Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Bydgoszczy

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE

Powód pismem z dnia 3 lipca 2014 r. wniósł pozew przeciwko pozwanemu (...) SA w upadłości likwidacyjnej domagając się zasądzenia kwoty 26.895,18 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 18.07.2013 r. do dnia zapłaty i kosztami procesu. W uzasadnieniu wskazał, że w dniu 13.10.2011 r. zawarta została umowa pomiędzy (...) sp. z o. o., a powodem i (...) SA o dokonanie przyłączenia do sieci energetycznej. Zgodnie z treścią § 5 umowy pozwany zobowiązał się względem (...) sp. z o. o. do zapłaty całej należności tytułem opłaty za przyłączenie do sieci. W dniu 26.06.2013 r. (...) sp. z o. o. wystawił fakturę nr (...) z dnia 26.06.2013 r. na kwotę 26.895,18 zł, w której jako nabywca wskazany został powód, a jako płatnik (...) SA (k. 10 akt). Pismem z dnia 2.10.2013 r. (...) sp. z o. o. (k. 11 akt) wezwał powoda do zapłaty tej należności. Ostatecznie powód w dniu 31.10.2013 r. (k. 13 akt) zapłacił, aby nie narażać się na wyłączenie energii elektrycznej. Podkreślał jednak, że zgodnie z umową zobowiązanym do zapłaty za tą fakturę był pozwany. Zapłata należności przez powoda nastąpiła po ogłoszeniu upadłości układowej pozwanego. Powód pismem z dnia 2 grudnia 2013 r. wezwał pozwanego w upadłości układowej do zwrotu spełnionego świadczenia (k. 14 akt).

Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 25 lipca 2014 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy orzekł zgodnie z żądaniem pozwu.

Pismem z dnia 8 września 2014 r. syndyk masy upadłości pozwanego zawiadomił, że Sąd Rejonowy w Bydgoszczy postanowieniem z dnia 6 maja 2014 r. sygn. akt XV GUp 5/13 zmienił sposób prowadzenia postępowania upadłościowego pozwanego z postępowania z możliwością zawarcia układu na postępowanie obejmujące likwidację majątku dłużnika. Zarzucił utratę zdolności sądowej pozwanej spółki i wniósł o odrzucenie pozwu. Powołał się na dyspozycję przepisu art. 144 ust. 1 ustawy prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. z 2012 r. poza. 1112 ze zmianami), z którego wynika, że jeżeli ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku upadłego, postępowania sądowe i administracyjne dotyczące masy upadłości mogą być wszczęte i dalej prowadzone jedynie przez syndyka lub przeciwko niemu.

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Rejonowy w punkcie 1. uchylił nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 25 lipca 2014 r., następnie w punkcie 2. odrzucił pozew i w punkcie 3. zarządził zwrócić powodowi ze Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Bydgoszczy kwotę 1.345 zł tytułem opłaty sądowej.

Sąd I instancji powołał się na postanowienie SN z dnia 18.06.2004 r. II CK 364/03, z którego wynika, że postanowienie o ogłoszeniu upadłości wywiera skutek z początkiem dnia, w którym zostało wydane. W tej sytuacji pozew przeciwko upadłemu wniesiony w dacie postanowienia o ogłoszeniu upadłości jest pozwem wniesionym po ogłoszeniu upadłości. Zatem skoro postępowanie cywilne w chwili ogłoszenia upadłości nie było jeszcze w toku to zawieszenie postępowania w sprawie nie jest możliwe (tak orzeczenie SN z dnia 6 sierpnia 1998 r. I PKN 247/98).

Tymczasem Sąd Rejonowy w Bydgoszczy postanowieniem z dnia 6 maja 2014 r. zmienił sposób prowadzenia postępowania upadłościowego pozwanego. Upadłość likwidacyjna pozwanego została ogłoszona niemal dwa miesiące przed wniesieniem pozwu i dlatego zdaniem Sądu I instancji pozew podlega odrzuceniu (tak uchwała SN z 30.05.1992 r. III CZP 22/92) z uwagi na przejściowy brak drogi sądowej (art. 199 § 1 pkt 1 kpc).

