § 1 k.p.c., jednakże co odróżnia ją pod tym względem, to szczególne dla tego dowodu kryteria oceny, które stanowią: poziom wiedzy biegłego, podstawy teoretyczne opinii, sposób motywowania sformułowanego w niej stanowiska oraz stopień stanowczości wyrażonych w niej ocen, a także zgodność z zasadami logiki i wiedzy powszechnej (por. postanowienie SN z dnia 7 listopada 2000 r., I CKN 1170/98, OSNC 2001, nr 4, poz. 64, a także wyrok z dnia 15 listopada 2002 r., V CKN 1354/00, LEX nr 77046). Specyfika oceny dowodu z opinii biegłego wyraża się w tym, że sfera merytoryczna opinii kontrolowana jest przez sąd, który nie posiada wiadomości specjalnych, w istocie tylko w zakresie zgodności z zasadami logicznego myślenia, doświadczenia życiowego i wiedzy powszechnej. Odwołanie się do tych kryteriów oceny stanowi więc wystarczające i należyte uzasadnienie przyczyn uznania opinii za przekonującą (zob. wyrok SN z dnia 7 kwietnia 2005 r., II CK 572/04, LEX nr 151656). Wnioski środka dowodowego w postaci opinii biegłego mają być jasne, kategoryczne i przekonujące dla sądu, jako bezstronnego arbitra w sprawie, dlatego gdy opinia biegłego czyni zadość tym wymogom, co pozwala uznać sprawę za wyjaśnioną, to nie zachodzi potrzeba dopuszczania dowodu z dalszej opinii (wyrok SN z 21 listopada 1974 r., II CR 638/74, OSP 1975, nr 5, poz. 108). Granicę obowiązku prowadzenia przez sąd postępowania dowodowego wyznacza ocena czy dostatecznie wyjaśniono sporne (istotne) okoliczności sprawy, okoliczność zaś, że opinia biegłego nie ma treści odpowiadającej stronie, nie stanowi dostatecznego uzasadnienia dla przeprowadzenia dowodu z opinii kolejnego biegłego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 września 2008 r., I UK 91/08, LEX nr 785520, a także wyrok z dnia 16 września 2009 r., I UK 102/09, LEX nr 537027).

W ocenie Sądu odwoławczego zarzuty strony pozwanej w odniesieniu do przedmiotowej opinii miały więc charakter jedynie polemiczny. Biegła wskazała w sposób racjonalny kryteria, jakimi kierowała się przy sporządzaniu opinii. Działając jako profesjonalista w określonej dziedzinie, dopóki nie narusza obowiązujących norm, nie dopuszcza się błędów merytorycznych, sprzeczności, czy ewidentnej dowolności w formułowaniu opinii, biegły korzysta ze swobody w dochodzeniu do swoich wniosków (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 26 stycznia 2016 r., I ACa 590/15, LEX nr 2004541). Z tego powodu Sąd Okręgowy pominął wnioskowany w apelacji dowód z opinii innego biegłego.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy oddalił apelację na podstawie art. 385 k.p.c., a o kosztach postępowania orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 99 i art. 391 § 1 zd. 1 k.p.c., przy zastosowaniu § 10 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn.: Dz.U. z 2018, poz. 265).

Elżbieta Kala Artur Fornal Sylwia Durczak-Żochowska