Powód wniósł zażalenie na opisane wyżej postanowienie, domagał się jego uchylenie i zasądzenia na jego rzecz kosztów postępowania zażaleniowego. Podkreślił, że faktura obejmująca należność dochodzoną przez powoda pozwem została wystawiona przez (...) sp. z o. o. w dniu 26.06.2013 r., a więc już po wydaniu przez Sąd postanowienia z dnia 3 kwietnia 2013 r. sygn. akt XV GU 9/13 o ogłoszeniu upadłości. W związku z powyższym roszczenie powoda powstało i stało się wymagalne po ogłoszeniu upadłości i zgodnie z obowiązującymi przepisami powinno być zaspokojone przez syndyka, a nie zgłoszone do masy upadłości. Zmiana sposobu prowadzenia postępowania upadłościowego nie wpływała na okoliczność, że postępowanie upadłościowe zostało rozpoczęte w dniu 3.04.2013 r., a nie w dniu 6.05.2014 r.

Sąd Okręgowy zważył, że:

Rację ma skarżący wskazując, iż do ogłoszenia upadłości pozwanego doszło już na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 3 kwietnia 2013 r. sygn. akt XV GU 9/13 z tym, że była to upadłość z możliwością zawarcia układu i pozostawieniem zarządu całości majątku wchodzącego w skład masy upadłości upadłemu pod nadzorem nadzorcy sądowego. Postanowieniem tego Sądu z dnia 6 maja 2014 r. sygn. akt XV GUp 5/13 zmieniono sposób prowadzenia postępowania upadłościowego z postępowania z możliwością zawarcia układu na postępowanie obejmujące likwidacje majątku dłużnika.

(...) sp. z o. o. powołaną wyżej fakturę wystawił 26 czerwca 2013 r., czyli już po ogłoszeniu upadłości. Powód dokonał zapłaty za pozwanego 31 października 2013 r., a pozew do Sądu wniósł w dniu 3 lipca 2014 r.

W tej sytuacji rację ma również skarżący, że roszczenie powoda powstało i stało się wymagalne po ogłoszeniu upadłości.

Zgodzić się należy ze stanowiskiem Sądu Rejonowego, iż w omawianej sytuacji brak jest podstaw do zawieszenia postępowania na podstawie przepisu art. 174 § 1 pkt 4) kpc skoro postępowanie cywilne w chwili ogłoszenia upadłości nie było jeszcze wszczęte.

Pod rządem obecnie obowiązującego prawa upadłościowego i naprawczego w myśl przepisów 57 ust. 1 i art. 61 cytowanej ustawy upadły jest pozbawiony prawa zarządu, korzystania i rozporządzania majątkiem oraz objęcia tego majątku przez syndyka, majątek ten staje się masą upadłości. Przepis art. 144 ust. 1 tego prawa jest więc tylko procesową, i to daleko idącą konsekwencją wymienionych norm prawa materialnego. Chodzi tu jednak nie o analogię do pozbawienia upadłego zdolności sądowej, gdyż nigdy on jej nie traci, lecz o niemożność rozpoznania przez sąd w określonym czasie określonych spraw cywilnych, czyli w istocie rzeczy o przejściowy brak drogi sądowej (art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c.). Do takiej sytuacji odnosiła się na gruncie odpowiednich przepisów prawa upadłościowego powołana przez Sąd I instancji uchwała SN z 30 marca 1992 r. III CZP 22/92, która zachowuje zdaniem Sądu Okręgowego aktualność, że „Pozew przeciwko upadłemu wniesiony po ogłoszeniu upadłości o należność dotyczącą jej masy podlega odrzuceniu.” SN wyraźnie jednak w uzasadnieniu tego orzeczenia wskazał, że jego rozważania dotyczą sytuacji gdy powód należności swych dochodzi dwutorowo, to jest w drodze procesu oraz w ramach postępowania upadłościowego, a także gdy wyraźnie nie chce uczestniczyć w postępowaniu upadłościowym i dlatego przekazanie sprawy do tego postępowania nie może mieć miejsca. Natomiast gdy oczywista jest pomyłka powoda w wystąpieniu na drogę procesu to należy zastosować art. 201 kpc.

Z kolei w sytuacji gdy nie było zgłoszenia wierzytelności w ramach postępowania upadłościowego SN w uzasadnieniu wyroku z dnia 6 sierpnia 1998 r. I PKN 247/98 wskazał, iż: „w razie wniesienia pozwu po ogłoszeniu upadłości dłużnika judykatura przyjmuje, że pozew nie polega odrzuceniu, lecz przekazaniu sędziemu-komisarzowi (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 25 sierpnia 1994 r., I PZP 33/94, OSNAPiUS 1994 Nr 10, poz. 161). Jeżeli bowiem zgłoszona wierzytelność podlega zaspokojeniu w trybie nieprocesowego postępowania upadłościowego, to dochodzenie jej w procesie cywilnym - bez względu na czas powstania wierzytelności i bez względu na to, czy pozwanym jest upadły czy też syndyk masy upadłości (art. 60 Prawa upadłościowego) - zawsze prowadziłoby do dwutorowości postępowania w tej samej sprawie, przeto wydanie postanowienia o ogłoszeniu upadłości otwiera drogę postępowania upadłościowego, które wyłącza drogę procesu cywilnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 1995 r., I PRN 24/95, OSNAPiUS 1996 Nr 4, poz. 58). W konsekwencji, wierzytelności powstałe przed datą ogłoszenia upadłości, a dochodzone po tej dacie - mogą być realizowane w trybie art. 150 i nast. Prawa upadłościowego, a dopiero po ukończeniu lub umorzeniu postępowania upadłościowego mogą być dochodzone w procesie cywilnym przeciwko upadłemu (art. 169 Prawa upadłościowego). Z tych względów należało orzec kasatoryjnie i przekazać sprawę do rozpoznania sędziemu-komisarzowi.” Odpowiednikami wskazanych przepisów są obecnie art. 144 ust. 1 oraz art. 236 i następne prawa upadłościowego i naprawczego o zbliżonej treści, dlatego zdaniem Sądu Okręgowego pogląd ten również zachowuje aktualność.

Wierzytelności będące przedmiotem wskazanych orzeczeń SN powstały przed ogłoszeniem upadłości.

Należy podkreślić, że celem postępowania obejmującego likwidację majątku upadłego nie jest rozstrzygnięcie o danym roszczeniu, lecz zaspokojenie wierzycieli poprzez likwidację masy upadłości i podział uzyskanych funduszy. Jest to tzw. egzekucja uniwersalna.

Inaczej natomiast jest gdy ogłoszono upadłość z możliwością zawarcia układu lecz pozostawiono upadłemu zarząd majątkiem – art. 59 ust. 1 cytowanej ustawy. Wówczas zgodnie z zasadą optymalizacji (art. 2 ust. 1) jeśli racjonalne względy na to pozwalają, w celu zaspokojenia wierzycieli w jak najwyższym stopniu, postępowanie upadłościowe należy prowadzić tak, aby dotychczasowe przedsiębiorstwo dłużnika zostało zachowane. Oznacza to kontynuowanie działalności gospodarczej upadłego. W toku takiej działalności oczywiście powstają wierzytelności i zobowiązania. Może pojawić się zatem problem ich zaspokojenia oraz rozstrzygania ewentualnych sporów. Powołane przez Sąd I instancji poglądy orzecznictwa jak wykazano wyżej nie dotyczą takiej sytuacji.

Przepis art. 137 ¹ prawa upadłościowego i naprawczego stanowi, że: Ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układu nie wyłącza możliwości wszczęcia przez wierzyciela spraw sądowych i administracyjnych o wierzytelności podlegające zgłoszeniu do masy upadłości. Koszty postępowania obciążają wszczynającego postępowanie, jeżeli nie było przeszkód do umieszczenia wierzytelności w całości na liście wierzytelności.

W okolicznościach faktycznych przedmiotowej sprawy wierzytelność (...) sp. z o. o. i w konsekwencji powoda powstała w toku postępowania upadłościowego układowego w ramach prowadzonej jeszcze przez upadłego działalności gospodarczej. Powód wniósł jednak pozew po zmianie sposobu prowadzenia postępowania upadłościowego z możliwością zawarcia układu na postępowanie obejmujące likwidację majątku dłużnika dokonaną postanowieniem z dnia 6 maja 2014 r. Zdaniem skarżącego w tej sytuacji jego wierzytelność powinna być zaspokojona przez syndyka, a nie zgłaszana do masy upadłości. Okoliczności tych nie rozważył Sąd I instancji w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia co słusznie zarzuca skarżący.

Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 11 lutego 2014 r. II GSK 2009/12 wskazał, że: Zgłoszeniu w postępowaniu upadłościowym podlegają wierzytelności istniejące, nie zaś przyszłe, nawet jeżeli istnieje już stosunek podstawowy, z którego wierzytelność może powstać. Zgłoszeniu w postępowaniu upadłościowym nie podlegają wierzytelności w stosunku do masy upadłości. Nie podlegają one ustaleniu w trybie postępowania upadłościowego, tzn. nie są umieszczane na liście wierzytelności.

W uzasadnieniu tego wyroku czytamy, że:

Wierzytelności podlegające zaspokojeniu w postępowaniu upadłościowym dzielą się na dwie grupy, które można określić jako:

1) wierzytelności upadłościowe, tzn. wierzytelności majątkowe powstałe w stosunku do upadłego przed ogłoszeniem upadłości;

2) wierzytelności w stosunku do masy, czyli wierzytelności majątkowe powstałe w zasadzie po ogłoszeniu upadłości, a wynikające z reguły z czynności syndyka lub zarządcy masy upadłości , w tym z czynności dokonywanych przez upadłego, jeżeli w postępowaniu z możliwością zawarcia układu powierzono mu sprawowanie zarządu masą; do wierzytelności w stosunku do masy upadłości zaliczyć należy także te, które wynikają ze stosunków obligacyjnych zawiązanych jeszcze przed ogłoszeniem upadłości, w które to stosunki po ogłoszeniu upadłości "wstąpił" syndyk (lub zarządca masy), np. należność z tytułu czynszu najmu za okres po ogłoszeniu upadłości (A. Jakubecki, Komentarz do art. 236 ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze, Lex nr 96136).

Podobnie stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 4 listopada 1997 r. II CKN 439/97 (Lex nr 1227188), że wierzytelności powstałe przed datą ogłoszenia upadłości są wierzytelnościami skierowanymi przeciwko upadłemu, a powstałe po tej dacie - wierzytelnościami przeciwko masie upadłości.

Z powyższego wynika, że wierzytelność powoda wobec spółki jest wierzytelnością w stosunku do masy upadłości.

Zobowiązania masy upadłości powstają po dacie ogłoszenia upadłości. Stanowią one koszty postępowania upadłościowego, do których z mocy art. 230 ust. 1 cyt. ustawy należy zaliczyć opłaty sądowe oraz wydatki niezbędne do osiągnięcia celu postępowania.

Podkreślenia wymaga, że dla oceny uprawnienia wierzyciela do żądania zgłoszenia wierzytelności rozstrzygające znaczenie ma okoliczność, czy istotnie jest on wierzycielem w chwili wydania przez sąd postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Wierzytelność musi bowiem istnieć w chwili ogłoszenia upadłości, albo co najmniej musi istnieć w tej chwili stosunek prawny, z którego wierzytelność powstaje, np. przy wierzytelności warunkowej. Zatem, zgłoszeniu w postępowaniu upadłościowym podlegają wierzytelności istniejące, nie zaś przyszłe, nawet jeżeli istnieje już stosunek podstawowy, z którego wierzytelność może powstać. Również w literaturze przedmiotu podnosi się, że zgłoszeniu w postępowaniu upadłościowym nie podlegają wierzytelności w stosunku do masy upadłości. Nie podlegają one ustaleniu w trybie postępowania upadłościowego, tzn. nie są umieszczane na liście wierzytelności.

Z uwagi na powyższe, wierzytelność powoda, która powstała po dacie ogłoszenia upadłości jest wierzytelnością w stosunku do masy upadłości, która nie podlega zgłoszeniu sędziemu-komisarzowi w trybie art. 236 ust. 1 p.u. i n. i nie jest umieszczana na liście wierzytelności.

Należy zauważyć, iż z art. 144 ust. 1 prawa upadłościowego i naprawczego wynika, że z dniem ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego dochodzi do zmiany strony postępowania sądowego i administracyjnego dotyczącego masy upadłości. Postępowania takie mogą być bowiem wszczęte i dalej prowadzone jedynie przez syndyka lub przeciwko niemu. Postępowania te stosownie do treści art. 144 ust. 2 cyt. ustawy syndyk prowadzi na rzecz upadłego, lecz w imieniu własnym. Upadły pozbawiony jest więc legitymacji formalnej do występowania w tych postępowaniach, legitymację tę ma bowiem syndyk. Nie ulega więc wątpliwości to, że po ogłoszenia upadłości stroną toczącego się postępowania staje się syndyk.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 stycznia 2009 r. III CSK 244/08 wyjaśnił, że:

1. Podstawienie procesowe syndyka w miejsce upadłego jest podstawieniem bezwzględnym, przy którym legitymację procesową ma tylko podmiot podstawiony. Podstawienie syndyka odnosi się tylko do postępowań dotyczących masy upadłości. (…)

4. Proces cywilny o wierzytelności upadłościowe jest co do zasady niedopuszczalny, z wyjątkiem sytuacji określonej w art. 145 ust. 1 pr.u.n., gdy postępowanie sądowe zostało wszczęte przed ogłoszeniem upadłości pozwanego, a w postępowaniu upadłościowym odmówiono ich umieszczenia na liście wierzytelności. W takim przypadku wierzytelność może być dochodzona przeciwko upadłemu po umorzeniu lub zakończeniu postępowania upadłościowego (art. 263 pr.u.n.) Wierzyciel, który przed ogłoszeniem upadłości dłużnika nie wszczął procesu o wierzytelność podlegającą umieszczeniu na liście wierzytelności, po ogłoszeniu upadłości nie może już wytoczyć o nią powództwa, chyba że chodzi o wierzytelność powstałą po ogłoszeniu upadłości (wierzytelność w stosunku do masy upadłości) wynikająca z czynności dokonanych przez syndyka albo ze stosunków prawnych powstałych jeszcze przed ogłoszeniem upadłości, w które jednak wstąpił upadły.

W powołanym już wyroku Sąd Najwyższego z dnia 4 listopada 1997 r. II CKN 439/97 wyjaśniono, że: Należy rozróżnić roszczenia przeciwko upadłemu od roszczeń przeciwko masie upadłości. Wierzytelności powstałe przed datą ogłoszenia upadłości są wierzytelnościami skierowanymi przeciwko upadłemu, a powstałe po tej dacie - wierzytelnościami przeciwko masie upadłości. (…) Natomiast wierzytelności przeciwko masie upadłości jako takiej, czyli powstałe po ogłoszeniu upadłości, mogą być dochodzone na zasadach ogólnych w drodze procesu cywilnego, bez potrzeby zgłaszania ich do masy.

Reasumując w sprawie obecnie zachodzi po stronie pozwanego brak w zakresie legitymacji biernej, gdyż jak na to wskazano wyżej podstawienie procesowe syndyka w miejsce upadłego jest podstawieniem bezwzględnym. Brak ten jednak może być usunięty na wniosek stron w trybie art. 194 kpc. W konsekwencji nie było podstaw do odrzucenia pozwu na podstawie art. 199 § 1 pkt 2 kpc.

Kierując się powyższym należało uchylić zaskarżone postanowienie na podstawie art. 386 § 4 kpc w zw. z art. 397 § 2 kpc oraz wniosek skarżącego o zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego pozostawić do rozpoznania Sądowi Rejonowemu na podstawie art. 108 § 2 kpc.